عارفان برای بیان اندیشه های عرفانی خود از قالبهای متعددی همچون حکایت، تمثیل، داستان، روایت و ... استفاده می کنند. رویاهای صادقه یکی از متداول ترین این قالبهاست که به دلیل برخورداری از امکان فضا سازیهای فرا واقعی، شکل داستانواره ای و عام و ملموس بودن، یکی از کارآمدترین ابزار تعالیم عرفانی است. در واقع، رویا نزد عارفان وسیله ای است برای رساندن پیامهای اخلاقی، عرفانی و دینی؛ به همین دلیل این رویاها آیینه افکار، اندیشه ها، اعتقادها، و آرزوهای عارفان است و ویژگیهای خاصی دارد که آنها را از رویاهای دیگران متمایز می سازد. وجود عناصر ماوراء طبیعی و صحنه های فراواقعیِ مرتبط با مسائل دینی، تأثیر اعتقادها و باورداشتهای دینی در شکل گیری این رویاها، مخاطب محوری و به کارگیری رویا به قصد تعلیم مبانی دینی و عرفانی و اخلاقی و تعظیم و بزرگداشت بزرگان عرفان و تصوف، غلبه مقصود تعلیمی بر زیباییهای هنری و ساختار گزارشی غالب رویاها، عدم توجه به فضاسازیهای هنری، اعتباری بودن شخصیت رویابین که غالباٌ بر اساس شخصیتهای عرفانی بازآفرینی شده اند، عدم مرز بین واقعیت و خیال، غلبه رویاهای ساده و صریح بر رویاهای نیازمند تعبیر و به کارگیری هدف دار نمادهای ساده در رویاهای تعبیردار، از جمله این ویژگیهاست. در این پایان نامه سعی شده است تا ضمن نگاهی به این پدیده شگفت و همگانی که در حالت خواب و به هنگام رهایی روح از بند جسم شکل می گیرد و ذکر نظرهای مختلف و بررسی دیدگاه عارفان درباره رویا؛ بر اساس رویاهای ذکر شده در تذکرهالاولیاء از فریدالدین عطار (قرن ششم ) و نفحات الانس فی حضرات القدس از عبدالرحمن جامی (قرن نهم)، رویاهای عارفان از جهات مختلف، تحلیل و بررسی گردد.

زمانی که ظلمی در جامعه ای رواج یابد، خاصه اگر از طرف دشمن بیگانه باشد، حمیت ملی مردم آن جامعه اجازه نمی دهد که این ظلم پابرجا بماند. در طول قرن های متمادی پشت مردم زجر کشیده ایران، زیر بار ستم حاکمان خود، خم شده بود. این افسردگی ها و زجرها در طلوع انقلاب اسلامی از جامعه ایران رخت بربست و حاکمیت اسلام به جای طاغوت، ارمغان بزرگی برای ملت قهرمان ایران بود. هنوز چند صباحی از این پیروزی نگذشته بود که بدخواهان و دشمنان ملت ایران و به ویژه اسکتبار جهانی، که منافعشان به خطر افتاده بود، روزهای سختی را برای این کشور تدارک دیدند و ناجوانمردانه به شهرهای غربی و جنوب غربی میهن اسلامی ما یورش آوردند؛ امّا ملت رشید و شجاع ایران باز هم جانانه ایستادند و دشمن متجاوز را دفع کردند. در پس همه این رویدادها، هنرمندان هنر پایداری، به ویژه شاعران عرصه ادبیات مقاومت، همچون سربازانی فداکار با قلم خود می جنگیدند. شاعران متعهد عصر انقلاب اسلامی با سروده های خویش، ادبیات پایداری را در ایران زمین جلوه ای ویژه بخشیدند. آنان مظلومیت مردم ایران و ظلم ظالم را به جهانیان نشان دادند. یکی از این شاعران متعهد، مرحوم سید محمدحسین بهجت تبریزی متخلص به شهریار است. وی به سال 1285 هـ . ش در تبریز متولد شد. ایام کودکیش با جنبش آزادیخواهان مشروطه همراه بود. پس از تحصیل دروس مقدماتی، تحصیلات تکمیلی خود را در مدارس دارالفنون و طب گذارند. وی همزمان با اوج گیری انقلاب اسلامی با زبان شعر، این نهضت را یاری نمود. کلیات اشعار شهریار متجاوز از 20000 بیت است که در 3 جلد به چاپ رسیده است. از جمله آثار به یادماندنی او منظومه حیدربابا به زبان ترکی است. وی در زمینه شعر پایداری حدود چهل قصیده، غزل و ... و نیز چندین قطعه با موضوعاتی چون عاشورا، انقلاب، دفاع، آزادی، جهاد، بسیج، جبهه، شهادت و ... سروده که مشتمل بر حدود 800 بیت است و در سایر آثار خود نیز به مضامین ادبیات پایداری اشاره نموده است. سرانجام این شاعر بلندپایه در سال 1367 هـ . ش دیده از جهان فروبست. در این رساله، پس از مبادی تحقیق، در فصل دوم به ذکر احوال و آثار زندگی شهریار پرداخته شده است، در فصل سوم شعر مقاومت در اسلام و ایران مورد بررسی قرار گرفته و پس از آن در فصل چهارم، که موضوع اصلی پایان نامه است درون مایه های شعر مقاومت در دیوان شهریار استخراج شده، و فصل پنجم به بررسی اشعار پایداری شهریار درباره دفاع مقدس اختصاص یافته است. سپس در فصل ششم اشعار پایداری شهریار از منظر زیبایی شناسی بررسی و بسامد هر یک از مبحث ها با نمودار نشان داده شده است و سرانجام در فصل آخر چگونگی تأثیر انقلاب اسلامی و نهضت عاشورا بر اشعار پایداری شهریار مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. کلید واژه ها: ادبیات مقاومت، شهریار، انقلاب اسلامی، دفاع مقدس، عاشورا

دوره بازگشت یکی از ادوار تاریخ ادبیات ایران است که از نیمه دوم قرن دوازدهم هـ.ق. تا اوایل قرن چهاردهم هـ.ق. را دربرمی گیرد. در این دروه که صد و پنجاه سال به طول انجامید شاعران از سبک هندی روی برتافتند و به شیوه شاعران سبک خراسانی و عراقی روی آوردند. شعر بازگشت را از دیدگاه تاریخی به دو دوره تقسیم کرده اند. در دوره اول شاعران بیشتر به سبک سخنوران قرنهای 6 تا 8 و در دوره دوم به سبک سخنوران قرنهای 4 تا 6 توجه داشتند. در دوره اول، بازگشت غزلسرایی و در دوره دوم، قصیده سرایی غلبه داشت. غزلسرایان به تتبع شیوه غزلسرایی سعدی و حافظ می پرداختند. در دوره بازگشت نظیره سرایی یعنی سرودن شعر بر وزن و قافیه شعر شاعران گذشته رونق بسیار داشت و غزلسرایان نظیره های خود را به پیروی از غزلهای سعدی و حافظ می سرودند. در این پژوهش غزلهای نظیره وار ده تن از شاعران دوره بازگشت بررسی شده است. بررسی غزلهای نظیره وار نشان می دهد که قافیه مشترک با غزل سرمشق، در غزلهای نظیره سرایان خلاّق تر کمتر دیده می شود. نظیره سرایان اغلب در وزن های ضربی، شاد و آهنگین نظیره سرایی کرده اند. مطلع غزلهای نظیره وار جلوه چندانی ندارد؛ زیرا شاعران دوره بازگشت از شگردهای غزلسرایی سعدی و حافظ بهره نگرفته اند. محور عمودی غزلهای آنها پیوستگی دارد و تنوّع مضمون در آن دیده نمی شود. مضمون غالب در مقطع غزلهای نظیره وار، اظهار ناتوانی و بیچارگی است. در زبان غزلهای نظیره وار، واژه ها و ترکیبات عامیانه بسیار دیده می شود. از میان صور خیال تشیبه در غزلهای نظیره وار بسیار به کار رفته است؛ اما استعاره مکنیّه در غزلهای، نظیره وار نسبت به غزلهای سعدی و حافظ بسیار کمتر است. واژه های کلیدی: غزل فارسی، دوره بازگشت ادبی، نظیره سرایی، سعدی، حافظ.

چکیده متون تاریخی فارسی، در کنار رسالت اصلی خود که بازتاب رویدادهای زمان های مختلف است، اطلاعات و دانستنی های گوناگون دیگری را نیز در بطن خود گنجانده اند. در این میان، دانسته های ادبی و گزارش های مربوط به ادیبان و شاعران و شرایط اجتماعیی که زمینه ساز خلق آثار منظوم و منثور شده است، اهمیت بسزایی دارد. خواجه غیاث الدّین بن همام الدّین محمّد شیرازی معروف به «خواندمیر»(880-942 ه.ق) از ادیبان و مورخان نامدار قرن دهم هجری است. او صاحب چندین تألیف است که بی شک مهمترین آنها کتاب تاریخی حبیب السّیر است. گذشته از کامل و مفصل بودن این اثر، آنچه باعث اهمیت و امتیاز آن نسبت به?بسیاری از کتب تاریخی دیگر می شود، نثر منشیانه و آراسته آن است که نشان از توانایی مولف آن در نگارش هنرمندانه دارد و همچنین اشتمال این اثر بر بیان احوال بزرگان، سادات، شاعران و نویسندگان در ذیل ادوار تاریخی و دربارهای پادشاهی است. صاحب حبیب السّیر در اطلاعاتی که پیرامون شاعران و نویسندگان هر دوره به خواننده می دهد، به شناساندن آثار آنان می پردازد و گاه دربار? شخص یا اثری خاص توضیح می دهد؛ زمانی نیز به تصریح یا تلویح اوضاع اجتماعی و فرهنگی دوره ای تاریخی یا حاکمیتی خاص را باز می نماید. امّا این کتاب به سبب ماهیّت تاریخی که دارد، کمتر مورد استقبال پژوهشگران ادبیات قرار گرفته و بیشتر به جنب? تاریخی آن پرداخته شده است. در این پژوهش که به بررسی ارزش ها و دانستنی های ادبی کتاب حبیب السّیر اختصاص دارد، نگارنده می کوشد تا با شناخت زیبایی های متن اثر، ارزش ادبی آن را نشان دهد و بازتاب اطلاعات ادبی در این اثر را بررسی و دسته بندی و ارزیابی کند تا به شناخت و معرفی دیدگاه «خواندمیر» دربار? احوال و آثار شاعران و ادیبان و چگونگی نقل و نقد آثار ادبی در این متن تاریخی دست یابد. بررسی ها نشان می دهد که حبیب السّیر علاوه بر آنکه خود متنی ادبی و آراسته دارد گنجینه ای از ابیات و اشعار فارسی و عربی است و اطلاعات گسترده و متنوعی را در زمینه اوضاع ادبی ایران و زندگی و آثار و شرایط زمانه شاعران و نویسندگان و دانشمندان بزرگ به دست می دهد که برای جامعه ادبی سودمند می تواند باشد.

چکیده در میان معانی و مضامین شعر فارسی آنچه از زیربنای عاطفی استواری برخوردار است و در عین حال از مهمترین عنصر شعر، یعنی تخیّل نیز بهره کامل دارد، اندوهیاد (مرثیه) است. مرثیه به اشعاری گفته می شود که در ماتم گذشتگان و تعزیت بازماندگان، اظهار تأسّف و تألّم از مرگ سلاطین و بزرگان درباری، بستگان و دوستان، شخصیت داستان و قهرمان منظومه، ذکر مصائب پیشوایان دین و ائمّه اطهار(ع)، بلایای طبیعی و قتل عام های فجیع و احساسات تاثّرانگیز نسبت به مسأله مرگ و حیات سروده شده است. از میان انواع مرثیه، مراثی شخصی و خانوادگی در مقایسه با دیگر انواع مرثیه به علّت اصالت احساس سراینده، واجد ارزش ادبی بیشتری هستند. از جمله این اشعار، مرثیه های سروده شده برای دیگر شاعران، موضوع بحث رساله حاضر است. در این رساله به « بررسی اندوهیادهای شاعران معاصر برای شاعران دیگر » پرداخته می-شود. امّا به علّت گستردگی موضوع و حجم عظیم اشعار سروده شده در این زمینه، محدوده زمانی بین سال های 1300 تا 1357 و توسّعاً 1360 برای پژوهش در نظر گرفته شده، اندوهیادهای این دوره با توجّه به اعتبار و اهمیت شاعران، در دو بخش شعر سنّتی و شعر نیمایی و سپید جمع آوری می شود. ادای حقّ دوستی، روابط ادبی، سرودن مادّه تاریخ، هنرنمایی و نشان دادن قدرت شاعری، انعکاس عقاید و اندیشه های سیاسی و اجتماعی یا انتقاد، احساس وظیفه در همدردی با جامعه ادبی و دیگر شاعران را می توان از مهم ترین انگیزه های اندوهیادسرایان به شمار آورد که بسیاری از کلاسیک سرایان و برخی از نوپردازان و سپیدسرایان را به سرودن اشعاری در این زمینه واداشته است. مرگ اندیشی، تقابل هنر و مرگ، تقابل عشق و مرگ، تکیه بر باورهای قدیمی چون سرنوشت، قضا و قدر، فلک و چرخ ، زمانه و روزگار و جهان در پرداختن به علّت های مرگ معاصران شاعر، در اندوهیادهای کلاسیک این دوره جایگاه ویژه ای دارد؛ امّا در سوگ سروده های نو و سپید، نوع نگاه و دید سراینده در این باره متفاوت است. نوپردازان و سپیدسرایان این دوره در سروده‎های خود یا اصلاً به دنبال مقصّر و عامل مرگ نیستند و یا بصراحت از آن نام برده اند. گاه نیز برخی از اندوهیادسرایان به دلیل اکراه از ذکر علّت اصلی، به خلق دلایل شاعرانه و ذوقی دست زده اند. به علّت وجود جریان های مختلف شعری در دوره مورد بحث و گرایش و تمایل شاعران این دوره به این جریان ها، انواع قالب های سنّتی چون قطعه، قصیده، غزل، مثنوی، رباعی، دوبیتی، ترکیب بند و مسمّط و قالب نیمه سنّتی چهارپاره و نیز قالب های نیمایی و سپید، توسّط سرایندگان اندوهیادها به کار گرفته شده است که از آن میان، قطعه درصدر قرار دارد. دایره لغوی زبان اندوهیادها، به دلیل آشنایی اندوهیادسرایان این دوره با ادبیات پربار کلاسیک و نیز استفاده آنها از زبان و کلمات عامیانه، بسیار وسیع است. باستانگرایی یا آرکائیسم در اندوهیادهای این دوره نمودی گسترده دارد و بسیاری از نشانه ها و مختصات زبان فارسی نظم و نثر کهن در آنها قابل مشاهده است. رویکرد آنها به زبان مردم و شیوه های بیان محاوره نیز قابل توجّه است. در مجموع، می توان زبان بسیاری از اندوهیادهای این دوره را ساده و روان دانست که در آنها عاطفه شعری قربانی پیچیدگی بیش از حدّ زبان نشده است. اندوهیادهای این دوره از نظر تشبیه و استعاره نیز بسیار غنی هستند و از میان صنایع ادبی، مبالغه یا اغراق، ایهام، تضمین، تناسب و تلمیح مورد توجّه بیشتری قرار گرفته است. کلمات کلیدی: مرثیه(اندوهیاد)، شعر سنّتی، شعر نو و سپید، شاعران معاصر.

امروزه به منظور شناخت هر چه بیشتر و بهتر آثار ادبی و پی بردن به جزئیات آن، تک¬تک عناصر آن را در ارتباط با مجموع? پدیده¬ها بررسی می¬کنند. یکی از عناصر اصلی داستانی، گفتگو و کاربردهای زبانی است. گفتگو ابزاری است برای ترسیم چهره ها و شخصیت ها؛ درعین حال نباید این عامل، از حیات و سرزندگی و دقت در گفتگوها کم کند؛ یعنی بتواند به گفتگویی اعتبار ببخشد که بر سر مسائل پیش پاافتاده ادامه می یابد. سیدمحمود قادری گلابدره¬ای (????شمیران-????تهران) از نویسندگان معاصر داستان¬نویسی است. حجم زیادی از داستان های گلابدره ای را عنصر گفتگو در بر می¬گیرد؛ وی همچنین به ارائ? دیگر عناصر داستانی از راه توصیف پرداخته است. گفتگو در داستان تا حدود زیادی از یکنواخت بودن نثر داستان می کاهد و با گفتگوی شخصیت ها، داستان حالت واقعی و زنده تری به خود می گیرد. در بیشتر آثار داستانی گلابدره ای، گفتگو همراه توصیف عملی و با کمترین استفاده از وصف مستقیم پیش می رود. گفتگوها عامل اصلی موجودیت شخصیت¬های داستان است که محمود گلابدره¬ای با آگاهی از نقش این عنصر، آن را از طریق هماهنگی لحن شخصیت ها با پایگاه اجتماعی آن ها به¬کار برده، که باعث منسجم شدن فضا و متن داستان شده است. زبان رمان¬های محمود گلابدره¬ای، زبانی متنوع و رنگارنگ است. همچنین، در داستان های وی، لحن بر اساس موضوع و درون مای? داستان ها انتخاب شده است. گلابدره ای، در معرفی شخصیت های داستانی علاوه بر توصیف¬ها، از گفتگوها به عنوان عامل موثری جهت نشان دادن خصوصیات قهرمانان و آگاهی خواننده استفاده کرده است. می¬توان گفت گفتگوها به عنوان بهترین وسیله روانکاوی اشخاص داستانی هستند و هر جمله ای که شخصیت بر زبان می آورد از وجود حقیقی او نشأت می گیرد. در این رساله مفاهیم کلی پیرامون گفتگو، ویژگی، انواع و نقش آن ها در آگاه کردن خواننده بیان کرده ایم؛ که برای نشان دادن به کارگیری آن ها در داستان های گلابدره ای، شواهدی را نیز ذیل آن ها آورده¬ایم. سپس در ادامه به رابط? گفتگو با شخصیت و دیگر عناصر داستانی پرداخته ایم؛ و در آخر بحث کارکرد زبان داستان از طریق گفتگوها را در این پژوهش بررسی کرده ایم. در این پایان¬نامه به بررسی رمان های «پر کاه»، «منیر»، «دال»، «بادیه» و «سگ کوره¬پز» از این نویسنده پرداخته¬ایم.

فغانی شیرازی از شاعران نیمه دوم قرن نهم و اوایل قرن دهم هجری است. او در شیراز متولد شد و در دوران جوانی به سیر و سفر پرداخت. فغانی در آغاز در کنار پدر و برادرش کاردگری می کرد و تخلص سکاکی داشت و بعدها تخلص فغانی را برای خود برگزید. فغانی شاعری شرابخوار بود که در دوران جوانی اش به عیش و خوشی می پرداخت؛ ولیکن در اواخر عمر از اعمال ناپسند و معاصی خود دست برداشت و توبه کرد. او در دوران سلطان یعقوب به بابای شعرا ملقب شد. پس از مرگ سلطان یعقوب، اوضاع آذربایجان آشفته شد و در اواخر عمر به مشهد رفت و در همانجا در سال 925 درگذشت. در این پژوهش ابتدا زندگی فغانی و اوضاع اجتماعی دوران او مورد بررسی قرار می گیرد و سپس درون مایه های شعری او که شامل مدح و منقبت ائمه از جمله: امام علی (ع) و امام رضا (ع) و ...بیان می شود. همچنین به بیان اشعار غنایی که بیشتر در مورد عشق است و حضور معشوق در هم? آنها، و مضامینی چون فراق و وصال، رنج و اندوه، بیوفایی و بی اعتنایی معشوق به عاشق، بیقراری و انتظار عاشق در فراق از معشوق، ناز و کرشم? معشوق و گلایه از روزگار و فلک، شرابخواری و توب? او در پایان عمر می پردازیم. در نهایت به تأثیر اوضاع سیاسی و اجتماعی دوران او در اشعارش پرداخته شده است. شرابخواری و یأس و ناامیدی شاعر که تا حدی به آشفتگی دور? او برمی گردد در اشعارش دیده می شود.

تشخیص خودکار وزن شعر فارسی یکی از کارهای دشو‏ار در ادبیّات فارسی است. تحقیقات اندک در این زمینه‏، انگیزه ای برای پژوهش حاضر است. در این پژوهش‏، ابتدا قواعد لازم برای تشخیص وزن شعر و سپس الگوی پرکاربردترین اوزان شعر فارسی به صورت رشته هایی شامل «-‎» و "‎u‎‎"‏ معرّفی می شوند. بدون نیاز به تلفّظ کلمات شعر و با تکیه بر ویژگی های توزیعی آواهای فارسی‏، الگوریتمی برای تشخیص خودکار وزن شعر پیشنهاد می شود.‎

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

جهان بینی، نگرش خاص و پایدار یک انسان است به دنیای بیرون از خویش که جدای از دنیای درون وی، واقع می شود و ناخودآگاه بر گفتار و کردار او در تعیین مسیری مشخص در راه رسیدن به مقاصد باطنی او اثرگذار است. البته انسان ها در نوع این نگرش ویژه خود به جهان خارج، گاه در فاصله ای بسیار دور از هم قرار می گیرند؛ همان گونه که شخصیت عظیمی چون حسین بن منصور حلاج، نه تنها در میان دیگر انسان ها، که در بین عرفا و صوفیان هم مسلک خود نیز، با آفرینش مکتبی در دو حیطه نظر و عمل، به عرضه یک جهان بینی خاص و متمایزگونه ای نسبت به دیگران نائل گشت. او که در سال 244 هجری در بیضای فارس پا به عرصه هستی نهاد، با تجربه زندگی ای پرماجرا و البته مشقت بار در جستجوی حقیقت وجودی خویش، ناگزیر شد آداب و سنن معمول طریقت را ترک کند. چنانکه بر خلاف صوفیان دیگر، پس از اینکه به ناکارآمد بودن استادان خود نه در ارشاد که در اتصال دادن او به حقیقت حق، یقین یافت، یکه و تنها، خود شالوده ساز و بنیانگذار اندیشه-هایی شد که به غیر از رسوخ در قلب و ذهن او، در زندگی عملی وی نیز، خود را نمایان ساخته بودند؛ اندیشه هایی چون عشق مخلصانه به معبود الهی، فناء فی الله، اندیشه وحدت وجود و.... این پژوهش، با تأیید و اثبات پیشگامی حلاج در بنیادی ساختن این اندیشه ها در زمان آینده و اینکه این عارف ربانی، آغازگر اغلب این افکار با نگرشی کاملاً تازه، برای تکامل در دوره های بعدی بود، گام تازه ای برداشته است. نمونه بارز و پراهمیت آن، «وحدت وجود» است که ابن عربی حدود سیصد سال بعد، با الهام از مکتب حلاج آن را به اوج کمال خود رساند. همچنین، عشق به معبود الهی تا جایی که عاشق را به مقام وصال با معشوق غیرزمینی خویش نائل گرداند، به طور علنی و صریح، ابتدا از جانب حلاج مطرح شد. بدین ترتیب باورهای ناب و منحصر به فرد حلاج، در حیطه معرفت الهی، چهره ای ناب و منحصر به فرد از وی ساخت که با نگاهی متمایز و بسیار کمال یافته، به جهان می نگریست و با زبانی خاص و رمزآلود، به تعریف تجربیات عارفانه و ماورائی خویش در این جهان می پرداخت. این زبان رازآلود حلاج، که بی شک کارکرد خاص خود را نیز به صورت سخنان معماگونه و اسرار آمیز عارفانه، هویدا می کند، جز در مقوله شطح نمی گنجد. نظرگاه نگارنده این مجموعه بر این است که زبان شطح آمیز حلاج، با بارزترین جلوه و نمود در عبارت «أناالحق»، حقیقتاً بخش اعظم شخصیت فکری و جهان-بینی ویژ? او را در مقابل دیدگان کسانی که به دنبال شناخت دیدگاه های باطنی و اصالت شخصیت او در عرصه عرفان و تصوف هستند، نمایان می سازد. بارزترین ویژگی شخصیتی حلاج، یعنی بی پروایی وی، در ابراز اندیشه های ژرف خویش، عامل مهمی در جهت امتیاز شخصیت او از یک سو و ابتلا به عاقبتی دردناک ازسوی دیگر گشت. حلاج، پس از آنکه با ابراز عقایدی قابل تأمل، پس از شصت و سه سال زندگی آگاهانه، بدون کوچک ترین رنگی از تقلید و غفلت، از دار دنیا رخت بربست (309 هجری)، و به وصال با معبود ازلی و یگانه اش نائل گشت، در جهت داوری های مختلفی از جانب افراد گوناگون قرار گرفت؛ چنانکه حتی تا به امروز نیز با رنگی از افراط و تفریط به حال خود باقی است. هرچند صاحب نظران و محققان بزرگی چون لویی ماسینیون، مستشرق فرانسوی، با صرف یک عمر تحقیق و مطالعه در زندگی و مکتب فکری منصور حلاج، چهره حقیقی او را بیش از پیش به ناآگاهان از حقیقت امر نشان داد. کلید واژه ها: حلاج، عرفان، شطح، جهان بینی، اندیشه ها

دوره مشروطیت عصر رویدادهای مهم سیاسی وتحولات سریع اجتماعی در کشور ایران به شمار میرود. ادب فارسی نیز در این عصر از تاثیر چنین تحولاتی برکنار نمانده است. شعر فارسی در دوره مشروطه ، برای نخستین بار به جای آنکه به مدح قدرتمندان یا بیان احساسات ، عواطف و تجربه های شخصی شاعر بپردازد، سرنوشت مشترک افراد جامعه را مدنظر قرار داد و موضوعات سیاسی و اجتماعی جامعه را بیان کرد. آزادی ، وطن، ظلم حکام و محرومیت مردم، مضامین تازه ای بود که بیشتر شاعران دوره مشروطیت ، شعر را وسیله بیان آنها ساختند. اشعار سید اشرف الدین گیلانی ، شاعر نام آور این عصر بلکه یکی از پرآوازه ترین شعرای طنزسرای تاریخ ادب فارسی ، سرشار از مضامین سیاسی و اجتماعی است که با زبانی عامیانه بیان شده است و ما در این پایان نامه کوشیده ایم تصویری از زندگی و شعر وی ارائه کنیم. به همین منظور ابتدا به بحث در باره زندگی این شاعر مبارز ، از ولادت تا جوانی پرداختیم و سپس سرگذشت و ویژگیهای روزنامه نسیم شمال که سید اشرف الدین آن را ابتدا در رشت و بعد در تهران منتشر ساخت و در میان مردم شهرت بسیاری یافت، بیان کرده و مسایلی را در باره اخلاق و اعتقادات سید اشرف الدین و موضوع تقلید وی از صابر، شاعر آذربایجانی معاصر او که اشعار طنزآمیز خود را به زبان ترکی در روزنامه ملانصرالدین منتشر می کرد، مطرح ساختیم. در بخش دیگر ازاین پژوهش ، اوضاع سیاسی و اجتماعی عصر سیداشرف الدین و ویژگیهای معنایی شعر وی شامل مضامین سیاسی و اجتماعی ، نظیر نهضت مشروطه ، سران کشور ، بیگانگان ، زمزمه های جمهوری، فقر و فاصله طبقاتی، وطن ، جهل و خرافات ، زن و نقش اجتماعی او و واژگونی ارزشها بررسی شده است . در بحث از ویژگیهای صوری شعر سیداشرف الدین ، مسایلی همچون اوزان و قوالب مورد استفاده سید اشرف الدین و زبان شعر او مد نظر قرار گرفته است. از دلایل مهم استقبال مردم از شعر سید اشرف الدین و ماندگاری و تازگی مضامین آن تا عصر حاضر ، استفاده وی از عنصر طنز است . در بررسی طنز سیداشرف الدین ، ابتدا تعریفی از طنز به دست داده ایم و تفاوت آن را با هجو و هزل متذکر شده ایم. پیشینه طنز، انگیزه های طنزگویی، تاثیر و رواج طنز و شیوه های طنزگویی از دیگر مباحث این بخش از پژوهش است که با بررسی ویژگیهای طنز سیداشرف الدین همچون استفاده از تمثیل ، شیوه مناظره ، استفاده از ضرب المثلها و برخی دیگر از اختصاصات طنز وی پایان می یابد.

خاقانی شاعری است آگاه و توانا که شعر وی امتیازاتی خاص دارد. وی در سرودن بیشتر موضوعات شعری ، موفق بوده است. بیشترین شهرت وی به سبب داشتن قصاید عالی و غرا است. دقت و باریک بینی خاقانی در محسوسات ، در خور توجه است و همین ریزه کاریها، گاه شعر وی را از اعتدال و انسجام خارج و مفهوم شعر وی را دشوار و دیرفهم می سازد. با این همه ، از قدرتی که در توصیف مناظر و کشف حقایق دارد، هرگز کاسته نشده است. وی می کوشد تا معانی ساده را در قالب الفاظ عالمانه و تعبیرات مخصوص به خود عرضه کند. این ویژگیها در قصاید وی مشهود است . اما در سرودن غزل، زبان وی نرمتر و ساده تر می شود. وی درتحول و تکامل غزل فارسی نیز سهیم بوده و مانند سنایی، سعدی و مولانا و حافظ توجه شاعران بعد از خود را جلب کرده است. سعدی، مولانا و حافظ هر کدام به گونه ای به آثار و سروده های وی نظر داشته اند. تاثیر حافظ از شعر خاقانی- و از جمله از غزل وی- قابل توجه است. حافظ از لحن و موضوعات غزلی خاقانی بهره ها بده است. بسیاری از غزلهای حافظ دراستقبال از غزلهای خاقانی است. گاه این استقبال عینا از وزن یا قافیه یا ردیف است و گاهی با تغییر و تصرفی زیبا توام است . حتی حافظ دراستعمال برخی صنایع ادبی نظیر ایهام تناسب به اشعار خاقانی نظر داشته است. همچنین برخی لغات و ترکیبات و مضامین را از شعر خاقانی به وام گرفته است، به عنوان مثال ترکیب سیه کاسه را از خاقانی اقتباس کرده است و دلیل آن یکسان بودن نوع و کاربرد آنها در دو دیوان است. حتی حافظ مصرعی از شعر خاقانی را تضمین کرده است. در زمینه سبک و جهان بینی نیز مشابهت هایی در سخن دو شاعر وجود دارد و ما درفصل مربوط ، سعی کرده ایم تا وجوه تشابه و تفارق را نیز مشخص سازیم. در زمینه های کلی شعر همچون مفاخره، مدیحه، مبارزه با زهدریایی و برخورد دو شاعر با حسدورزان نیز قراینی وجود دارد که احتمال تاثیرپذیری را بیشتر می کند. مجموع این عوامل ، همراه با شواهد و قراین، حدس نظر داشتن حافظ به خاقانی را قوت می بخشد و احتمال توارد را در این زمینه ضعیف می سازد.

درعهد صفویه از رونق شعر و ادب فارسی در ایران کاسته شد و شاهان صفوی توجه چندانی به شعرا و نویسندگان نشان نمی دادند.همزمان ، درکشور هندوستان فارسی زبان رسمی بود و هنرمندان و دانشمندان ایرانی در دربار گورکانیان مقبولیت و قرب و منزلتی خاص داشتند و این عوامل سبب مهاجرت ادبا و علما به سرزمین هند گردید. آشنایی با فرهنگ و فلسفه هند و نیز کوشش شاعران برای رهایی از ابتذالی که در دوره تیموری بر شعر فارسی حاکم شده بود، سبب پیدایش اسلوبی خاص در شیوه سخنوری این عهد گردید که بعدها سبک هندی نامیده شد. اساس بسیاری از ابیات سبک هندی بر صنعت تمثیل استوار است . در این صنعت ادبی، شاعر در یک مصراع ، پیام و فکر خود را بیان می کند و در مصراع دیگر برای تایید یا تعلیل یا توجیه آن ، مثالی از امور محسوس و قابل فهم همگان ارائه می دهد تا مخاطب آن را بهتر دریابد. با توجه به اهمیت و ضرورت آشنایی با صنعت تمثیل و جایگاه این صنعت ادبی دراشعار صائب دراین رساله به بررسی صنعت تمثیل در اشعار صائب تبریزی پرداخته شده است. در کنار مبحث تمثیل ، نکته ها و مقدماتی در باره زندگی و اشعار صائب، صور خیال در شعر فارسی ، معرفی انواع تشبیه و استعاره و کنایه و تمثیل به طور جداگانه و نیز فصلی در باره اسطوره در شعر صائب گنجانده شده است.

عبدالحی بن ضحاک بن محمود گردیزی از مورخان قرن پنجم هجری و معاصر با ابوالفضل بیهقی است . عمده شهرت وی به سبب تالیف کتاب زین الاخبار یا تاریخ گردیزی است. وقایع دوران محمود، مسعودو مودودغزنوی ، اشاره ای مختصر به پادشاهان اساطیری ، تاریخی و خلفای اسلامی و توضیحاتی در باره آداب و رسوم ملل مختلف از مباحث و مطالب این کتاب است. علاوه بر اهمیت تاریخی ، این اثر از نظر ادبی نیز دارای اهمیت است . ویژگیهای لغوی کتاب ، همان ویژگیهای لغوی دوره اول ، یعنی قرون سوم ، چهارم و پنجم هجری است که از نظر تاریخی دو دوره سامانیان و غزنویان را در بر می گیرد . به کار بردن لغات در معانی خاص، استفاده از افعال پیشوندی ، جمع بستن کلمات عربی به شیوه فارسی و ... از ویژگیهای لغوی این اثر است. خصوصیات دستوری دوره اول ، در متن کتاب به چشم می خورد، از قبیل: چگونگی به کاربردن قیود، تقدم فعل بر سایر اجزای جمله، حذف فعل با قرینه یا بدون قرینه، توالی افعال و ... از نظر سبک و نثر ، تاریخ گردیزی دارای سبک خراسانی و نثر مرسل است. ایجاز و اختصار ، نبودن سجع و موازنه ، کوتاهی جملات و ... از ویژگیهای سبک خراسانی است، ولی نویسنده ، تحت تاثیر سبک دوره غزنوی قرار گرفته و بعضی از ویژگیهای این سبک را در اثر او می توان یافت، از جمله : به کار بردن لغات فراوان عربی نسبت به دوره های قبل، استفاده از کلمه در به جای اندر ، اطناب و ... در نوشتن و روایت تاریخ، گردیزی هر چند لغات و اصطلاحات پرمعنی و فخیمی به کار برده ، ولی در مقایسه با بیهقی هیچگاه نتوانسته اثر خود را جاودانه و قله نشین ادب فارسی کند، چرا که این لغات و اصطلاحات تحت الشعاع تاریخ نویسی صرف او قرار گرفته است و ما در فصل مربوط بعضی روایتهای مشابه را که بیهقی و گردیزی نقل کرده اند از نظر روایی ، به کاربردن تشبیهات ، توصیفات و لغات ، مقایسه و در پایان تفاوتهای روایت تاریخ از زبان دو مورخ را بیان خواهیم نمود.

موضوع این پایان نامه ، مقایسه اسکندرنامه منثور با اسکندرنامه نظامی است. اسکندرنامه منثور متنی است که به نظر مصحح متن ، آقای ایرج افشار، تصنیف آن مربوط به پس از سال 421 و پیش از پایان قرن هشتم هجری است. نسخه خطی این کتاب نزد آقای سعید نفیسی موجود بوده و برای اولین بار توسط مرحوم ملک الشعرای بهار در سبک شناسی نثر معرفی گردیده است. این کتاب که به احتمال زیاد از عربی به فارسی ترجمه شده ، ماخذ روایاتش از وهب بن منبه است.

مولانا جلال الدین محمدبلخی مشهور به مولوی، یکی از بزرگترین شاعران قرن هفتم هجری است که در مثنوی شریف خود، امور اجتماعی متعددی را مطرح کرده است. از جمله مهمترین آنها ، بحث ازدواج و مقدمات جشن عروسی است. مقدماتی نظیر تعیین کابین و تهیه جهاز و رسومی نظیر حنابندان، آذین بندی، دف زدن و ولیمه دادن. علاوه بر این، آیین خاکسپاری میت و عزاداری و رسوم و تشریفات مرسوم به آنها نیز در این کتاب ارزشمند ذکر شده است.اشاره به انواع خوراکیهای رایج در زمانهای گذشته نیز یکی دیگر از اشارات اجتماعی مندرج در مثنوی است. در جامه خانه مثنوی نیز انواع پوشیدنیها وجود دارد. پوشاک صوفیان و عوام، پوشاک جنگ و زنان و نیز پوشش اتاق، نمونه هایی از این پوشیدنیهاست. مولای روم ، تفریحات را در دو بخش معرفی می کند: شکار و باده گساری. در داروخانه مثنوی نیز انواع درمانها نظیر مرهم نهادن ، داغ کردن و روغنهای گیاهی به چشم می خورد.در بازارهای مثنوی ، سرو صدای فروشندگان به گوش می رسد. سراینده مثنوی ما را با اعتقادات رایج در میان مردم عامه زمان خود آشنا می کند.