در مناطق خشک و نیمه خشک، کم بودن بارش، نامنظم بودن وقوع آن و تبخیر بالا از مهمترین عوامل محدود کننده استفاده از منابع آب سطحی می باشد. بنابراین، دسترسی به آب در طول سال نیازمند مدیریت صحیح در این مناطق می باشد. لازمه این امر مدیریت اصولی از منابع آب های زیرزمینی می باشد. یکی از این روش های اصولی مدیریت جریان های زیرزمینی، استفاده از سدهای زیرزمینی است. سدهای زیرزمینی، سازه هایی هستند که باعث مسدود شدن آب زیر قشری و ذخیره آن در زیرزمین می شوند. مکان یابی سدزیرزمینی به خاطر در نظر گرفتن عوامل متعدد کمی و کیفی کار بسیار دشواری می باشد و همچنین استفاده از روش های سنتی بسیار پرهزینه و وقت گیر است. بنابراین استفاده از سامانه پشتیبان تصمیم گیری بر اساس سامانه اطلاعات جغرافیایی بسیار ضروری است. در این تحقیق برای مکان یابی سدزیرزمینی در غرب استان تهران از سامانه پشتیبان تصمیم گیری و سامانه اطلاعات جغرافیایی استفاده گردید. این بررسی در سه مرحله انجام شد. در مرحله اول با استفاده از معیارهای حذفی (شیب، زمین شناسی، کاربری اراضی، گسل و قنات)، به مناطق نامناسب ارزش عددی صفر و برای مناطق مناسب ارزش عددی یک در نظر گرفته شد. در مرحله دوم با استفاده از نقشه های پایه و بازدید صحرایی و تلفیق با یکدیگر، در نهایت 31 محدوده پتانسیل دار برای احداث سد زیرزمینی (از نظر طول محور و سطح مخزن) به دست آمد. در مرحله سوم برای ارزیابی و اولویت بندی این 31 محور، از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی استفاده شد. برای این منظور از چهار معیار اصلی، شامل وضعیت آب، خصوصیات مخزن، مشخصات محور و عوامل اقتصادی و اجتماعی به همراه معیارهای فرعی آنها استفاده گردید. از جدول تعیین ارزش نظری ساتی و بر مبنای مقایسه جفتی و با توجه به نظرات کارشناسی، اهمیت و ارزش شاخص تعیین گردید. در نهایت، بر اساس مقدار شاخص تناسبی که از اهمیت نسبی معیارها به دست آمد، محورها اولویت بندی شدند. نتایج این تحقیق نشان داد که بهترین محورها برای احداث سد زیرزمینی، در بستر آبرفتی رودخانه های فصلی شمال منطقه با تکیه گاه های مناسب، سطح مخزن و نفوذپذیری بالا بوده است.

ایران با داشتن حدود یک درصد جمعیت دنیا، تنها 36/0 درصد منابع آب تجدید شونده دنیا را در اختیار دارد. این منابع از توزیع زمانی و مکانی نامناسبی نیز برخوردار است. بنابراین ضرورت بهره برداری اصولی و مدیریتی از منابع آب زیرزمینی به خصوص در مناطق خشک و نیمه خشک روشن است. در منطقه شبستر نیز که اقلیم نیمه خشک دارد و %90 آب موجود در بخش کشاورزی مصرف می شود، این ضرورت وجود دارد. در این راستا طراحی و ساخت سدهای زیرزمینی به عنوان راهکار مدیریتی، گام مهمی در استحصال آب، احیاء و توسعه منابع طبیعی تجدید شونده، تغذیه سفره های زیرزمینی است. تحقیق پیش رو، با هدف مکان یابی و رتبه بندی محل های مناسب احداث این سدها در آبراهه های مستعد حوضه های دریان و هریس شبستر با ارزیابی تصمیم گیری چند معیاره مکانی انجام شد. هدف نهایی طرح طی سه مرحله حاصل شد. در مرحله اول، شرایط مناسب لازم برای مکان احداث سد زیرزمینی مطالعه و معیارهای حذفی به منظور حذف مناطق نامناسب تعریف شد. این معیارها شامل ارتفاعات و تپه ها، حریم قنوات، حریم خطوط گسل و خطواره ها، اراضی با کاربری باغات، زمین های کشاورزی و مناطق مسکونی، مخازن آب موجود، رودخانه های دائمی و مسیرهایی از بستر رودخانه های فصلی با شیب طولی بالای 6 درصد و نیز پادگانه های آبرفتی کهن بود. با حذف این مناطق، محدوده های پتانسیل دار مشخص شد. مرحله دوم، یافتن تنگه ها و خروجی زهکش ها در محدوده پتانسیل دار آبراهه های فصلی و انتخاب بهترین تنگه در هر آبراهه بود که در مجموع 53 محور در 8 قسمت شناسایی و مورد ارزیابی قرار گرفته، بهترین محورها (8 محور)، تعیین شدند. در مرحله سوم یک سیستم پشتیبان تصمیم گیری برای اولویت بندی محورهای انتخابی بسط داده شد. بدین منظور معیارهای اصلی شامل آب، مخزن، محور و مسائل اقتصادی- اجتماعی و زیرمعیارهای هر کدام در قالب ساختار درختی تعریف شد(ورودی سیستم). وضعیت عوامل در محل هر محور با تهیه نقشه ، عکس های هوایی، تصاویر ماهواره ای، اطلاعات توصیفی و اطلاعات مناطق مسکونی، منابع آبی و بازدیدهای صحرایی تعیین گردید. سپس این عوامل به روش تحلیل سلسله مراتبی(ahp) مورد مقایسه زوجی قرار گرفت(پردازش سیستم). وزن نسبی زیرمعیارها و محورها با بهره گیری از دانش و نظرات کارشناسی، بررسی مقالات و مطالعات قبلی و نیز بازدیدهای صحرایی به روش میانگین هندسی تعیین شد. برای تعیین وزن معیارهای اصلی نیز سناریوهای مختلفی از دیدگاه های متفاوت بررسی شد. در نهایت شاخص تناسب نهایی در هر شاخه از ساختار درختی عوامل، محاسبه و محورها اولویت بندی شدند. محور با مقدار شاخص تناسب نهایی بیشتر در اولویت بالا قرار داشت.

چکیده کشور ایران یکی از مناطق خشک جهان محسوب می گردد که آب، عامل محدود کننده فعالیت های بشر در این مناطق به شمار می آید. استفاده از سیلاب در مناطق خشک و نیمه خشک از اهمیت زیادی برخوردار می باشد. از طرفی به تغذیه مصنوعی آب های زیرزمینی در این مناطق توجه خاصی شده است و پخش سیلاب یکی از روش های مهار و بهره برداری از سیلاب می باشد. تعیین مکان مناسب برای پخش سیلاب و نفوذ دادن آن به داخل سفره های زیرزمینی خود یکی از مهم ترین مراحل انجام این گونه پروژه هاست. عواملی که در مکان یابی پخش سیلاب موثرند بسیار متفاوت و پیچیده می باشند. این فاکتورها شامل عوامل زمینی (زمین شناسی، ژئومرفولوژی و خاک)، هیدرولوژی (رواناب، رسوب دهی، نفوذ و شرایط آبخوان) و جنبه های اجتماعی- اقتصادی (کشاورزی آبی، خسارات سیل و ...) می باشند. بنابراین تصمیم گیری در مورد انتخاب محل مناسب به معیارهایی که انتخاب می شود، بستگی دارد. این تحقیق با هدف تعریف یک سامانه پشتیبان تصمیم گیری در منطقه ایور استان خراسان شمالی به منظور شناسایی مناطق مناسب جهت طرح پخش سیلاب انجام شد. چهار معیار اصلی که در این مطالعه مورد استفاده قرار گرفت شامل خصوصیات سیلاب، شرایط نفوذپذیری، کاربردهای آب در منطقه و خسارات سیلاب می باشند. به-منظور تعیین اهمیت عوامل موثر در امر مکان یابی از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی استفاده شد که در نهایت عوامل بافت خاک و حجم سیلاب از معیارهای اصلی نفوذ و سیلاب به عنوان مهم ترین عوامل در مکان یابی پخش سیلاب شناخته شدند. پس از تهیه نقشه های نهایی که در 5 سناریو تعریف شده بودند، طبق نتایج به دست آمده این نقشه ها تطابق قابل قبولی با عرصه های کنترلی داشتند. واژگان کلیدی: پخش سیلاب، سامانه پشتیبان تصمیم گیری، فرآیند تحلیل سلسله مراتبی، سامانه اطلاعات جغرافیایی، حوزه آبخیز ایور.

چکیده ندارد.

کشور ایران یکی از مناطق خشک جهان محسوب می گردد که آب، عامل محدود کننده فعالیت های بشر در این مناطق به شمار می آید. استفاده از سیلاب در مناطق خشک و نیمه خشک از اهمیت زیادی برخوردار می باشد. از طرفی به تغذیه مصنوعی آب های زیرزمینی در این مناطق توجه خاصی شده است و پخش سیلاب یکی از روش های مهار و بهره برداری از سیلاب می باشد. تعیین مکان مناسب برای پخش سیلاب و نفوذ دادن آن به داخل سفره های زیرزمینی خود یکی از مهم ترین مراحل انجام این گونه پروژه هاست. عواملی که در مکان یابی پخش سیلاب موثرند بسیار متفاوت و پیچیده می باشند. این فاکتورها شامل عوامل زمینی (زمین شناسی، ژئومرفولوژی و خاک)، هیدرولوژی (رواناب، رسوب دهی، نفوذ و شرایط آبخوان) و جنبه های اجتماعی اقتصادی (کشاورزی آبی، خسارات سیل و ...) می باشند. بنابراین تصمیم گیری در مورد انتخاب محل مناسب به معیارهایی که انتخاب می شود، بستگی دارد. این تحقیق با هدف تعریف یک سامانه پشتیبان تصمیم گیری در منطقه شهریاری استان یزد به منظور شناسایی مناطق مناسب جهت طرح پخش سیلاب انجام شد. چهار معیار اصلی که در این مطالعه مورد استفاده قرار گرفت شامل خصوصیات سیلاب، شرایط نفوذپذیری، کاربردهای آب در منطقه و خسارات سیلاب می باشند. به منظور تعیین اهمیت عوامل موثر در امر مکان یابی از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی استفاده شد که در نهایت عوامل بافت خاک و حجم سیلاب از معیارهای اصلی نفوذ و سیلاب به عنوان مهم ترین عوامل در مکان یابی پخش سیلاب شناخته شدند. پس از تهیه نقشه های نهایی که در 5 سناریو تعریف شده بودند برای ارزیابی مدل از شاخص کاپا استفاده شد. طبق نتایج به دست آمده این نقشه ها تطابق قابل قبولی با عرصه های کنترلی داشتند.