گرشاسب پهلوان اسطوره­ای و فرا تاریخی هند و ایرانی است که بازتاب شخصیت وی در منابع ایرانی قبل و بعد از اسلام و نیز منابع غیر ایرانی موید شهرت زایدالوصف وی در زمان­های کهن است. یکی از این منابع که اختصاصاً به شخصیت و کارکردهای گرشاسب پرداخته، منظومه­ی گرشاسب­نامه­ی اسدی طوسی است که به نظر می­رسد، بخشی از اعمال منسوب به وی در این منظومه که همان سفرهای دریایی و دیدن عجایب سرزمین و دریای هند است، الحاقی است؛ زیرا در هیچ کدام از منابعی که پیش از این به نوعی به شخصیت گرشاسب پرداخته­اند، چنین سفری به وی نسبت داده نشده­است.گمان می­رود، این بخش به تبعیت از عواملی چند وارد داستان گرشاسب شده باشد. این عوامل عبارت­اند از: 1 ـ افسانه­سرایی ملاحان خلیج فارس 2 ـ اسطوره­های ملل 3 ـ داستان اسکندر 4ـ عجایب نامه­ها و کتب جغرافیایی در این پایان­نامه به شیوه­ی کتابخانه­ای و سندکاوی موضوع سفرهای دریایی گرشاسب و ریشه­های تطبیقی آن مورد بررسی قرار گرفته، پس از جمع­آوری اطلاعات به طریق یادداشت ­برداری، از دو روش تحلیلی و مقایسه­ برای دست­یابی به نتایج مد نظر استفاده شده است. اهمیت موضوع از آنجاست که ریشه­ی بخشی از منظومه­ی گرشاسب­نامه را که در ابهام است، روشن می­سازد.

«آرکی¬تایپ» عبارت است از تمامی الگوها، تصاویر و بن مایه های تکرار شده در اساطیر و ادبیات که مفاهیم یکسانی را برای سطح وسیعی از بشریت و فرهنگ ها در طول نسل¬های متفاوت القا می کنند. کارل گوستاو یونگ، به مفهوم «آرکی تایپ» جنبه¬ی روان شناختی بخشید. قبل از او «جیمز فریزر» این بن مایه های جهان شمول را - البته بدون اشاره به اصطلاح آرکی تایپ- مورد بررسی قرار داده بود. بعدها هم، «نورتروپ فرای» این اصطلاح را وارد حیطه¬ی نقد ادبی کرد و مکتب «نقد اسطوره ای و آرکی تایپی» را بنیان نهاد.در این پایان نامه، آرکی تایپ براساس نظریه¬ی «یونگ» مورد بررسی قرار گرفته و با آوردن شواهدی از هفت پیکر نظامی ضمن تبیین مفهوم «آرکی تایپ» به نقد یکی از آثار مهم ادبی فارسی، براساس نظریه¬های جدید اقدام شده است.طبق مطالعات انجام شده، به این نتیجه رسیدیم که آرکی تایپ های مورد نظر یونگ مانند سایر نقاط جهان، در ایران نیز نمود پیدا کرده است؛ اما تفاوت های فرهنگی سبب می شود که آرکی تایپ ها به روش هایی کمابیش متفاوت بروز پیدا کنند. برخی از آرکی تایپ هایی که در هفت پیکر نمایان شده بود، در نظریات یونگ نشانه ای از آنها نبود از جمله¬ی این آرکی تایپ¬ها می¬توان به افراد پنهان شونده، رنگ¬ها و ارتباط آنها با روزهای هفته و گنبد، اشاره کرد. بعضی از آرکی تایپ هایی هم که یونگ مطرح کرده بود، در هفت پیکر نمودی نداشت . این امر ناشی از تفاوت-های فرهنگی در شرق و غرب است که در این مورد به آرکی تایپ¬های خویشتن و ماندالا می¬توان اشاره کرد.پژوهش حاضر به روش تحقیقات توصیفی تحلیلی و به صورت زمینه یابی انجام شده است. برای گردآوری اطلاعات از روش کتابخانه ای و بیشتر از نوع متن¬خوانی استفاده شده است.

این تحقیق نقدی تطبیقی بر اشعار مدحی حسّان بن ثابت انصاری و خاقانی شروانی است. در این تحقیق ابتدا اشاراتی کلی به زندگی دو شاعر شده است و سپس توصیفات کلی سیمای پیامبر(ص) در شعر حسّان و خاقانی و وجوه افتراق و اشتراک کلام مدحی این دو شاعر مورد تطبیق قرارگرفته، با توجه به اینکه در موضوعات شعری از قبیل مضامین شعری، وصف، مدح، پند و اندرز و ... بسیاری از شاعران فارسی زبان از شاعران عرب زبان متقدم تر از خود، تقلید کرده اند می توان شعر خاقانی را نمونه ای نسبتاً جامع از مدح پیامبر(ص) به پیروی از اشعار حسّان دانست. درواقع هدف نهایی این تحقیق آن است که به این سوال پاسخ دهد، چه رابطه ای میان مدایحی که در وصف پیامبر(ص) در نگاه دو شاعر نهفته است، وجود دارد. و نیز این مساله روشن شود کدام یک از دو شاعر در تعبیرات و الفاظ ستودنی خود درمورد پیامبر اسلام موفق تر بوده اند. در میان مباحث این تحقیق مطالبی همچون وجود اندیشه های تعلیمی، توصیف، هجاگویی و مفاخره، به عنوان برخی از ویژگی های بارز و مشترک شعری در اشعار هر دو شاعر بازتاب داده شده است.

هدف این نوشته بررسی پنج عنصر روایت ( شخصیت، زمانمندی، گفتگو، کانون روایت و صحنه)، در دو مجموعه ی داستانی « کنیزو» و « نازلی» است. این بررسی علاوه بر شناخت عناصر روایت این دو مجموعه می تواند زمینه ی آشنایی با عناصر روایت دیگر داستان هایی از این دست را هم فراهم آورد. این نوشته شامل چهار فصل است: فصل اول، مروری مختصر دارد بر تعریف و اهمیت موضوع، روش و پیشینه ی پژوهش، فرضیه ها و پرسش ها، هدف پژوهش و توضیح مختصر واژگان کلیدی. فصل دوم، شامل بخش هایی دربار? زندگی شخصی و ادبی منیرو روانی پور، سالشمار آثار داستانی وی، سبک آثار و تأثیرپذیری او از مکتب های ادبی است. فصل سوم، به بررسی و معرفی هر یک از عناصر روایت به طور جداگانه اختصاص یافته است. فصل چهارم، مهم ترین و طولانی ترین فصل این نوشته است. در این فصل ابتدا خلاصه ی هر یک از داستان های این دو مجموعه ذکر شده و سپس هر یک از پنج عنصر روایت در این داستان ها مورد بررسی قرار گرفته است.

یکی از دوران پرحادثه تاریخ ایران برحسب باز? زمانی، دور? تاریخی حدّ فاصل کودتای 28 مرداد32 تا بهمن 57 است. در این دوران از طرفی کمونیست ها و توده ای ها فعّالیّت بیش تری داشتند و از طرف دیگر، نهضت آزادی و آزادی خواهان و از طرف دیگر اصول گرایان اسلامی برای براندازی نظام مستبدّ حکومتی محمّدرضا پهلوی کوشش می کردند. حرکت های جنگی نامنظّم و چریکی نیز سهم به سزایی در شعله ورکردن این آتش داشت. اتّفاقاتی چون ملّی شدن صنعت نفت، نخست وزیری دکتر محمّد مصدّق، لایح? کاپیتولاسیون، اصلاحات ارضی، انقلاب سپید، واقع? خرداد 42 و ... که سرانجام به پیروزی ملّت آزادی خواه ایران در بهمن 1357انجامید؛ از پربسامد ترین حوادث آن روزگار به شمار می روند و از طرفی دیگر بازار ادبیّات آن عصر بازار مکّاره ای بود که شاعران از غزل و قصیده و چهار پاره و شعر نوگرفته تا شعر سپید و منثور می سرودند و مکاتب ادبی نیز تحت تأثیر اروپا به ویژه کشور فرانسه در ایران رونق بیش تری گرفت. شعر در آن عصر نیز به ابزار مبارزه تبدیل شده بود. از این رو شاعران این دوره را باید بر حسب شیوه ها و مقاصد سیاسی ـ اجتماعیشان تقسیم بندی کرد. ما در این پایان نامه پس از مروری بر تاریخ بیست و پنج ساله این دوره و معرّفی کلّیّات علمی یأس و امید و تعریف و عوامل پیدایی آن به تقسیم بندی شاعران بر حسب افکار آن ها می پردازیم. سپس یأس و امید را به دو دست? اجتماعی و فردی تقسیم می کنیم و پس از مباحثی در مورد میزان تاثیر پذیری فرد از اجتماع و اجتماع از فرد، عوامل آن را بررسی می کنیم و پس از ارای? نمونه ها و شواهد، تمام آثار شاعران فوق را ازجنبه یاس و امید بررسی و با نمودارها و آمار این درصدها را در میان شاعران استخراج و تحلیل می کنیم.

تاریخ ادبیات نویسی به مفهوم امروزی همراه با سایر تحولات ادبی، تحت تأثیر تحقیقات مستشرقان از 1285 ش. (مشروطه) به بعد در ایران شروع شده است و تا امروز هم چنان ادامه دارد. کتاب های تاریخ ادبیات به معنای متداول امروزی آن، در ایران پیشینه ی کهن ندارد. این نوع فعالیت ادبی، پس از دگرگونی در ساختار اجتماعی و فرهنگی ایران که موجب تبادل اندیشه ها و افکار بین ایرانیان و فرنگیان شد، به وجود آمد. پیش از تحول مذکور که در زمینه های مختلف ادبی ایجاد دگرگونی کرد، تاریخ ادبیات به گونه ی امروز وجود نداشت و مطالب این گونه آثار بیشتر در تذکره ها، فرهنگ ها، فهرست ها و تاریخ سلسله های حکومتی قابل مشاهده بود. ایرانیان تاریخ ادبیات نویسی به معنای نوین آن را در سده ی بیستم و به دنبال کارهای اروپاییان به ویژه ادوارد براون آغاز کردند و تاریخ ادبیات نویسی به شیوه ی جدید در ایران رایج شد. با آن که همه ی آثار غربی ها در این زمینه به طور کامل در دسترس محققان ایرانی نبود، به دلیل آشنایی آنان با روش های جدید تحقیق، در تبیین محققانه ی مسایل ادبی جهشی پدید آمد که آثار تألیف شده در این مدت نتیجه ی آن است. در این پژوهش کوشش شده است که ابتدا تعریفی نسبتاً جامع از تذکره و تاریخ ادبیات و تفاوت آن دو ذکر شود و سپس مروری کوتاه بر تاریخچه ی تاریخ ادبیات نگاری در ایران شده و کتاب های مهمی که در این حوزه تا سال 1389 تألیف شده است، نقد و بررسی گردد. به بیان دیگر در این پژوهش قصد آنرا نداریم که فهرستی از تمام آثار منتشر شده در حوزه ی تاریخ ادبیات ایران را ارائه دهیم، بلکه بیشتر برآنیم تا تصویری کلی از کتاب های تاریخ ادبیات ایران را پیش چشم خوانندگان محترم بیاوریم.

چکیده بعد از ورود اسلام به ایران، تغییرات و تحولات بسیار مهمی در زمینه های مختلف سیاسی- اجتماعی، فرهنگی و ادبی در سطح وسیعی مشاهده می شود. مردم ایران دین اسلام را پذیرفتند و در این راستا، فرهنگ و زبان عربی، جای خود را در بین اقشار مختلف مردم باز کرد. زبان عربی توانست تأثیرات زیادی بر زبان و ادب فارسی و همچنین شاعران و نویسندگان فارسی زبان بگذارد. این تأثیرات از آغازین سال های ورود اسلام تا به امروز مشاهده می شود. ادیب الممالک فراهانی یکی از شاعران و ادیبان بزرگ دور? مشروطه است. با نگاهی دقیق به دیوان عظیم وی متوجه می شویم که وی یکی از شاعران متأثر از زبان و ادب عربی است که این تأثیر در جای جای دیوان اشعار وی به چشم می خورد. با توجه به اینکه ادیب الممالک در علوم ادب و لغت عربی دستی توانا داشته است، این توانایی باعث شده-است که از این توانایی در اشعار خود بسیار بهره بگیرد. در این پژوهش، پس از بحث مختصری پیرامون اوضاع ادبی مشروطه، که ادیب الممالک یکی از شاعران پرورش یافت? این دوره است، نگاهی به زندگی، آثار و سبک شعری ادیب شده است. سپس با مقدمه ای کوتاه برچگونگی تأثیر زبان و ادب عربی بر زبان و ادب فارسی به بررسی تأثیر زبان و ادب عربی بر دیوان ادیب-الممالک پرداخته شده است. با این بررسی ثابت می شود که ادیب الممالک از حوزه های مختلف زبان و ادب عربی استفاده کرده است وی از شخصیت های مهم علمی، ادبی، تاریخی در دوره های جاهلی و اسلامی نام برده است و از زبان عربی در حوز? قرآن، احادیث، لغات، ترکیبات، جملات و ضرب المثل ها بهر? فراوان برده است. یکی از مهمترین فوائد این پژوهش، علاوه بر مشخص کردن تأثیر زبان و ادب عربی در دیوان ادیب الممالک فراهانی، شرح مختصری بر مشکلات دیوان است. باشد که این پژوهش چراغ راهی برای بهتر شناختن ادیب الممالک فراهانی و درک بهتر دیوان عظیم وی باشد. کلمات کلیدی: ادیب الممالک فراهانی، زبان و ادبیّات عربی، شعر، ادبیّات تطبیقی، ادبیّات معاصر.

این پژوهش به بررسی ابیاتی از قصاید حکمی (ناصر خسرو ) و (متنبی ) در حوزه ی ادبیات تطبیقی می پردازد. در این نوشته ، ابتدا به حکمت وانواع آن و وجوه افتراق و تشابه اشعار دو شاعر در حیطه ی دو زبان فارسی و عربی پرداخته می شود تا از رهگذر آن زندگی و جایگاه ادبی و همچنین بسیاری از موضوعات شعری و زوایای گوناگون آن در زمینه های حکمی ، اخلاقی و فلسفی آشکار تر گردد ، اثر پذیری دو شاعر از دین مبین اسلام و مذهب (تشیع) یکی از وجوه تشابه دو شاعر می باشد و در بررسی زندگی و آثار و اشعار این دو شاعر موردی برای نشان دادن اثر پذیری آنها از یکدیگر یافت نشد. شیوه ی کار در این پژوهش به صورت کتابخانه ای و سند کاوی است. واژگان کلیدی: ناصر خسرو ، متنبّی ، ادبیّات تطبیقی ، قصیده ، حکمت ، اخلاق ، خرد ، تشیع ، اسماعیلیه

طبیعت جزء جدا ناشدنی انسان یا به تعبیر مناسب تر،انسان جزیی از طبیعت است.مطابق کلام وحی،عناصر طبیعت،از آیات و نشانه های خداست که با تفکّر در آن ها،می توان به معرفت الهی رسید. بسیاری از شاعران،ضمن توجه به این نکته،طبیعت را دست مایه ی شعر خود ساخته اند و توجه مخاطب را به این موضوع جلب کرده اند. مولانا به عنوان یکی از بزرگ ترین عرفا و اندیشمندان عالم اسلام و ادب فارسی نیز به طبیعت توجه بسیار دارد؛به گونه ای که اگر وی را شاعر طبیعت بدانیم،اغراق نکرده ایم.در این پژوهش برای شناخت جایگاه طبیعت در کلام مولانا ،ابتدا بسیار مختصر به طبیعت در سبک خراسانی اشاره شده و بعد از آن عناصر طبیعت در دیوان شمس مورد توجّه و بررسی قرار گرفته و پس از تجزیه و تحلیل،در یک فصل تدوین گردیده است. این مجموعه آیینه ا ی است از تأثیر طبیعت در دیوان شمس و چه زیباست کلام مولانا در توصیف آیینه : «آنچ بینی تو ز دل جوی ز آیینه مجوی آینه نقش شود لیک نتاند جــــان شد» در این مجموعه عناصر طبیعت از سه دیدگاه جمادات،نباتات و حیوانات مورد بررسی قرار گرفته است و در نهایت تمام واژگان بر اساس حروف الفبا تنظیم شده است.لذا در ظاهر سه بخش جماد،نبات و حیوان به چشم نمی خورد . از آنجا که عناصر طبیعت نا محدود است ، بیشتر مواردی مورد توجه قرار گرفته است که اهمیت بیشتر داشته است و سعی بر این بوده که تمامی موارد اصلی مورد توجه قرار گیرد. موارد مشابه تحت یک عنوان که از بقیه شاخص تر بوده ،آمده است و از طرح موارد مشابه خود داری شده است .مگر در مواردی که لازم بوده است که در این موارد،مطالب به یکدیگر ارجاع داده شده است.

علامه محمد قزوینی از بزرگ ترین دانشمندان و اُدبای قرن حاضر است که به مهارت و خدمات ارزشمند خود در زمینه ی تصحیحِ انتقادیِ نسخه های خطی، کتاب شناسی، تاریخ، رجال و فنون ادبی شهرت دارد و کم تر به مسئله ی عربی دانی او توجّه شده است. قزوینی با بهره گیری از محضور عربی دانان بزرگ شرق و غرب مانند: شمس العلما، ذکاءالملک، ادیب پیشاوری، براون، بوان، آمِدروز و ... و نیز؛ تمرین و ممارست دائمیِ کتاب های معتبرِ عبری مانند: مُغنی اللّبیب، شرح رضی، شرح ابن عقیل و ... توانست سرمایه ی وافری در این زمینه کسب نماید و از آن در تصحیحِ متنِ شَدُّالإزار، قصیده ی عربیِ سعدی و بسیاری از ضرب المثل ها، ابیات و کلماتِ قصارِ عربی که در نثرهای فَنّی مانند: جهانگشا، مرزبان نامه، عَتَبهُ الکَتَبَه، سمطُ العُلی و ... به وفور آمده است، استفاده نماید و در حواشی و تعلیقاتِ این متون، بحث های صرفی، نحوی و خصوصاً وجوهِ اشتقاق لغات را مطرح نمود که تبدیل به الگوی سایرین گردید. علامه قروینی تحت تأثیر اُدبای بزرگ اروپا بحث های پُرمایه ای را به روش تحقیق علمی آنان (scientific method) در مقالات و مقدمه هایِ انتقادی خود در زمینه ی ادبیاتِ فارسی و عربی مطرح نمود و به خاطر معلومات گسترده ی خود و آشنایی با روش های نوین و داوری از تعصّب، همواره مرجعِ علمیِ عربی دانانِ عصرِ خود بود. او آموختن زبان و ادب عربی را به خاطر این که آثار برجسته علمای تمدنِ اسلامی به آن نگاشته شده، برای جمیعِ محققین، لازم می دانست. این پژوهش به روش کتابخانه ای جستجوی اسناد انجام شده است.

خواجه حسین بن غیاث الدین محمد مشهدی، مشهور به ثنایی، یکی از شعرای فارسی زبان قرن دهم هجری است. در اغلب تذکره های فارسی بعد از ثنایی نمونه هایی از شعر وی ذکر شده، اما اربابان تذکره کمتر به زندگی او پرداخته اند، از اینرو از زندگی و حال و کار شاعری خواجه حسین اطلاع چندانی نداریم. اندک اطلاع ما در این زمینه بیشتر برگرفته از مقدمه ی کوتاه منثوری است که ثنایی خود در ابتدای دیوانش آورده است. به هر روی، احتمالاً او در سالهای آغازین ربع دوم قرن دهم به دنیا آمده است. از دوران کودکی و جوانی اش اطلاعی نداریم؛ فقط نقل شده است که در جوانی قریحه ی شاعری داشته است، اما شعر نمی سروده و بعدها بر اثر دیدن رویایی به شاعری روی آورده است. سپس، به دربار سلطان ابراهیم میرزا، پسر بهرام میرزای صفوی رفته و سالها ملازم او بوده است، پس از کشته شدن او ثنایی به دربار شاه اسماعیل دوم می پیوندد و گویی شاعر مورد غضب شاه واقع می شود و از بیم جان به هند می گریزد، در هند به دربار اکبر شاه ) 101 369 ه .ق.( راه می یابد و در - همین دوران است که از حمایت های حکیم ابوالفتح مسیح گیلانی برخوردار می گردد و آوازه ی او در هند فراگیر می شود. هر چند ثنایی از شعرای برجسته شعر فارسی نیست، شعر او در دوران خودش و پس از آن با اقبال عمومی روبرو می گردد، سرانجام ثنایی در یکی از سالهای پایانی قرن دهم )احتمالاً 336 ه .ق.( در لاهور رخت از جهان می بندد و در همانجا به خاک سپرده می شود که پس از مدتی پسر دایی وی جسد او را به مشهد انتقال می دهد. دستنوشته های خطی فراوانی از دیوان ثنایی مشهدی در کتابخانه های ایران و دیگر کشورها وجود دارد. از آنجا که ثنایی یکی از موثرترین شعرای دوره ی خود در پایه گذاری سبک هندی است، تصحیح دیوان او ضروری می نمود، ما در این پژوهش با تکیه بر هفت دستنویس خطی، به تصحیح و مقابله ی دیوان خواجه حسین ثنایی بر پایه ی اصول تصحیح انتقادی پرداخته ایم. نسخه اساس ما نسخه ی شماره ی 931 کتابخانه ی مجلس شورای اسلامی است که تاریخ کتابت 116 ه .ق. را دارا می باشد و از شش نسخه ی دیگر به عنوان نسخه بدل استفاده کردیم که عبارتند از: نسخه های شماره ی 973 و 81 مدرسه ی عالی شهید مطهری )سپهسالار(، نسخه ی کتابخانه ی مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران به شماره ی 7307 ، نسخه ی شماره ی 09301 مجلس شورای اسلامی، نسخه ی کتابخانه ی بودلین آکسفورد به شماره ی msouseley 22 و همچنین، نسخه ی کتابخانه ی پاریس که میکروفیلم های آنها به ترتیب به شماره های 108 و 900 در کتابخانه ی مرکزی دانشگاه تهران موجود است.

چکیده: سبک شناسی یکی از شعب مهم تحقیقات ادبی، محسوب می شود و بررسی سبک تک تک متون ادبی امری ضروری و لازم به نظر می رسد. در این پژوهش، بنا به اهمیت موضوع «سبک» و «سبک شناسی» متون کهن و آثار ادبی، ضمن بحث درباره خود این موضوع، به بررسی جلوه های گوناگون سبکی در آثار افضل کرمانی، پرداخته شده است. «سبک شناسی مجموعه آثار افضل الدّین کرمانی» در سه سطح : زبانی، ادبی و فکری، به مطالعه و بررسی شیوه سخنوری افضل الدّین کرمانی می پردازد؛ و روش خاص ادراک، بیان اندیشه ها، طرز تعبیر، شیوه نگرش و ... راکه توسط واژه ها، ترکیبات و صور خیال ادا شده است، تبیین می کند. حاصل این تحقیق نشان می دهد که افضل کرمانی با بهره گیری از شگردهای زبانی ، بیانی و بدیعی توانسته است نثر فنّی را تکامل ببخشد و یکی از زیباترین،پخته ترین و شیرین ترین نثر های ادبیات فارسی را بیافریند و تبدیل به یکی از بزرگ ترین ادیبان و مورّخان کرمان بشود.

چکیده: حماسه های تاریخی از قرن ششم و حماسه های دینی از قرن نهم، به تدریج جای خود را در میان شاعران فارسی زبان باز می کنند. یکی از دوره هایی که سرودن منظومه های حماسی تاریخی و دینی از رواج قابل ملاحظه ای برخوردار است، بعد از انقراض دولت صفوی و در دوره حکومت افشاریه، زندیه و قاجار می باشد. در این دوره، در گستره نفوذ زبان و ادبیّات فارسی، منظومه های متعدّدی در قالب مثنوی و در زمینه داستان های دینی و تاریخی، عمدتاً به تقلید از شاهنامه به نظم درآمده است که تاکنون به صورت یکجا، در یک مجموعه مشخّص و مدوّن معرّفی و طبقه بندی نشده اند. در این پژوهش، بیش از 400 منظومه حماسی تاریخی و دینی متعلّق به نیمه دوم سده دوازدهم، سده سیزدهم و نیمه اوّل سده چهاردهم به ترتیب الفبایی معرّفی گردیده است. بیشتر منظومه های حماسی تاریخی این دوره توسّط شاعران شبه قارّه و بیشتر منظومه های حماسی دینی این دوره توسّط شاعران ایران زمین به نظم درآمده اند. سرودن این گونه منظومه ها، نه تنها در ایران و شبه قارّه، بلکه در افغانستان، فرارود، عثمانی، قفقاز و... نیز طرفدارانی داشته است. اغلب منظومه های حماسی تاریخی و دینی یاد شده در این پژوهش، در بحر متقارب سروده شده اند و برخلاف کمّیّت قابل توجّه این آثار در دوره مورد نظر، کیفیّت شعری چندانی در آنها دیده نمی شود.

در این پایان نامه، قالب رباعی همراه با تحولات آن از سپیده دمان انقلاب تا سال 1390 در سه سطح صوری، ادبی و محتوایی مورد بررسی قرار گرفته است . در سطح صوری، در مورد انسجام و گسست ابیات رباعی و فراهنجاری های آن ، به بحث پرداخته شده واز توجه شاعران دهه هشتاد به فرم شعر و نوآوری های این قالب غفلت نشده است . در سطح ادبی با بررسی انواع آرایه های ادبی سعی شده، سمت و سوی گرایش رباعی در حوزه صور خیال در دهه اول، دوم ، سوم و همچنین در حوزه بدیع معنوی نشان داده شود. در سطح محتوایی به تغییرات محتوایی شعر انقلاب در حوزه دفاع مقدس و چگونگی آن در دهه هفتاد و هشتاد پرداخته و سپس چرخش شعر انقلاب به سمت شعر آیینی و شعر اجتماعی نشان داده شده است. در پایان نیز چند تن از شاعران رباعی گو که بر این قالب شعری تأثیر گذاربوده اند؛ معرفی شده اند.

چکیده یکی از انواع ادبی، حماسه است. با توجّه به تقسیم بندی انجام شده، حماسه را به چهار دست? اساطیری – ملّی، تاریخی، دینی و عرفانی، طبقه بندی می کنند. اوّلین و مهم ترین دور? سرودن آثار حماسی در ایران، قرن چهارم هجری است. چرا که با ارزش ترین اثر، که بعدها، مرجع و مأخذی برای تمامی آثار حماسی می شود، توسط فردوسی طوسی، به منص? ظهور می رسد. تا پایان قرن پنجم هجری، منظومه های حماسی، البتّه از نوع اساطیری – ملّی، سروده می شوند. امّا از اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم هجری، به دلیل فراموش شدن افتخارات نژادی – ملّی و کم شدن رغبت شعرا به سرودن این نوع از حماسه، به نظم کشیدن آثار حماسی تاریخی و دینی، شروع می شود. این جریان، همچنان ادامه پیدا می کند. از آغاز سرایش آثار حماسی، یعنی اواخر قرن چهارم، تا پایان قرن نهم هجری، 64 منظوم? حماسی تاریخی و دینی موجود است. که از این تعداد، 45 منظومه، حماسی تاریخی و 19 منظومه، حماسی دینی است. از نخستین آثار حماسی تاریخی و دینی، می توان به قسمت تاریخی شاهنام? فردوسی و علی نام? ربیع، اشاره کرد. اغلب این منظومه ها، در ایران و ما بین قرون هفتم تا نهم هجری، سروده شده اند. و بیشترآن ها، در بحر متقارب هستند.

چکیده: حماسه، یکی از کهن ترین انواع ادبی است، که بر اساس شخصیت قهرمان آن، به چهار نوع ملّی، تاریخی، دینی و عرفانی، تقسیم می شود. فردوسی، حماسه ملی ایران را، در قرن چهارم هجری، سرود. پس از فردوسی، به تدریج، نظم حماسه های ملی، از رونق افتاد. حماسه های تاریخی از قرن ششم و حماسه های دینی، از قرن نهم، جای خود را در میان دیگر انواع ادبی، باز کردند. یکی از دوره هایی که نظم حماسه های تاریخی و دینی، از رواج قابل ملاحظه ای برخوردار است، دوره صفوی می باشد. در این فاصله زمانی(قرن دهم، تا نیمه اول قرن دوازدهم)، نظم حماسه های ملی، اصلاً مطرح نبود و شاعران، قهرمان های خود را، از میان شخصیت های تاریخی و دینی انتخاب می کردند. با بررسی های انجام شده، در این محدوده زمانی 185 منظومه حماسی تاریخی و دینی، سروده شده است، که از این تعداد، 134 منظومه، حماسه تاریخی و 51 منظومه، حماسه دینی، می باشند. بیشتر این منظومه ها، در ایران و هند، به نظم درآمده اند؛ اما در مناطق دیگری چون عثمانی، فرارود و افغانستان نیز، به این نوع منظومه ها، پرداخته شده است. اغلب این منظومه ها، به تقلید از شاهنامه، در بحر متقارب سروده شده اند و بر خلاف تعداد قابل توجه آن ها، از ارزش ادبی چندانی، برخوردار نمی باشند.

در قرن هفتم هجری ایران مورد حمله وحشیانه قومی خونخوار قرار می گیرد؛ بسیاری از مردم ایران در این حمله وحشیانه قتلِ عام می شوند وبه دنبال آن، ظلم وستم برمردم سراسر این سرزمین سایه می اندازد وزمینه برای رواج ادبیّات پایداری فراهم می شود. شاعران پایداری قرن هفتم، ازتمامی امکانات برای بیان افکار،آرا، عقاید واندیشه هایشان بهره می گیرند. ایشان مفاهیم ومضامین پایداری را مورد توجّه قرار می دهند وآنهارا در قالب وزبان ویژه ای بیان می کنند. آنها حتّی در این میان به تصاویر شعری چون نماد، تمثیل، تلمیح، حسن تعلیل و...بی توجّه نیستند وآنها را ظرفی برای بیان افکار واندیشه های خود قرار می دهند. این شاعران زبان شعری خود را در خدمت اندیشه های والا قرار می دهند؛ سه شاعر بزرگ این عهد: عطّار، سعدی ومولانا درعرصه جهاداکبر، ظلم ستیزی وبا بهره گیری از قرآن، عرفان وحماسه، شعر پایداری این عهد را به والاترین جایگاه ومرتبه خود می رسانند. این تحقیق ویژگی ها ومشخّصه های شعر پایداری قرن هفتم هجری را مورّد بررسی قرار داده است. از این رو بعد ازشرحی کوتاه از وضعیّت سیاسی واجتماعی این عصر،ادبیّات پایداری وپیشینه آن در شعر شاعران قبل از قرن هفتم بررسی می شود، سپس به معرفی شاعران قرن هفتم هجری که اشعار قابل توجّهی در موضوع پایداری داشته اند پرداخته می شود ودر نهایت شعر پایداری این عهد ومشخّصه های آن در سه سطح معنایی،زبانی و شکل وساخت بیرونی مورد تحلیل وبررسی قرار می گیرد.

بخش عظیمی از توفیق شاعران برجسته مدیون هنر آفرینش آنها در ایجاد تصاویر شاعرانه است . در این پایان نامه نگارنده اشعار بیش از 200 شاعر بی دیوان قرن سوم تا پنجم هجری را مورد بررسی قرار داده است و به شیوه های تصویر سازی آنها پرداخته و ویژگی های تصاویر شاعران? آنها را نشان می دهد . آنگاه مباحث عمده علم بیان؛یعنی تشبیه ، استعاره، مجاز و کنایه را دنبال می نماید . منظور از شاعران بی دیوان ، شاعرانی هستندکه دیوانهای آنها بر اثر تحوّلات تاریخی ، سیاسی و اجتماعی از بین رفته و امروزه ابیات پراکنده ای از آنها باقی مانده است . صور بیانی مذکور در این تحقیق بر اساس تعاریف شناخته شده و مورد قبول مولفّان آثار علوم بلاغی با ارائه شواهد لازم ، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و با توضیح و تفسیر آنها سعی شده است کلام شاعران بی دیوان از دیدگاه زیبا شناسی بیانی مورد دقّت قرار گیرد . از این تحقیق نتایج متعددی بدست می آید که می توان در یک کلام گفت : روند انتقال مباحث بیانی در شعر شاعران بی دیوان از صور خیال محسوس بویژه تشبیه آغاز می شود و به دیگر تصویرها می انجامد .

در این پژوهش سعی شده است پس از نشان دادن جایگاه رجز در ادبیّات عربی و ادبیّات فارسی، به بررسی رجزهای شهدای کربلا، شهدای بنی¬هاشم و سایر یاران امام در منابع دست اوّل و دوم و تحلیل محتوایی آنها پرداخته و بعد از آن با معرّفی منظومه¬های حماسی- مذهبی فارسی، که در آنها به رجزخوانی شهدای کربلا اشاره شده است، اشعاری را که در این منظومه¬ها عیناً به رجز شهدای کربلا پرداخته¬اند، از دل این مجموعه بیرون کشیده و چگونگی انعکاس رجزهای شهدای کربلا، در شعر این شاعران نشان داده شود.

چکیده شهنامة چنگیزی یا تاریخ منظوم مغول، یکی از مثنوی های تاریخی فارسی است که شمس الدّین کاشانی آن را در ابتدای قرن هشتم سروده است. این اثر که در بحر متقارب و به تقلید از شاهنامة فردوسی سروده شده،به نظم شدة بخشی از جامع التّواریخ رشیدالدّین فضل الله همدانی است. شمس الدّین کاشانی، این منظومه را همزمان با جامع التّواریخ(703 ه.ق) سروده است،از اینرو شهنامة چنگیزی از منابع دست اوّل تاریخ مغول و به ویژه، ادبیّات عصر ایلخانان محسوب می شود.بنیان این پژوهش بر پایة سه نسخة خطّی کهن شهنامة چنگیزی که در کتابخانة ملّی پاریس، موزة هنر اسلامی ترکیّه و کتابخانة مدرسة عالی سپهسالار محفوظ می باشد، استوار است،همچنین بر اساس اطّلاعاتی که در جنگ ها و تذکره های خطّی و چاپی بر جای مانده ، شاعر معرّفی شده و اثر او مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نتایج حاصل شده، نشانگر تأثیر عمیق شاهنامة فردوسی بر ذهن و زبان شمس الدّین کاشانی و همچنین تبعیت حداکثری شاعر از متن جامع التّواریخ است. واژه های کلیدی: شهنامة چنگیزی،تاریخ منظوم مغول،شعر قرن هشتم،شمس الدّین کاشانی

مجموع? آداب و رسومی که جوانمردان، مطابق آن رفتار می¬کرده¬اند، با نام «آئین جوانمردی» شناخته می¬شود.این¬آئین¬در ابتدا، جنب? فکری و فردی داشته و سپس با گذشت زمان، دارای تشکیلات اجتماعی شده¬است که هدف اصلی¬این تشکیلات، مبارزه با ستمگران و یاری محرومان بوده¬است. بسیاری از آداب و رسوم و ویژگی¬های فرهنگی جوانمردان، در ادبیّات فارسی، نمود پیدا کرده-است و به غیر از فتوّت¬نامه¬ها، در بسیاری از کتب اهل تصوّف و داستان¬های عامیانه نیز، ردّ پای جوانمردان، به چشم می¬خورد. همچنین بسیاری از شاعران و نویسندگان ایرانی در ادوار مختلف، در کتب نظم و نثر خود، به ویژگی¬های جوانمردان، اشاراتی دارند. شیو? کار در این پایان¬نامه، براساس روش کتابخانه¬ای و سندکاوی است و پس از بیان تعریفی از فتوّت و ذکر خاستگاه و تاریخچ? آن، آداب و رسوم اهل فتوّت و ارتباط آنها با تصوّف و سایر گروه¬های جوانمردی، بیان گردیده¬است؛ سپس به بحث پیرامون جوانمردی در ادب فارسی پرداخته شده و نمونه¬مثال¬هایی از آداب و فرهنگ جوانمردی، در کتب نظم و نثر(از آغاز تا پایان قرن هفتم هجری)، به صورت جداگانه در هر قرن، بیان گردیده¬است. .

در ادبیّات پایداری ملل مختلف، حماسه ، از جایگاه ویژه ای برخوردارند؛ که به شرح اعمال قهرمانان و پهلوانان و رشادت ها و دلیری های آنان می پردازند. نخستین مضمون و جان مایۀ اشعار حماسی، رجز است. خواندن رجز، جهت برانگیختن روح حماسی تهییج به جنگ، از عصر جاهلیت در اعراب، مرسوم بوده است جنگجویان در میدان نبرد، در مقام بیان فخروشرافت خود و اظهار شجاعت و برتری نسبت به دشمن، به رجزخوانی می پرداخته اند. رجز در ایران باستان نیز، در آثاری چون یادگار زریران، سابقۀ تاریخی دارد و در اوستا نیز، نشانه هایی از توصیف اعمال پهلوانی و رجزخوانی، مشاهده می گردد. رجز که با توجّه به نوع حماسه ، مضمون های متفاوتی دارد و در طول تاریخ، دچار دگرگونی و تغییر گردیده است؛ جزء لاینفک و جدایی ناپذیر شعر دفاع مقدّس است. این پژوهش، ضمن بررسی مفهوم رجز، خاستگاه و جایگاه آن در حماسه های ملّی و مذهبی، به بررسی جایگاه و مقاصد رجز در شعر دفاع مقدّس پرداخته است. ویژگی های سبکی رجز و موارد استفادۀ آن را بررسی نموده و به تأثیر روحی و روانی این ترفند به عنوان سلاحی اثرگذار در حیطۀ جنگ نرم، پرداخته است.

تحقیق و تعمّق در باورهای عامیانه ، کلید فهم و دریافت آثار ادبی است و می تواند پرده از اسرار افکار یک متن بردارد و خواننده را به دنیایی با کشف های هنری و لذت های ادبی وارد کند . به دلیل کوتاه بودن عمر برخی از باورهای عامیانه و عدم کاربرد آن ها در عصر حاضر ، ایجاب می کند که آن ها را از لابه لای آثار جستجو کرد و با نگاشتن ، آن ها را به بند ماندگاری کشید ؛که بی دانستن برخی از این مطالب ، فهم بعضی از آثار بسیار مشکل می شود . در این پایان نامه به استخراج و تبویب عناصر فرهنگ عامّه در غزلیّات صائب تبریزی پرداخته شده است ؛ غزلیّاتی که در آن ها با بسامد بسیار بالایی از باورهای مردمی مواجه می شویم به گونه ای که باید صائب را شاعری مردمی بنامیم که بیشتر ابیاتش چون تخته ی تعلیمی برای آموزش مسائل اخلاقی و اجتماعی به ابنای بشر می باشد و زندگی با جزئیاتش ، بزرگترین منبع الهام برای سرودن اشعارش بوده است .

ترسّل و کتابت یکی از مشاغل دیوانی دربارهای پادشاهی محسوب می شد و قبل از اسلام نیز دارای اهمیت بسزائی بوده است؛همواره ارزش این فن ، شایستگی فرد دبیر و توانایی او برای اقدام به این امر در کتب گوناگونی که نگاشته شده مورد بحث بوده است؛و برای ترسل ویژگیهای بسیاری ذکر گردیده است.در این رساله علاوه بر تصحیح و ارائه متنی پیراسته، سعی برآن است تا معاییر کتابت و ترسل در این اثر باز نموده شده و سنجشی میان این موازین با سایر معیارهای ذکر شده در عصر مولف به عمل آید.

چکیده ادب عرفانی ما یکی از غنی ترین حوزه های فرهنگی و ادبی این سرزمین است. در این میان، منظومه های پربار عرفانیِ شاعران عارف، سهم بسزایی در تعالی ادبیّات عرفانی ما داشته اند. منظومه سرایی عرفانی با بزرگانی چون سنایی و نظامی آغاز شد و در طول قرون متمادی با شاعران و عارفان نامی ایران ادامه و تکامل یافت. بسیاری از نسخه های خطّیِ این آثار گرانبها به مثابه گنجینه ای ارزشمند به دست ما رسیده است. یکی از این آثار ارجمند، مظهرالآثار شاه جهانگیر هاشمی کرمانی شاعر و عارف قرن نهم و دهم هجری است که به پیروی از مخزن الاسرار نظامی سروده شده است. در این تحقیق و تصحیح تلاش کرده ایم، با فراهم آوردن تمام منابعی که از شاعر مورد نظر اطّلاعاتی به دست می دهند، شرح کاملی از زندگی، احوال و آثار او را در قالب مقدمه ای مفصّل و جامع ارائه دهیم و ارزش های ادبی و عرفانی اثر مهم امّا ناشناخته او را از جنبه های گوناگون تحلیل و بررسی کنیم؛ سپس با تکیه به هفت نسخه خطی مظهرالآثار و یک نسخه ناقص و قدیمی چاپی، دست به تصحیح انتقادی متن بزنیم که در این مسیر یکی از نسخه های اقدم و اصح، به عنوان اساس متن و دیگر دست نوشته ها، نسخه بدل بودند. در پایان نیز تعلیقات و فهرست های کامل آمده است. با توجّه به اینکه تاکنون بر اساس این همه منابع متعدّد و بر پایه این تعداد نسخه های مهم،چنین تحقیق و تصحیحی انجام نگرفته است، با انجام این کار، ارزش ها، مزیّت ها و اصالت فرهنگی، ادبی و تاریخی این اثر آشکار می شود و یکی از مفاخر ادبی و فرهنگی این سرزمین شناخته تر و شناسانده می گردد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

ددر این پایان نامه به طریقه انتقادی حواشی استاد بر چهار کتاب : تاریخ جهانگشا، تاریخ وصاف ، راحه الصدور و تفسیر ابوالفتوح رازی آمده، بدین طریق که یادداشتهای استاد عینا بی کم و کاست نقل شده و پانویسهایی بعد از مراجعه به کتاب لغت و تاریخ ادبیات و حدیث و ... برای تایید نظر استاد یا تکمیل و اصلاح آن ذکر شده است .

وصف در این پژوهش ، عبارت از هر تعبیر و بیانی است که شاعر به کمک آن بخشی از ویژگیها و حالات درونی و بیرونی ، جسمی و روانی ، مادی و معنوی اشخاص و قهرمانان را معرفی می کند.

شاهنامه حکیم ابوالقاسم فردوسی توسی بی گمان بزرگترین اثر حماسی زبان فارسی ، و یکی از حماسه های بزرگ جهان است.

در این پژوهش سعی شده از میان همه موضوعات متنوعی که سعدی بدان پرداخته است ، آرا و نظرات سیاسی وی گردآوری و پس از یک تقسیم بندی منطقی به تجزیه و تحلیل آنها پرداخته شود. همچنین در این تحقیق شهریار که در راس هرم قدرت قرار دارد نماینده نظام سیاسی مورد نظر سعدی فرض شده و اندیشه های سیاسی سعدی ، در موضوعات و مسائل مختلف از اندرزها و توصیه های او به شهریار استخراج شده است . فصل اول این تحقیق به تحلیل مبانی نظام سیاسی پیشنهادی سعدی پرداخته و فصل دوم پشتوانه های این نظام و ضمانت های اجرایی آن را اعم از مادی و معنوی مورد بحث قرار داده است . فصل سوم با عنوان آیین شهریاری بحث مفصلی را در باره مناسبات حاکمیت با دیگران اعم از شهروند و بیگانه ، در قالب پرداختن به ویژگیهای شهریار سامان می دهد و سرانجام در فصل چهارم با عنوان آیین شهروندی به اختصار مناسبات و وظایف مردم نسبت به حاکمیت مورد بررسی قرار می گیرد.

حماسه یکی از مهیج ترین انواع ادبی است که شاعر در آن به شرح و توصیف اعمال پهلوانی و افتخارات قوم یا فردی می پردازد، به طوری که شامل مظاهر مختلف زندگی آنها باشد . کتاب حمله حیدری ملابمانعلی کرمانی متخلص به راجی ، حماسه ای دینی است که شاعر در ان به شرح و توصیف شجاعتهای قهرمانان و پیشوایان دینی بویژه حضرت علی (ع) پرداخته است . این کتاب مشتمل بر حدود سی هزار بیت است که در قالب مثنوی و در بحر متقارب سروده شده است و شاعر در سرودن آن بیشتر به شاهنامه فردوسی نظر داشته است . در این پایان نامه به کتاب حمله حیدری راجی از چشم انداز ویژگیهای سبکی حماسه نظر گردیده است که ویژگیهای سبکی حماسه به طور کلی به سه دسته مشخص قابل تقسیم است : ویژگیهای زبانی ، ادبی و محتوایی.کتاب حمله حیدری راجی به دلیل ماهیت مذهبی اش ، در زمینه ویژگیهای محتوایی حماسه با حماسه های ملی نظیر شاهنامه فردوسی تا اندازه ای تفاوت دارد اما در زمینه ویژگیهای زبانی و ادبی حماسه تا حد زیادی از شاهنامه فردوسی متاثر است .

این تحقیق با عنوان ((بازتاب مسائل سیاسی اجتماعی در دیوان ناصرخسرو)) در پنج فصل تنظیم شده است. فصل اول: بیانگر هدف و اهمیت موضوع انتخابی، شیوه تحقیق و مسیر آن است، و بیان نکته، که این تحقیق به ویژگیهای زیباشناختی شعر نظر ندارد بلکه هدف پرداختن به مضامین و محتوی اثر و جهان بینی، فکر و فرهنگ شاعر است. فصل دوم: بیان پیوند تقابلی بین شعر و جامعه و مروری گذرا بر شعر اجتماعی در تاریخ هزار و دویست ساله ادب فارسی است. همچنین زندگی، اعتقادات، آثار و ویژگیهای شعر ناصر خسرو مورد بررسی قرار گرفته است. فصل سوم: نظر به حاکیمت سیاسی و وضع اجتماعی جامعه عصر ناصر خسرو دارد. پژوهش در فرقه ای مطرح این دوره، دیدگاهها و اختلافات مذهبی است. فصل چهارم: تفسیری است از نگاه ناصر خسرو نسبت به نظام سیاسی - اجتماعی عصر خود، در این فصل توجه کلی به جامعه شناختی شعر ناصر خسرو، و بازتاب دنیای درونی و بیرونی شاعر و شنیدن فریاد او در انزوای بدخشان است. فصل پنجم: نتیجه گیری است که از دیدگاههای ناصر خسرو، و بیان تعهد اجتماع و رسالت دینی او در شعرش، همچنین مجاهدات او برای آگاهی دادن به انسانها و نشاندادن سعی او برای متکامل شدن حیات انسانی است، نگرش نهایی او نسبت به هستی و اینکه آغاز حیات از خداوند و حرکتش وابسته به خداوند و پایان آن خداوند است.