بدنبال تسلط سلجوقیان بر ایران و عراق و به سبب حمایت آنان از تسنن، شیعیان با سختگیری فرمانروایان جدید مواجه شدند به گونه ای که پیشوای دینی آنان - شیخ طوسی - مجبور به ترک بغداد شد. اما این شرایط، پایدار نماند و بدنبال تیرگی روابط سلجوقیان در طی سلطنت با دستگاه خلافت، شیعیان با تجدید قدرت سیاسی خود در عرصه ی اجتماعی از قدرت و نفوذ برخوردار شدند و نیز توانستند در عرصه ی فرهنگی ایفای نقش نمایند. نفوذ اجتماعی خاندان های شیعه مذهب به ویژه نقیبان شهرها، توجه خاص شیعیان به مسایل، باورها و مرسوم مذهبی خویش و تبلیغ مواضع خود از طریق منقبت خوانی، رونق مجامع و محافل علمی و فرهنگی شیعیان و زندگی دوستانه شیعیان با سایر مذاهب از جمله عواملی اجتماعی شیعی هستند که در ایجاد این تحول نقش داشته اند. البته سلجوقیان در این دوره نبردهایی با اسماعیلیان داشته اند که در ایجاد این تحول اجتماعی و فرهنگی برای دیگر شیعیان نیز بی تاثیر نبوده است. در عرصه ی مذهبی نیز با رونق مکتب شیخ طوسی و ایجاد مدارس متعدد، زمینه ی تربیت دانشوران دینی فراهم گردید و بر توانایی شیعیان برای مقابله با مخالفان عقیدتی افزوده شد. اسماعیلیان نیز با ترویج عقای مذهبی خود به گسترش آیین اسماعیلی پرداخته و در این راه از انجام اقدامات خشونت بار دریغ نورزیدند. در مقابل، دیگر شیعیان با سیاست تقیه و تسامح اقتدار معنوی خود را فراهم و زمینه ی نشر و ترویج عقاید مذهبی و آثار فرهنگی خود در دراز مدت را ایجاد نمودند. این رساله علاوه بر بررسی اوضاع اجتماعی و فرهنگی شیعه در طی دوران سلطنت سلجوقیان شرق به تبیین عوامل موثر در تغییر اوضاع به سود آنان و نقش هر یک از این عوامل در آن دوران نیز پرداخته است.

احادیث زیادی از ایمه شیعه علیهماالسلام به موضوع حج اختصاص یافته که اغلب آنها به بعد فقهی، و برخی نیز به بعد عرفانی آن پرداخته اند. ولی آیا حج، شامل همین دو بعد است؟ با بررسی بیشتر احادیث و آثار ایمه (علیهمالسلام) در موضوع حج، میتوان به ابعاد دیگری از حج پی برد، ابعادی همچون ابعاد معرفتی، اجتماعی، و سیاسی. با توجه به این که برخی از این ابعاد، تا کنون به طور اختصاصی بدانها پرداخته نشده ، در این پژوهش، سعی بر این بوده تا آموزه های جدیدی از حج به طور اختصاصی در حوزه ابعاد معرفتی، اجتماعی و سیاسی از کلام ایمه معرفی گردد. جهت انجام این امر، با مراجعه مستقیم یا غیر مستقیم به روایات ایمه و تألیفات دانشمندان شیعه، در موضوع حج و موضوعات مرتبط، آموزه های مورد نظر گردآوری شده و در کنار هر یک از اعمال حج، ابعاد تازه ای از آن نقل شده است. بعد معرفتی شامل شناخت ظاهری و باطنی اعمال حج و فلسفه هر یک از آنهاست که به دلیل زیاد بودن احادیث، به طور وسیع مورد بحث قرار گرفته است، در بعد اجتماعی، مباحثی مطرح شده است که حج را با جامعه و اجتماع مرتبط کرده و نشان می دهد که حج علاوه بر آن که عبادتی فردی است، تأثیرات اجتماعی زیادی دارد. در کنار این دو بعد، مباحث سیاسی نیز در بیان ایمه، در خلال مناسک حج، مطرح شده است، این مباحث اغلب نشان دهنده جایگاه اهل بیت در حکومت اسلامی، جایگاه "امام" در حکومت اسلامی و وظایف متقابل امام و مردم نسبت به یکدیگر است.

با آنکه خلافت عباسی، از سال (132-656 هـ.ق) به عنوان حکومت شرعی از سوی اکثریت مسلمانان سنی مذهب به رسمیت شناخته شده بود با این حال به دلیل گستردگی سازمان اداری و دیوانی عباسیان، تشکیلات وزارت، بخش عمده ی این مجموعه عظیم به شمار می رفت و چون بعضی از خلفای عباسی، گرایش های شیعی داشتند این امر باعث نفوذ بعضی از رجال سیاسی شیعی به دربار خلافت گردید که توانستند به مناصب مهم اداری همچون وزارت دست یابند و با تدبیر و کاردانی خویش،موجبات راهیابی بعضی افراد مهم از خاندان های شیعی که دارای پایگاه علمی و اجتماعی بالایی بودند را فراهم آوردند. در این رساله ، تلاش شده است تا با جستجو در متون کهن تاریخی و اتخاذ شیوه توصیفی- تحلیلی، ضمن شناسایی وزیران شیعه مذهب یا گرایش به تشیع دولت عباسی، چگونگی رسیدن آنها به منصب وزارت، اختیارات و اقدامات مهم آنها در دوران وزارت خویش و نیز نوع تعاملشان با دستگاه عباسی از یک سو و ارتباطشان با رهبران و خاندان های شیعه و عموم شیعیان از سوی دیگر بررسی می شود. و چون سیاست شیعیان امامیه مبتنی بر رفق، مدارا و تعامل است بنابراین آنها از این رهگذر، نه تنها توانستند با دیگر فرق مذهبی شیعه همچون زیدیه و اسماعیلیه ارتباط برقرار کنند بلکه با تسامح و تساهل مذهبی خویش در دولت سنی مذهب سلجوقیان نیز نفوذ و قدرت یافتند.

نقش زنان در ابعاد گوناگون اجتماعی، فرهنگی و سیاسی تاریخ شیعه به عنوان ادامه دهنده و تجلی اسلام راستین-پس از انحرافات به وجود آمده در ساختار رهبری و حکومت اسلامی بعد از پیامبر (ص)-جایگاهی ممتاز دارد. آنان با الهام از آموزه های مذهبی و فرهنگی شیعه و با توجه به جایگاه تعیین کننده ی خود در تربیت افراد خانواده، به صورت مستقیم و غیرمستقیم در تثبیت، تعمیق و اشاعه ی فرهنگ شیعی تأثیر گذار بوده و در برخی مراحل سرنوشت ساز شدند. در این تحقیق که به روش پژوهش تاریخی انجام گرفته است با بررسی و تحقیق در متون تاریخی، شواهد متعددی از حضور بانوان و فعالیت های مثبت آنان در عرصه های گوناگون اجتماعی، سیاسی و فرهنگی در راه تحقق اهداف تشیع ارائه شده است. بر اساس مطالعه ی انجام شده برخی زنان از همان ابتدای شکل گیری تشیع با شناسایی، پذیرش و یادآوری حقانیت و ضرورت پذیرش آن، بخشی از بار سنگین ترویج فرهنگ شیعه را به دوش کشیده و در این راه از هیچ کوششی فروگذار نکردند. خطابه و سخنرانی، روایت احادیث رسول خدا (ص) در رابطه با جانشینی و فضیلت اهل بیت (ع)، روایت قول و فعل امامان، شرکت در جهادها و تشویق و تهییج مردان برای مبارزه و دفاع از ائمه، شعر و مرثیه و حضور در عزاداری و ذکر مصیبت خاندان رسول الله (ص)، احتجاج و پاسخ گویی به شبهات و سوالات، بردباری و تحمل مشکلات پیش آمده و استفاده از فرصت های پیش آمده و اخذ تصمیمات و تدابیر درست و بهنگام، از جمله ی فعالیت ها و ابزاری است که زنان در این راستا به کار برده اند.

بررسی فرهنگ و اعتقادات ادیان الهی و آئین های بشری در مسیر تاریخ بشر، این حقیقت را آشکار می کند که اعتقاد به منجی عدالت گستر مصلح جهانی بین همه ی اقوام و ملل جهان مشترک است و این باور به جامع ترین شکل خود در مذهب تشیع دین مبین اسلام، جلوه گر شده است و این در حالی است که تحقیق در منابع معتبر و دست اول اهل سنت و جماعت، این نکته را آشکار می کند که ایشان به مسئله ی مهدویت باور و اعتقاد جازم دارند بلکه برخی علمای بزرگ مذهب تسنن، منکرین احادیث پیرامون مهدویت را کافر دانسته و حکم ...را برای آنها مجاز می دانند. در این پژوهش سعی و افر شده است که دیدگاه های علمای متقدم و متاخر اهل سنت پیرامون مهدویت واکاوی شده و ضمن بیان تبارشناسی، تولد، حیات، غیبت، ظهور، شخصیت و سیمای ظاهری مهدوی موعود (عج )، به دیدگاه های گوناگون و رفع برخی شبهات وارده بپردازد در پایان نتایج و دستاوردها و پیشنهادهای پژوهش، تقدیم اهل فضل و تحقیق خواهد گردید. امید است طرح موضوع فوق تا حدودی باعث ایجاد وحدت و تقریب بیشتر بین مذاهب اسلامی گردد.

چکیده ندارد.