از مسایل و موضوعات مهم تاریخ سلجوقیان ؛ مسأله چگونگی فرو پاشی این سلسله و شناخت بارزترین علل و عوامل موثر در آن می باشد . قبایل ترک سلجوقی که از صحرا گردی به امپراتوری رسیده بودند ، با ایجاد سپاه ثابت و ساختار دیوانی منظم و بهره گیری از دیوانسالاران ایرانی ، توانسته بودند ، حکومتی مقتدر در ایران و نواحی وسیعی چون ؛ گرجستان ، آسیای صغیر ، انطاکیه و در کل از کاشغر تا دریای مدیترانه را زیر سلطه امپراتوری خود در آورند . اما ، طولی نکشید که در پی بروز یک سلسله رویدادها و تحولات داخلی و خارجی به تدریج ، عظمت و اقتدار اولیه خود را از دست دادند و به سوی ، تجزیه و زوال رهنمون شدند . در فرو پاشی این سلسله مقتدر ، عوامل کوچک و بزرگ زیادی ، دخالت داشتند . این عوامل را می توان در سه دسته : 1) عوامل درون خاندانی 2) تبعات ناشی از سیاست های فرمانروایان سلجوقی 3) عوامل خارجی تقسیم بندی کرد . در پایان نامه حاضر ، با استناد منابع تاریخی ، نقش عوامل مذکور در سقوط سلجوقیان مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است .

به رغم کشمکش های خانگی، ناپایداریهای سیاسی، تهاجم مغول و تسلط بیگانگان در دوران میانه، تجارت و صنعت ایران،از جمله صنعت نوغان شرایطی متفاوت با دوران پیش از آن را تجربه کرد. چرا که با بهره گیری از ابریشم و فرآورده های ابریشمی در صنایعی چون: فرش، منسوجات، پزشکی، موسیقی و غیره تقاضا برای این کالا به شدت افزایش یافت. همچنین عملکرد مثبت سلاطین، تشویق و ترغیب دولتمردان ایرانی، سبب بالندگی صنایع شهری گشت و توانست بر بازار جهانی تاثیرگذارد. در این پژوهش به غیر از شرح مختصر در خصوص پرورش کرم پیله، سعی شده تا نقش و تاثیر صنعت نوغان در بازار داخلی و خارجی دوران میانه، مورد ارزیابی قرار گیرد و در خلال آن مراکز پرورش کرم ابریشم و تولیدات صنعتی و تولیدی آن مورد بررسی قرار گیرد. همچنین ساختار این کارگاه ها در شهرها و تعامل میان صنعتگران و تجار در رشد کارگاه ها شرح داده شده و در این رهگذر با بررسی نقش مایه ها و موتیف ها به مراکز مهم کارگاهی و رشد صنعت ابریشم بافی و در پی آن صنعت نوغان در سده های میانه پرداخته شده است.

کتاب الاغراض الطبیه و المباحث العلائیه به همراه کتاب ذخیره خوارزمشاهی در ردیف بهترین ومهم ترین کتابها در زمینه علم طب هستندکه به طور جامع به فار سی نگاشته شده اند. اگر چه قبل از این دو کتاب ،نوشته های فارسی به طور پراکنده وجود داشت لکن نمی توانست کار گشای علم طب در آن زمان و زمان حال باشد،به همین دلیل لازم دانسته شدکه برای ترسیم فضای کلی تطور دانش پزشکی در تاریخ اسلام (بین قرون اول تا سیزدهم هجری) و دست یافتن به دانسته های عمیق در این حوزه ،واژگان فنی و بنیادی این دانش را از متون تخصصی تاریخ پزشکی دوره اسلامی،استخراج،بررسی،تعریف سطح روابط معنایی شده و در نهایت تنظیم الفبایی شود. در این پژوهش تحلیل محتوایی و واژگانی کتاب الاغراض الطبیه والمباحث العلا ئیه تألیف سیداسماعیل جرجانی برای تهیه اصطلاح نامه پزشکی دوره اسلامی در نظر گرفته شده است که این کتاب از منابع اصیل واژگان و ترکیب کلمات فارسی اصیل است که خلاصه ای از کتاب ذخیرهخوارزمشاهی است. در این پژوهش سعی شده است سطح روابط معنایی - تاریخی واژگان کهن پزشکی در کتاب الاغراض الطبیه و المباحث العلائیه محور اصلی قرار گیرد و کتاب مذکور از نظر تاریخ پزشکی و نقش این کتاب در متون پزشکی به زبان فارسی مشخص و تعریف شود. به این دلیل که چنین پژوهشی تاکنون انجام نگرفته ، در جهت ترسیم نقشه کلی تاریخ پزشکی اسلامی با استناد به متون پزشکی ،چنین تحقیقی ضروری است. واژگان کلیدی: اصطلاحات پزشکی، الاغراض الطبیه و المباحث العلائیه ، اندام ،بیماری، جرجانی،خوارزم،دارو،ذخیره خوارزمشاهی.

ایالت جبال ، شامل نواحی مرکزی و غربی ایران می باشد که از غرب به عراق و از شرق به خراسان بزرگ محدود می گردید و شهرهای مهم آن قم، ری، اصفهان، همدان، کرمانشاه بودند. این ایالت پهناور به خاطر مجاورت با عراق و وجود شهرهای بزرگ از اهمیت سیاسی و اجتماعی زیادی برخوردار بود. از شهر های مهم شیعی موجود در آن می توان به قم ، ری ، کاشان ، آبه (آوه) ، دینور و کرج ابودلف اشاره داشت . پس از فروپاشی آل بویه ، متعاقب سیطره یافتن حکومتهای غزنویان ، سلجوقیان و خوارزمشاهیان بر جبال و به سبب علاقه آنان به حمایت از تسنن و جلب حمایت خلافت عباسی ، شیعیان با سختگیری فرمانروایان سنی مذهب روبرو شده و از مناصب اداری رانده شدند ، اما این وضع ، پایدار نماند و در طی سلطنت حاکمیت های مذکور به ویژه در دوره سلجوقیان شیعیان توانستند متصدی مناصب اداری گردند، به وزارت برسند و در عرصه اجتماعی از قدرت و نفوذ بسیار برخودار گردند . بروز اختلاف بین سلاطین سلجوقی و خوارزمشاهی و خلفای عباسی و همچنین اختلافات داخلی میان آنان و نیز پایداری نفوذ اجتماعی خاندان های شیعه مذهب وبه ویژه نقیبان شهرها در طی قرون پنج تا هفت هجری ، از جمله عواملی هستند که در ایجاد این تحول نقش داشته اند . در عرصه مذهبی نیز شیعیان با ایجاد مدارس متعدد به تربیت دانشوران دینی پرداختند و برتوانایی خویشتن برای مقابله با مخالفین عقیدتی افزوند . این پژوهش افزون بر توصیف جایگاه سیاسی واجتماعی شیعه در طی دوران سلطنت حاکمان سنی مذهب غزنویان ، سلجوقیان و خوارزمشاهیان به تبیین عوامل موثر در ارتقای جایگاه سیاسی و فرهنگی شیعیان در آن دوران پرداخته است.

حمله ی ویرانگر اقوام صحراگرد مغول به بخش وسیعی از جهان متمدن، یکی از فجایع عظیم تاریخ جهانی به شمار می رود. در ایران که تخریب و نابسامانی ناشی از این حادثه بسیار زیاد بوده است، پس از ایجاد حکومت ایلخانی قیام هایی توسط مردم به وقوع پیوست که از جمله ی مهمترین قیام هایی هستند که، در مقابل حکومت های ستمگر و بیگانه رخ داده اند. قیام محمود تارابی، یعقوب باغبانی و سید شرف الدین شیرازی که موضوع پژوهش حاضر هستند، از جمله ی قیام های مذکور می باشند که، دارای ویژگی هایی مشترک اند و بهبودگرایی که به معنای یافتن جهانی آرمانی و دور از ظلم و ستم است در آنها متصور می باشد. اما از آنجاییکه این قیام ها نشات گرفته از عقاید و روش قیام های اجتماعی دوره های پیش از خود بوده اند در ابتدا به شرح این قیام ها به عنوان پیشینه ای بر قیام های اجتماعی عهد ایلخانان به اختصار پرداخته شده است و همچنین تاثیر اوضاع داخلی ایران در این دوره بر وقوع این قیام ها مورد بررسی قرار گرفته است. در این قیام ها همانند قیام های اجتماعی در دوره های پیش که مردم از بیداد و ظلم حاکمان بیگانه به ستوه آمده بودند، به دنبال ناجیانی می گشتند که شاید بتوانند آنها را از این مهلکه نجات دهند. این عقیده باعث گرد آوردن آنها به دور رهبرانی چون تارابی، شیرازی و باغبانی شد زیرا به واسطه ی معجزاتی که به آنها نسبت داده بودند تقدس خاصی یافته و مردم به آنها پناهنده شدند و ناجیانی برای خود دانستند. اما این قیام ها نیز مانند کلیه ی قیام های دیگر که بدون سازماندهی آغاز شده بودند، نتوانستند انتظارات کنشگران خود را برآورده سازند و محکوم به شکست شدند.

صفاریان بطور مستقل از سال 247 تا 287.ه ، بمدت 40 سال در مشرق ایران و بخشی اعظم از دیگر بلاد ایران، افغانستان و هند فرمانروایی داشتند و از سال 298. ه ، در زمان امارت ابوعلی محمد بن علی بن لیث تا سال 393.ه، در زمان ابو احمد خلف بن احمد به عنوان حکمرانان محلی در شرق ایران بمدت 106 سال حکمرانی نمودند. در دوره اول صفاریان یعنی ایام امارت یعقوب و عمرولیث، معمار این سلسله، قاعده و ترتیب دو نهاد درگاه و دیوان رسوم درگاه و بارعام و نظایر آن رادر حکومت خویش بوضوح براساس الگوهای رایج عصر خود یعنی بغداد که آن نیز براساس رویه عصر ساسانیان بوده است، بنیان نهاد. زیرا استعمال کلمات دولتی عربی مانند: عامل، خراج، قضاوت، خطبه و نظایر بسیاری که در منابع این دوره آمده است، آشکار می سازد از یک سو این لغتها که توسط حکام عرب در ضمن اداره کردن مملکت بجا مانده، در تشکیلات اداری صفاریان نیز بکار گرفته شده است و از سوی دیگر بسیاری از اصطلاحات اداری مانند: دفتر، دیوان، برید، رهدارو امثالهم تقلیدی مستقیم از تشکیلات اداری مداین بوده است. استقرار نهاد دیوان در حکومت صفاریان از عبارت «عَمَل» که در معنی کار دیوانی، ریاست، حکومت است و بارها در تاریخ سیستان ضمن شرح وقایع بکار رفته آشکار می شود. در رأس این حکومت بعد از امیر، وزیر قرار داشت که با حکم امیر، بعنوان رئیس دیوان سالاری می بایست امور حکومت و دیوانها را به سامان برساند. لیکن یکی از تغییرات اساسی در تشکیلات اداری این حکومت عدم وجود منصب وزارت در عهد یعقوب لیث است که بنظر می رسد امیر خود وظایف وزیر را انجام می داده است و بجای وزیر از دبیر استفاده می کرده است . این نهاد بطور مشخص از دوره عمرو لیث برقرار گردید. در واقع مستعجل بودن دوره اقتدار صفاریان، فقدان نیروهای کارآمد اداری و نظامی، نزاعهای درون خاندانی، رقابت امرای نظامی و کاربدستان اداری و گسترش نفوذ امرای نظامی که موجب کمرنگ شدن نقش صاحب منصبان اداری گردید، از عوامل تضعیف ساختار اداری و نظامی صفاریان است. لیکن با سقوط صفاریان، ساختار اداری و نظامی آنان به دوره های بعدی یعنی سامانیان، سلجوقیان و غزنویان منتقل گردید و در این حکومت ها به انسجام رسید.

کتاب ذخیره خوارزمشاهی از امهات و مطلوبترین و مشروحترین کتب طبی پارسی است که جرجانی پس از قریب پنج قرن که بیشتر مولفات طبی به تازی بوده به پارسی تالیف کرده است و بهترین و مهمترین کتاب پزشکی پارسی است که از ابتدای خط فارسی کنونی تا عصر حاضر نگاشته شده است و شامل همه بخش های علم طب قدیم است. در این پژوهش تحلیل محتوایی و واژگانی نسخه خطی ذخیره خوارزمشاهی (5کتاب اول) تالیف سید اسماعیل جرجانی برای تهیه اصطلاحنامه پزشکی دوره اسلامی در نظر گرفته شده است و سطح روابط معنایی – تاریخی واژگان کهن پزشکی در نسخه ذخیره خوارزمشاهی محور اصلی قرار داده شده ، به همین دلیل برای ترسیم فضای کلی تطور دانش پزشکی در تاریخ اسلام و دست یافتن به دانسته های عمیق در این حوزه ، واژگان فنی و بنیادی این دانش را از متون تخصصی تاریخ پزشکی دوره اسلامی ، استخراج ، بررسی ، تعریف سطح معنایی شده و در نهایت تنظیم الفبایی شده .

در این مجموعه سعی بر آن است تا ، به چگونگی علم پزشکی در عهد صفویه پاسخ داده شود ونقش افکار علایق وتعصبات شاهان صفویه در رشد یا انحطاط پزشکی بیان گردد . طب صفویه دنباله رو طب اسلامی بوده ،وبر پایه ارکان اربعه ادامه یافته است . در دوره صفویه پزشکان نامداری چون بهاءالدوله نور بخشی و عماد الدین شیرازی زیسته اند که دارای ابتکارات ونو آوری بوده ونسبت به بیماری های تازه بوجود آمده در عصر خود مانند سفلیس و اعتیاد دست به تحقیق وتفحص زده اند . رسالات افیونه و آتشک از مهمترین رسالات تخصصی این دوره می باشد . دومین مورد چشمگیر در پزشکی این عصر تاثیر عقاید ، افکارو تعصبات شاهان صفوی می باشد که زمینه ساز رشد بسترهایی از پزشکی بر پایه نجوم ،پزشکی مذهبی ، آیین های شفا . در کنار پزشکی مدون می باشد. انواع شکلهای جدیدپزشکی باحمایت شاهان صفویه رشد بسیاری یافته و به عنوان رقیبی سر سخت برای پزشکی مدون گردیدند .عصر صفوی در دوران شروع شاهد جنگهای مداوم همسایگان سنی مذهب صفویان وتعدی وتجاوز دائم آنان به مرزها بودکه زمینه دوستی شاهان صفویه و روابط بسیار حسنه آنان را با سرزمین هند فراهم آورد ودرنتیجه، این روابط حسنه مهاجرت فراوان پزشکان ایرانی به هند و بسط وگسترش علم پزشکی و زبان فارسی در آن دیار می باشد . مهاجرت پزشکان ایرانی وتالیف کتتب متعدد به زبان فارسی منجر به علمی شدن زبان فارسی در آن عصر گردید .بعدها گسترش زبان فارسی در هند منجر به پیدایش زبان اردو گردید .به همین دلیل امروزه ، کتب مانده از این دوره قابل استفاده ترین کتب برای محققان پزشکی سنتی می باشد . رگه هایی از پزشکی اروپایی با ورود میسونرهای مذهبی وگروه کرملییها دراین عصر دیده می شود . در خاتممه می توان گفت پزشکی در دوره صفویه با وجود همه موانع ورقبا به آرامی رشد خود ادامه داد و توانست با پرورش تعداد زیادی پزشک وتالیفات وتحقیقات به زبان فارسی و نو آوریها دراین عرضه پزشکی ایران را زنده نگه دارد .

تشکیلات دیوانسالاری ایران در عهد حاکمیت مغول ها دستخوش دگرگونی های قابل توجهی گردید. تسلط مغول ها و تاسیس سلسله ایلخانی منجر به ورود سنت ها و عناصر دیوانی تازه ای شد که از ختاییان و همچنین یاسای چنگیزخان، اقتباس شده بود. این عوامل جدید به واسطه حاکمیت سیاسی مغول ها،بر تشکیلات دیوانی ایران تاثیر بسزایی گذاشت. هدف اصلی این پژوهش بررسی مبانی شکل گیری و احیاء دیوانسالاری ایرانی و شناخت دگرگونی های ایجاد شده در راس تشکیلات دیوانسالاری ایران در دوره مغول و حکومت ایلخانی است و تلاش می کند تا عناصر جدید را در ترکیب با میراث کهن دیوانسالاری ایرانی مورد بررسی قرار دهد. این تحقیق از طریق بررسی ساختار تشکیلات دیوانی، نحوه انتصاب، میزان اختیارات، حوزه نفوذ و تعامل مقام های بلندپایه دیوانی با ایلخان و امرای برجسته مغول تلاش می کند تا به شناخت تحولات اداری عهد ایلخانان دست یابد. تحولات تشکیلات دیوانی ایران در عهد ایلخانان به ویژه در حوزه اختیارات وزیر که در این دوره عمدتاً صاحب دیوان خوانده می شود، منعکس شده و بخش عظیمی از این پژوهش به بررسی نقش، موقعیت و اختیارات این مقام در دوره ایلخانان اختصاص یافته است. نتایج این پژوهش نشان خواهد داد که الگوهای ختایی و محتوای یاسا و نیز نوع نگاه ایلخانان به موضوع قدرت و حکمرانی، مهمترین عوامل تاثیر گذار در تشکیلات دیوانی ایران در عهد ایلخانان است و چنین به نظر می رسد که با بررسی روند رویدادهای این دوره، میزان و نحوه تاثیر گذاری عوامل اخیر از یک سو و عناصر بومی دیوانسالاری ایرانی دارای یک سیر و روند مشخص و یکسانی نبوده و در مجموع نشان داده خواهد شد که این روند دارای فراز و نشیب های قابل توجهی متاثر از عوامل سیاسی، بحران در روابط ایلخانان با مملوکان و الوس جوچی و سرانجام گرایش مغول ها به فرهنگ و دین ایرانیان بوده است.

کتاب نورالعیون در ردیف مهم ترین کتب، در زمینه چشم پزشکی است که در دانش چشم پزشکی و به فارسی نگاشته شده است. بنا به گفته نویسنده، کتاب های قبل از این کتاب در زمینه چشم پزشکی به زبان سریانی و یونانی و تازی بوده و چون حاکم زمان پارسی گوی بوده، بنا به خواسته وی کتاب نورالعیون به زبان فارسی نگارش یافته است. نگارش کتاب به زبان فارسی و نیز جامعیت آن در دانش چشم پزشکی در زمان نگارش، از وجوه اهمیت این اثر است . به همین دلیل لازم دانسته شد برای ترسیم فضای کلی دانش چشم پزشکی در تمدن اسلامی که پاسخگوی بسیاری از سوالات مطرح شده در زمان خود بوده و نیز دست یافتن به دانسته های عمیق در حوزه چشم پزشکی، واژگان فنی و بنیادی این دانش از کتاب نورالعیون استخراج، بررسی، تعریف سطح روابط معنایی شده و در پایان هم تنظیم الفبایی شود. در این تحقیق بررسی محتوایی و واژگانی کتاب نورالعیون، تالیف ابو روح محمد بن منصور بن ابی عبداله جرجانی یمانی معروف به "زرّین دست" برای تهیه اصطلاح نامه چشم پزشکی در نظر گرفته شده است. این کتاب از منابع اصیل و غنی واژگان و کلمات فارسی می باشد. کتاب مذکور محور اصلی این پژوهش قرار گرفته است. براساس آن علاوه بر بررسی تشریح اعضای چشم، بسیاری از بیماری های چشم و داروهایی که برای درمان آن بیماری ها کاربرد داشته اند، بررسی گردیده و نحوه درمان و عمل جراحی که به وسیله ابزار و آلات چشم پزشکی در آن دوره استفاده می گردید شناسایی شده و مفاهیم هر یک توصیف شده است.

بویهیان که از نواحی شمال ایران برخاستند، توانستند یکی از معتبر ترین حکومت های ایرانی وشیعی را تأسیس نمایند. این سلسله ایرانی شیعه مذهب در میان سال های 321ه.ق تا 448ه.قبر قسمت های غربی ، جنوبی و مرکزی ایران تسلط یافتند و موفق شدند بر بغداد مرکز خلافت عباسی چیره شوند . ظهورحکومت آل بویه به عنوان یک دولت شیعی و تسلط آنان بر امور خلافت عباسی سبب ایجاد تحولی جدید در حیات اجتماعی و فرهنگی شیعیان گردید و تأثیر زیادی بر پدید آمدن تمدن طلایی اسلام در قرن چهارم هجری داشت .آل بویه با حمایت جدی از علما و دانشمندان شیعی و احداث مدارس ، دارالعلم ها ، کتابخانه ها و ایجاد فضای مناسب برای علما دانشمندان شیعی فصل نوینی در مذهب تشیع ایجاد نمودند ، به طوریکه آثار و تألیفات به جای مانده ازعلما و دانشمندان شیعی عصر آل بویه از منابع غنی و ارزشمند شیعیان محسوب می گردد. امرای آل بویه با ترویج شعائر دینی و اجرای آداب رسوم مذهبی مختص شیعیان مانند رفتن به زیارت،تعمیر وبازسازی بقاع متبرکه و قبورائمه شیعه(ع)ودستوربرپایی مراسم جشن غدیرخم و عزاداری عاشوراسبب زنده کردن مذهب تشیع و خروج شیعیان ازتقّیه و انزوا وحضور آنان در عرصه های اجتماعی و فرهنگی وازدیادپیروان شیعی شدند،تا آنجا که آشکارابه اجرای مناسک مذهبی وبیان عقائد خود پرداختند وشعار های شیعی راعلنی نمودند، در حالیکه تا قبل از آن هرگز اجازه اجرای این مناسک و بیان عقائد خود به صورت علنی و آشکار نداشتند.

نهاد ها، سازمان ها و ساختار اداری هر جامعه از جمله آثار حیات اجتماعی و تمدنی آن جامعه محسوب می شوند؛ لذا تغییر و تحول این ساختار ها و سازمان ها از موضوعات اساسی در بررسی سوابق تاریخی و فرهنگی هر جامعه است. در این میان ساختار اداری ایران اگرچه در دوره های تاریخی در ظاهر از ویژگی ها و کارکردهای مشابهی برخوردار بوده است، اما بررسی ها نشان می دهد سازمان های اداری در دوره های گوناگون و حکومت های مختلف تفاوت هایی داشته اند. نظام اداری دوره قاجاریه که بخشی از آن در این پژوهش مورد کنکاش قرارگرفته است نیز از ابتدا تا پایان شاهد تغییرات و دگرگونی های فراوان بوده است. تشکیلات حکومت قاجار بخصوص در زمان ناصرالدین شاه انسجام، سازمان دهی و توسعه فراوان یافت لذا این دوره از نظر تعدد تشکیلات و تغییرات حائز اهمیت زیادی است. بخشی از این تشکیلات معطوف به مناصب و مقامات اداری است. بر این اساس هدف بررسی حاضر شناسایی مقامات و مناصب اداری ایران در دوره پادشاهی ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه قاجار در حوزه های دربار ، دیوان و تشکیلات ایالات و ولایات و به منظور شناخت مهمترین ویژگی های ساختار اداری وعوامل موثر در تغییرات ساختار اداری ایران در این دوره است. همچون گذشته، موروثی بودن برخی مناصب، انحصار برخی مناصب برای شاهزادگان قاجاری و نیز در میان خانواده های معتبر وابسته به دربار قاجار، گسترش پدیده چند منصبی بودن رجال عهد قاجار، و همچنین تغییرات تقریبا مداوم در سطوح بالای تشکیلات اداری به خصوص در وزارتخانه ها،ایجاد مناصب جدید و یا حذف برخی مناصب به دنبال تشکیل وزارتخانه های جدید و تاثیر پذیری از تشکیلات اداری دول اروپایی،کاهش اعتبار و اختیار برخی مناصب از جمله ویژگی های ساختار اداری ایران در حوزه مناصب اداری این دوره است. توسعه روابط خارجی، تاسیس سفارت خانه های متعدد در ایران و متعاقباً تاسیس سفارت خانه های ایران در کشورهای همسایه، حضور مستشاران نظامی دول اروپایی در ایران، مسافرتهای متعدد شاه قاجار و رجال سیاسی ایران به فرنگ و اعزام دانشجویان ایرانی جهت کسب علوم و فنون جدید به اروپا و افزایش اطلاعات صاحب منصبان ایرانی از تشکیلات کشورهای اروپایی، از مهمترین عوامل تاثیرگذار بر ساختار اداری کشور در دوره ناصری و مظفری در حوزه مناصب اداری بوده است.

: در آغاز حکومت قاجاریه به دلیل سال های طولانی آشوب و جنگ های داخلی، شرایطی نا مساعدی بر ایران حکم فرما بوده است شرایطی که حملات روسیه در دوره فتحعلی شاه بر وخامت آن می افزاید.اما در همین دوره عباس میرزا ولیعهد عزم ساختن ایران می کند و در قدم اول تعامل با غـــرب را چاره ی کار می داند. لذا ترجمه را به عنوان مهمترین ابزار در این تعامل، اعتلا می بخشد و ترجمه از زبان انگلیسی با همت او آغاز می شود که در پژوهش پیش رو تاریخ و سیر این حرکت فرهنگی وعوامل مـــوثر بر آن مورد بررسی قرار می گیـــرد؛ و مترجمین و افــــراد موثر در پیشبرد ترجمه انگلیسی نیز بازشناسانـــــده می شود.عباس میرزا با استخدام چند مستشار انگلیسی و اعزام دانشجو به انگلستان، باعث می شود که زبان انگلیسی در بین کارهای ترجمه شده تا قبل از دوره ناصری به عنوان زبان مبدا، حضوری پررنگ تر از تمام زبان های اروپایی داشته باشد.اما در دوره ناصری شرایط به گونه ای دیگر رقم می خورد وترجمــه از زبان فرانسه بسیار پیشی می گیرد. شناسایی عوامل رونق ترجمه در دوره قاجار (از آغاز تا پایان دوره مظفری ) و بررسی فراز و فرود ترجمه از زبان انگلیسی در این دوره ، و چرایی و چگـونگی آن، مساله اصلی این تحقیق است.برای نیل به اهداف مورد نظر، بررسی توصیفی – تحلیلی در حوزه مطالعات تاریخی انجام شده است؛ که بهره گرفتن از منابع دست اول و کتاب های ترجمه شده در این دوره ، پشتوانه ی آن بوده و نتایجی را حاصل شده است. ترجمه از زبان های اروپایی در دوره قاجار با زبان انگلیسی آغاز شـــده و گستــرش یافت ؛ ولی از دوره ناصری به بعد زبان فرانسه توفیق بیشتری می یابد. در این دوره در سطح بین الملل، فرانسه آغازگر تحولاتی فرهنگی می شود که بر اوضاع داخلی ایران نیز تاثیر می گذارد.ناصرالدین شاه به زبان فرانسه علاقه مند شده و زبان مهمترین موسسات علمی ایران یعنی دارالفنون و دارالترجمه نیز زبان فرانسه می شود. دانشجویان نیز از زمان محمد شاه به فرانسه اعزام می شوند؛تمــــام این عوامل و نیز تا حدی بیزاری های ایرانیان از انگلیسی ها، باعث عقب ماندن زبان انگلیسی از زبان فرانسه در ترجمه می گردد

هجوم مغولان به سرزمین های اسلامی، نتایج سیاسی، اجتماعی، اقنصادی و فرهنگی گسترده ای در پی داشت. در نخستین مرحله ی هجوم که در سال 616 ه .ق. آغاز شد، در گستره ی فلات ایران، حکومت قدرتمند خوارزمشاهی در معرض تهدیدی اساسی قرار گرفت و در تداوم همین یورش ها، یکسره از میان رفت. دستگاه خلافت عباسی که گرفتار مجادله با خوارزمشاهیان بود از ظهور دشمن جدید و خطرناکی در مرز دولت خوارزمشاهی ناخرسند نبود. اسماعیلیان نزاری ایران، نخستین حکومت مسلمانی بودند که پس از عبور مغولان از جیحون، با ارسال سفیر، فرمانبرداری آنان را پذیرفتند. همین اقدام آنان سبب شد که در شرایطی که خراسان و عراق دستخوش حملات ویرانگر مغول قرار گرفته بود، قلاع اسماعیلیان از آسیب در امان بماند و حدود چهار دهه ی دیگر هم به حیات خود ادامه دهد. اسماعیلیان نزاری با استفاده از شرایط آشفته ی سیاسی می کوشیدند قدرت و قلمروی نفوذ خود را گسترش دهند و با فروپاشی قدرت سیاسی در ایران، این کار را امکان پذیر یافتند. آن ها بارها توانستند فراتر از متصرفات خود گام نهند و سیاستشان اغلب گسترده و موثر بود. با این حال مغولان بر آن نبودند که با اسماعیلیان روابط دوستانه برقرار کنند و دشمنی خویش را با آن ها پنهان نمی داشتند. بنابراین درصدد برآمدند که ابتدا اسماعیلیان و پس از آن خلافت عباسی را از میان بردارند و آخرین ممالک اسلامی قسمت غربی آسیا را نیز به تصرف خویش درآورند، که این امر با فرستاده شدن هلاکوخان مغول به ایران مهیا شد و این پژوهش روشن شدن ماهیت حکومت اسماعیلیان نزاری و ارزیابی عملکرد آن ها را در زمان حمله ی هلاکوخان مغول به ایران مورد بررسی قرار می دهد.

چکیده در اوایل قرن چهارم هجری تجزیه حکومت عباسیان و از هم پاشیدن قدرت آنان وگسترش کشمکش های داخلی را در بغداد شاهد هستیم. حکومت اسلامی به حکومت های کوچک تجزیه یافت و وحدت مذهبی در میان جامعه از بین رفت. در این قرن همزمان با حکومت آل بویه سلسله های دیگری نیز حکومت می کردند. دولت های سامانی و غزنوی که حامیان سرسخت خلافت و سنیان متعصبی بودند، برای دفاع از دین حنیف در مقابل بدعت تلاش فراوانی کردند. اما آنان در ایجاد وحدت چندان موفق نبودند. چنانچه غزنویان به بهانه های مختلف به سرکوب مخالفان مذهب سنی می پرداختند. اما با تصرف دارالخلافه بغداد توسط آل بویه شیعه مذهب، امیران بویهی تصمیم گرفتند راهکارها و سیاست هایی را برای حکومت کردن بر جامعه ای سنی و خلفایی که در نهایت ضعف بودند، بکار ببرند که سیاست تقریب بین المذاهب از مهمترین این سیاست ها بود. هر چند زد و خوردهایی که در زمان آل بویه بین سنی مذهبان و شیعیان رخ داد، با دوران پیش تفاوت داشت. یا حتی بعضی از امرای بویهی مانند معزالدوله پس از تسلط بر بغداد سعی کردند تا سنت های تشیع را در بغداد و نواحی تحت فرمان خود احیا کنند. اما از آنجایی که این مسئله با سیاست مذهبی خلافت در تعارض بود و مشکلاتی را برای حکومت آل بویه به وجود می آورد، امرای بعدی تصمیم به سیاست تقریب گرفتند. با وجود ابراز علاقه ای که عضدالدوله به ائمه شیعی می نمود سعی در منع تظاهرات ضد سنی داشت. هدف وی این بود که از اختلافات مذهبی و برخوردهای شدید فرقه ای جلوگیری کند و تا اندازه ای در این کار موفق بود. وی نه سیاست خلفای عباسی را که تسنن را واقعیت اسلام می دانستند قبول داشت و نه از سیاست معزالدوله و بختیار پیروی می کرد، که به شیعیان اجازه می دادند برخی مراسم خود را که به خشم بیشتر سنیان می انجامید دنبال کنند. بدین طریق موفق گردید فرقه گرایی را سرکوب کند. این سیاست موفقیت آمیز را امرای بعدی بویهی نیز ادامه دادند. با وجود درگیری هایی که میان دو حزب سیاسی شیعیان و حنابله در بغداد وجود داشت ، تعامل و وحدت نسبی میان فرق و مذاهب مختلف را شاهد هستیم. بطوری که این دوران یکی از درخشانترین دوران ها از نظر شکوفایی فرهنگ و تمدن در جهان اسلام می باشد که در سایه این وحدت به وجود آمد.

مهاجرت یا کوچ کردن همواره یکی از راه کارهایی بوده است که انسان را در تلاش خود برای سازگاری با محیط و فائق آمدن بر دشواری ها کمک کرده است. مهاجرت از فلات ایران به شبه قاره هند پدیده ای منحصر به یک دوره زمانی معین نیست، اما به نظر می رسد که این روند پس از تاسیس سلسله های اسلامی در شبه قاره، رشد و اهمیتی ویژه پیدا کرد. با سقوط حکومت ساسانی،دوره ای از مهاجرت ایرانیان (پارسیان) به شبه قاره هند آغاز شد . پس از آن نیز توجه به هند و مهاجرت های گروهی و فردی به شبه قاره استمرار یافت. اما اوج مهاجرت ایرانیان به هند در دوره سلطنت صفویان در ایران و معاصر آنان، گورکانیان (مغولان تیموری) در هند بود. در این پژوهش سعی بر آن شده است که ضمن بررسی چگونگی مهاجرت ایرانیان به هند در این دوره زمانی، به چرایی عوامل داخلی و خارجی این مهاجرت به عنوان مهم ترین هدف پژوهش پرداخته شود . برای دستیابی به عوامل مهاجرت از دو روش توصیفی و تحقیق های تحلیلی و تبینی استفاده شده است. استفاده از نظریه ها و دیدگاه های جامعه شناسان غربی از جمله اورت اس لی و ساستاد و راونشتاین و نظریه پردازان ایرانی همچون لهسایی زاده و زنجانی در خصوص مهاجرت در پژوهش پیش رو سعی شد ضمن معرفی مهم ترین مهاجران ایرانی به هند، عوامل جاذبه و دافعه در این مهاجرت مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است در پژوهش پیش رو ضمن معرفی مهمترین مهاجران ایرانی به هند ، عوامل جاذبه و دافعه در این مهاجرت مورد بررسی و ارزیابی قرار گرفته است.استقرار امرای فرهنگ دوست تیموری در هند،شهرت دیرینه هند از نظر وجود امکانات و ثروت های مادی، مجاورت شبه قاره با سرزمین های ایرانی،وجود زمینه های گسترده تجاری میان دو سرزمین و جایگاه زبان و ادبیات فارسی در هند از مهمترین عوامل جاذبه برای این مهاجرین بوده است.در این میان تغییر سیاسی و مذهبی حکومت در ایران در دوره صفویه در افزایش انگیزه برای برخی مهاجرین موثر بوده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که در میان دلایل مختلف مهاجرین برای مهاجرت،انگیزه های اقتصادی بیشترین سهم را به خود اختصاص داده است.

حوزه حله از معروفترین حوزه های علمی عصر ایلخانی می باشد که عالمان این حوزه با تلاش در دو محور علمی یعنی آموزش علوم دینی در حوزه و مدرسه اولجایتو، تالیف کتب دینی توانستند نقش مهمی در تثبیت فقه شیعه و گسترش اندیشه سیاسی شیعه در جامعه اسلامی سده های هفتم و هشتم ایفا نمودند اگرچه نباید نسبت به رفتار و فعالیت سیاسی عالمان حوزه در برابر تهاجم مغولان و حکومت آنها غفلت نمود. تالیفات علمی عالمان حله در زمینه فقه شیعه به خصوص فقه سیاسی، در راستای تبیین و تکمیل دیدگاههای علمای پیشین به خصوص اندیشه شیخ مفید و شیخ طوسی بوده که با بررسی تعقلی احکام فقهی علمای پیشین در دایره المعارفها، علمای اعصار بعدی را از رجوع به منابع فقهی علمای گذشته شیعه و حتی علمای اهل تسنن بی نیاز ساختند و همچنین سعی نمودند با تقسیم بندی ابواب فقه، الگویی در تنظیم احکام فقهی برای علمای بعدی ارائه داده اند. در مبحث کلامی، علمای حوزه برای اثبات اعتقادات شیعه به خصوص در باب امامت، تصنیفاتی به شیوه استدلال عقلی و فلسفی تالیف نموده اند که بیشترین تالیفات کلامی در باب امامت به سبک استدلالی بوسیله عالم مشهور این حوزه، علامه حلی در سده هشتم تالیف شده که نتایج آن، اقرار علمای اهل تسنن در دربار ایلخانان به حقانیت شیعه بوده و از سوی دیگر با همکاری و ارتباط علمی با حاکمان ایلخانی توانستند زمینه را برای رسمیت یافتن مذهب تشیع در دوره اولجایتو فراهم آورند

چکیده : بررسی اوضاع سیاسی، مذهبی و فرهنگی جهان اسلام در سده هفتم، نشان می دهد این دوران مقارن با حوادث و رویدادهایی است که سرنوشت اسلام را رقم می زد. اهم این رویدادها حملات پی در پی مغول به سرزمین های اسلامی و سقوط خلافت عباسیان است. از شاخصه های مهم این دوران بحران های شدید فکری، فرهنگی و اخلاقی است. حملات مغول مرزهای فرهنگی و عقیدتی مسلمین را در هم ریخت. سده هفتم با تمام خرابی های روحی و فیزیکی حملات مغول و تخریب های فکری، عقیدتی که در پی داشت؛ نقطه عطفی در تاریخ اسلام، بالاخص مذهب تشیع بود. با نابودی دستگاه خلافت عباسی، شیعه مجال یافت تا عقایدش را از پس سالها اختناق و پنهانکاری احیاء و ترویج کند. بر این اساس قرن هفتم قرنی است که علما ی شیعه هر یک به نحوی در احیا و شناساندن مکتب تشیع و تعالی آن نقش آفرینی کردند. یکی از شخصیت های برجسته و تاثیر گذار شیعه دراین قرن، سید رضی الدین علی ابن موسی بن جعفربن طاووس است که اقدامات موثری در تکوین عقاید تشیع داشت. این عالم شیعی نقش قابل توجهی را از طریق گسترش و تعمیق ادبیات و فرهنگ دعایی تشیع در دنیای سنی مذهبان آن روز ایفا کرد. این پژوهش با هدف نمایاندن تاثیرات و نقش سید ابن طاووس در گسترش ادعیه و در این راستا تعمیق فرهنگ و مبانی تشیع صورت گرفته است. روش انجام پژوهش، توصیفی ـ تحلیلی و در حوزه بررسی های تاریخی و کتابخانه ای است که اتکا آن، برگردآوری اطلاعات از منابع اصلی و پژوهشی می باشد. نتایج حاصل از تحقیق، نشان می دهد تلاش در جهت بازشناسی ادعیه شیعه، در دوره عباسیان و فضای فکری حاکم بر دوره ایلخانان از مهمترین دلایل توجه سید ابن طاووس به نگارش و تدوین ادبیات دعایی است. لذا سید با هدف گردآوری، بازشناسی، مستند سازی، سامان دهی، مکتوب سازی و نشر ادعیه توانست، نقش برجسته ای را در حوزه ادبیات دعایی شیعه ایفا نماید. واژگان کلیدی: ادبیات دعایی ـ ایلخانان ـ تشیع ـ دعا ـ سیدابن طاووس ـ فرهنگ

حضور افواج نظامی با مشخصه قومی و محلی در دوران قاجار، بازگو کننده پیشینه ایلاتی این سلسله و تلاش در جهت استفاده از تمامی ظرفیت نظامی ایلات و طوایف کشور بوده است. لیکن فرمانبری بی چون و چرای سربازان افواج یادشده از فرماندهان منطقه ای خود، بعضاً موجب تعارض بین سلاطین و فرماندهان محلی و ایراد ضربات جبران ناپذیری بر ارتش ایران می گردید. در ابتدای انتقال قدرت به قاجارها، حضور فوج سیلاخوری با زمینه نژادی لر و وابستگی به خاندان زندیه در تحولات سیاسی و نظامی کشور کمرنگ و تابع بی اعتمادی حکومت به آنان بوده است. با گذشت زمان و خلق رشادت و تهور از جانب فوج مذکور، سلاطین و حکام به توانایی این قشر از سربازان رشید و وفادار آگاه شده و توجه خود را معطوف استفاده از آنان نمودند. اوج حضور فوج سیلاخوری در تحولات دوران قاجار مربوط به حوادث مرتبط با مشروطه و به عنوان حامیان نظامی محمدعلی شاه بوده که فارغ از نتیجه حاصله و حقانیت هریک از گروه های معارض، به حق می توان عملکرد آنان را در ذی جامه سربازی و بروز وفاداری و رشادت ستود. فوج سیلاخوری با قدرت یابی رضاخان و در جهت تشکیل ارتش منسجم و یکپارچه به گارد سپه تغییر نام و به مرور تغییر ماهیت داد. هدف از تحقیق پیش رو، در مرحله اول تبیین ساختار گروه های نظامی دوران قاجاریه و شناخت تاریخی از نحوه شکل گیری فوج سیلاخوری و در مرحله بعد، ارائه عملکرد فوج مذکور در مقطع زمانی یادشده می باشد. همچنین طی بررسی بعمل آمده، می توان به آگاهی نسبی از تاثیرگذاری افواج نظامی بر حوزه رفتار و عملکرد سلاطین آن دودمان در مواجه با موضوعات مختلف داخلی و تهدیدات خارجی دست یافت. ضمن آنکه با واکنش منفی مرسوم از سوی افکار عمومی جامعه بر عملکرد مطلوب قوای نظامی در اختیار حکومت نیز آشنا گردید. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی تحلیلی بوده و روش گردآوری اطلاعات عمدتاً کتابخانه ای با تکیه بر اسناد و مدارک موجود می باشد.

بررسی موقعیت جغرافیایی استان مرکزی و توجه به جایگاه سیاسی و اجتماعی این خطه از کشور، همچنین مطالعۀ تاریخ این استان به عنوان بخش کوچکی از سرزمین بزرگ ایران اسلامی، خود گویای واقعیت¬های ارزشمندی است که نقاط برجسته¬ای همچون فراهان، آوه یا آبه، کرج ابودلف، خمین و... به سان نقاط درخشانی در آن رخ می نمایند و از جهات مختلفی می¬تواند در کانون توجه علاقه¬مندان به مطالعات تاریخی قرار گیرد. ورود اسلام به ویژه تشیع در اواخر قرن اول هجری توسط نسل اول یاران پیامبر (صحابیان) و پذیرش مذهب امامیه به عنوان نزدیک ترین مشرب به سرچشمۀ فیض از نکات حائز اهمیت در مطالعۀ تاریخ منطقۀ جبال و یا به عبارت بهتر منطقۀ عراق عجم است. شناخت اجمالی از جایگاه تشیع در منطقۀ استان مرکزی و بررسی زندگی بزرگان ونام¬آوران برخاسته ازاین خطه، به منظور سیراب شدن از کوثر زلال معرفت ایشان و همچنین پی بردن به نقش بی بدیل آنان در تحولات اجتماعی و توسعه و تعمیق فرهنگ شیعی به ویژه در دورۀ حاکمیت قاجار و دورۀ معاصر و همچنین شناخت نقش علما و دانشمندان این منطقه در ظهور انقلاب اسلامی از نکاتی است که توجه و تأمل در آن برای علاقه¬مندان به مطالعات تاریخی خالی از لطف نخواهد بود.

استفاده از متون، منابع و نسخ خطی به دلایل مختلفی نظیر عدم دسترسی، خطی بودن و مشکل خواندن این متون از عمده مسائل و مشکلاتی است که بسیاری از محققین و پژوهشگران و بخصوص مورخین با آن مواجه می باشند، از این روی تصحیح و بازآفرینی این منابع یکی از مهمترین روشهای عرضه و ارائه آنها به منظور استفاده محققین و پژوهشگران می باشد. در ارتباط با تصحیح متون خطی عصر صفوی تلاشهای زیاد و ارزشمندی صورت گرفته و بسیاری از نسخ خطی باقی مانده از این دوره توسط محققین و متخصصین این دوره تصحیح و به علاقمندان ارائه گردیده است، از همین دست آثار، نسخه خطی تکمله الاخبار است که توسط دکتر عبدالحسین نوایی، تصحیح گردیده است، البته همانگونه که می دانیم، این اثر ارزشمند، فقط در بردارنده بخش مربوط به صفویان این نسخه بوده و سایر قسمتهای آن که از آفرینش آدم شروع و به سال 979 منتهی می گردد، همچنان به صورت نسخه خطی باقی مانده است، ما در این تحقیق و در قالب رساله دکتری، برآنیم که بخش مربوط به ملوک عجم تا ابتدای حکومت صفویان این کتاب را تصحیح نماییم.

چکیده اندیشه سیاسی ایران شهری بازتاب دهنده ی آرای ایرانیان در حوزه ی سیاست، فرمان روایی و ملک داری می باشد. این نظام فکری که از مبادی اسطوره ای نشأت می گرفت، با تأثیر پذیری از آموزه های مزدایی، در دوران تاریخی نمونه ای خاص از نظام سیاسی را ارائه کرد که برای سده ها به عنوان الگوی مطلوب در اداره سرزمین ایران شناخته می شد. باور به حاکمیت الهی، همزاد پنداری دین و دولت و تدوین الگوی نهاد شاهی محورهای اصلی این نظریه سیاسی را تشکیل می دادند. با فروپاشی امپراتوری ساسانی بسیاری از مبانی اندیشه سیاسی ایران شهری در تقابل با آموزه های اعراب مهاجم،در معرض خطر نابودی قرار گرفت، اما به نظر می رسد که دیرینگی و انسجام نظری آن مانع از این امر شد. در آینده ای نزدیکالزام اداره سرزمین های جدید که از حیث گستردگی و تکثر اقوام و ملل بسیار توسعه یافته بود، اعراب را که از هیچ گونه سرمشق سیاسی برخوردار نبودند به نمونه های ایرانی رهنمون ساخته و در اندک زمانی دستگاه خلافت اسلامی از سنت های ایرانی متأثر گشت.فهم چگونگی تداوم و تحول این نظام فکری در دوره اسلامی و تأثیری که بر ساختار سیاسی این عصر برجای گذاشت، از جمله اهدافی است که در این رساله مورد بررسی و پژوهش قرار خواهد گرفت. به نظر می رسد که سرزمین های شرقی، فارس و کرانه های جنوبی دریای مازندران کانون هایی بودند که بیشترین ظرفیت را برای حفظ پیوند با گذشته باستانی داشتند و از همین رو زمانی که دستگاه خلافت دچار ضعف سیاسی شد و در ارائه نظریه سیاسی فراگیربه منظور حفظ یکپارچگی قلمرو اسلامی ناکام ماند، دولت های مستقل و نیمه مستقل از خلافت از همین نواحی سر برآوردند. زعمای این دولت ها به جهت پیوند فکری و فرهنگی با ایران باستان و نیز خواست عمومی مردم ایران تلاش های بی وقفه را در راستای احیای مولفه های اندیشه سیاسی ایران شهری و الگوهای حاکمیتی در ایران پیش از اسلام انجام دادند. روش پژوهش در این رساله به صورت توصیفی ـ تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای می باشد. کلید واژه: ایران شهر، اندیشه سیاسی، اندیشه ایران شهری، شاه، خلیفه، سلطان

غور ناحیه ای است میان هرات و غزنه که کوهستان از چهار طرف آنرا احاطه کرده است و شهر بزرگ آن فیروزکوه بود و حکومتش گاه تابع دربار غزنه و گاه مطیع سلجوقیان بود. اما امرای شنسبانی غور توانستند شجره دودمان غزنویان را برافکنند. این دودمان کوچک به یکباره در شرایطی برابر دودمان های بزرگی نظیر غزنویان و سلجوقیان و خوارزمشاهیان قرار گرفت وتوانست نزدیک به نیم قرن بخشهای وسیعی از سرزمینهای ایران وهند را تحت نفوذ خود در آورد و بالضروره برای اداره قلمرویی وسیع از تشکیلات اداری و دیوانی دیگر حکومتها استفاده نمود. غوریان که تا مدتها تحت نفوذ وسلطه غزنویان و بعد سلجوقیان بودند با ایجاد روابط اداری و تعاملات سیاسی با این حکومتها به وامگیری از تشکیلات دیوانی و مناصب درباری این حکومتها پرداختند.برخوردهای نظامی میان غوریان وخوارزمشاهیان،تصرف شهرهای یکدیگر و پناهندگی سیاسی شاهزادگان و امرای نظامی آنان از دلایل دیگر این اقتباس در سازمان اداری غوریان بوده است. در نهایت غوریان توانستند با توسعه دیوانها واخذ مناصب جدید درباری از دودمانهایی که در بالا اشاره شد سازمان اداری خود را بازسازی کنند. در این پژوهش به بررسی تشکیلات اداری دوره غوریان در ایران پرداخته می شود که هدف از آن این است که دودمان غوریان تشکیلات اداری و دیوانی خود را متأثر از چه دودمان ها و بر چه اساسی استوار نمودند.

کتاب های درسی یکی از عناصر اصلی تعلیم و تربیت جهت انتقال مفاهیم در مدارس محسوب می شوند. دست اندر کاران آموزش و پرورش از طریق این متون می توانند، اهداف آموزشی مورد نظر را به دانش آموزان انتقال دهند. به همین لحاظ محتوای این کتاب ها دست مایه مناسبی برای ارزیابی فعالیت های آموزشی در حوزه تولید محتوای آموزشی می باشند. پژوهش حاضر با هدف مطالعه تطبیقی و بررسی میزا ن کمّی مفاهیم شیعی در کتاب های درسی تاریخ طی دو دوره در سال های 1354 تا 1357 و در سال های 1360 تا 1363 انجام یافته است. روش پژوهش حاضر تحلیل محتوای کمّی، بر اساس هجده جلد کتاب درسی تاریخ مقطع متوسطه نظام آموزش وپرورش ایران می باشد. نتایج یافته ها نشان داد که مفاهیم شیعی در کتاب های قبل از انقلاب اسلامی با 45% درصد،سهم بسیار ناچیز از متن کتاب های تاریخ را به خود اختصاص داده است. هم چنین مفاهیم شیعی ثبت شده در کتاب های درسی بعد از انقلاب اسلامی، به میزان 45/1 درصد بوده است.به لحاظ آنکه این میزان، افزایش کاربرد مفاهیم شیعی در این متون را نشان می دهد، با این حال یافته های فوق از قلّت کاربرد این مفاهیم حکایت دارد. کلید واژه ها: شیعه ـ برنامه درسی ـ کتاب های درسی ـ تاریخ- تحلیل محتوای کمّی

بعد از قتل نادرشاه افشار هریک از سرداران وی و سرکردگان محلی به فکر تشکیل حکومت افتادند؛ در این دوران زمینه مناسبی برای تشکیل خانات مستقل و نیمه مستقل فراهم شد و در آذربایجان و منطقه قفقاز تعدادی خان نشین و سلطان نشین محلی تأسیس گردید. خان نشین های قراباغ، ایروان و نخجوان از جمله مهم ترین این خان نشین ها بودند که از بدو تأسیس همواره با تهدیدات داخلی و خارجی گوناگونی مواجه بودند؛ این خان نشین ها برای رفع مخاطرات داخلی و خارجی سیاست ها و برنامه های مختلفی را اجرا کردند. در این دوره مهمترین نیروهای موثر در منطقه، دول روسیه و عثمانی بودند و بعد از روی کار آمدن آقامحمدخان، دولت قاجار نیز تلاش کرد در حوادث منطقه قفقاز موثر باشد. هدف این بررسی شناسایی عوامل و علل اتخاذ مواضع و تکاپوهای خان نشین های قراباغ ایروان و نخجوان نسبت به فعالیت های دولت عثمانی، روسیه و ایران با اتکا به اسناد و گزارش‏های تاریخی است. دستاوردهای این بررسی نشان می دهد که عثمانی ها پس از رانده شدن از کریمه و الحاق گرجستان به روسیه طبق پیمان «گیورگیوسک» 1193ه‍.ق./ 1784م. (بین ارایکلی دوم و کاترین) تلاش داشتند به منظور جلوگیری از توسعه طلبی روس ها، با خوانین آذربایجان و داغستان یک اتحاد نظامی علیه روس ها ایجاد کنند. دولت روسیه نیز تلاش می کرد از طریق ملوک خمسه و ارایکلی خان حاکم گرجستان قدم به قدم بر قفقاز مسلط شود. دولت ایران از زمان آقامحمدخان تلاش نمود این خان نشین ها را که از زمان مرگ نادر دوره ای از استقلال را تجربه کرده بودند، زیر سلطه دولت ایران قرار دهد، خوانین نیز در فکر حفظ استقلال داخلی خود به هر قیمت ممکن و خنثی ساختن تهدیدات دشمنان داخلی و خارجی بودند؛ و این امر همواره اصل مهم در موضع-گیری این خانشین ها محسوب می شد. بر این اساس، اصل «تهدید مشترک»، و ایجاد توازن قوا در رقابت منطقه ای موجب نزدیکی این خوانین به امپراتوری عثمانی و روسیه و گاهی ایران بود.

تاریخ دوره قاجاریه، یکی از دوره های مهم تاریخ ایران، چه از نظر تحولات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و چه از نظر طول دوره محسوب می شود. در این دوره ما شاهد نگارش بسیاری از آثار تاریخی و تاریخ نگاری هستیم که بخشی از این آثار به چاپ رسیده است. با این حال بخش زیادی از این آثار به صورت نسخ خطی در کتابخانه های داخل و خارج کشور باقی مانده است که ضرورت دارد به منظور شناسایی این دوره تاریخی و پژوهش در ابعاد مختلف آن، تصحیح و مورد نقد و ارزیابی قرار گیرند. یکی از این آثار، تاریخ صاحبقرانی، اثر محمودمیرزا قاجاراست که بخشی از تاریخ ایران در دوره قاجاریه از ابتدای این سلسله تا آغاز سال 1249ق را در دو جلد دربرمی گیرد. وابستگی مولف اثر به خاندان قاجاریه و حضور او در دربار، موجب شده که داده های این اثر از اهمیت زیادی برای تاریخ قاجاریه بخصوص اوایل این دوره برخوردار باشد. هدف این پژوهش بررسی و تصحیح انتقادی نسخه خطی تاریخ صاحبقرانی است. در تصحیح این نسخه خطی، ضمن بازخوانی متن، گزارش های تاریخی داده شده در نسخه، با منابع دیگر و معاصر با رویدادها، بررسی و مطالعه تطبیقی شده است. همچنین ضمن ارائه توضیحات تکمیلی و تعلیقات در تکمیل گزارش های تاریخی، اقدام شده است تا بدین وسیله حتی الامکان اثری کامل و جامع در اختیار پژوهشگران قرار گیرد.

چکیده آن چه در نوشتار مزبور به رشته ی تحریر درآمده ، موضوع، بررسی سیر تداوم و تحول در مبانی مشروعیت حکومت های ایران بعد از اسلام از طاهریان تا حمله ی مغول بوده است. هدف ارائه ی مدل و دیدگاه جدیدی است که مشروعیت را در حکومت های مورد نظر بر پایه ی مجموعه ای از عوامل چندگانه می بیند که، فرمانروا را نماینده ی مذهبی،سیاسی،اداری،نظامی،فرهنگی و مظهر گذشته و تاریخ این کشور قرار داده است. روش پژوهش توصیفی و تحلیلی به کمک روش کتابخانه ای است. دستاورد نهایی تحقیق این است که، حکومت های ایران بعد از اسلام تا سقوط خوارزمشاهیان دارای پایه ها ی چندگانه ی مشروعیتی هستند و سه عامل دین و دستگاه خلافت، غلبه و استیلا و اندیشه ی ایرانی یا میراث کهن نقشی پایدار در این گستره ی تاریخی داشته اند ولی سیر وابستگی به این عوامل و بعضی از عوامل دیگر در دوره های مختلف، متفاوت بوده است. در کنار این سه عامل، در هر دوره مجموعه ای از عوامل دیگر نیز در معنابخشی به مشروعیت حکومت ها نقش ایفا کرده اند که از جمله ی آن ها می توان به سنت های قبیله ای، دیوانسالاری و مواردی از این قبیل اشاره کرد.

چکیده: سرزمین تاریخی آذربایجان در ضلع شمال غربی ایران واقع شده و در دوران باستان موردتوجه پادشاهان ماد، هخامنشی، اشکانی و ساسانی بوده است با ورود اعراب مسلمان بسیاری از قبیله های اعراب در آذربایجان ساکن شدند و حکومت های مستقل و نیمه مستقلی را در این ایالت ایجاد کردند. یکی از برهه های مهم تاریخ ایران دوره حکومت خوارزمشاهیان است که همزمان با آن ها اتابکان در آذربایجان حکومت می کردند. حاکمیت سیاسی اتابکان در آذربایجان، دارای افت وخیز زیادی بود. در زمان شمس الدین ایلدگز قدرت در آذربایجان بنیان گرفت و در دوره جهان پهلوان به اوج اقتدار رسید. بعد از مرگ جهان پهلوان و درگیری ها و کشمکش های جانشینان او، قدرت آن ها رو به ضعف و سستی نهاد. با آن که قدرت آن ها در اوایل قرن هفتم هجری از بین رفت، حیات فرهنگی که در زمان اتابکان رشد یافته بود، کماکان تا بعد از پایان یافتن قدرتشان پابرجا ماند. با روی کارآمدن ایلدگزیان و اهتمام ویژه آن ها در برقراری امنیت، آذربایجان به دوران رونق و شکوفایی خود رسید. در سایه ی این امنیت، علما و دانشمندان و تجار از مناطق مختلف به سوی آذربایجان سرازیر شدند و تحت لوای علاقه و حمایت امراء و حکام آذربایجان به مشایخ و دانشمندان روبه رشد نهادند. این نوشتار با طرح این سوال اصلی که دگرگونی های سیاسی ایران دوره خوارزمشاهی بر حیات سیاسی اجتماعی آذربایجان چه تأثیری داشته است؟ به بررسی حیات اجتماعی و فرهنگی این خطه از سرزمین ایران پرداخته است. دستاوردهای اجتماعی و فرهنگی این تحقیق این است که زمینه های پیشرفت و رونق آذربایجان در ادوار بعدی در این دوران هموارشده است. در این زمان، آذربایجان به اوج رونق سیاسی و فرهنگی خود رسید و در حیات اجتماعی و فرهنگی ایران سهم به سزایی ایفا کرد.

تاریخ شفاهی امروزه یکی از مهم ترین روش های تاریخ نگاری محسوب می شود. همچنین تاریخ شفاهی به عنوان یک میان رشته ای امروزه مورد توجه روشی دیگر رشته ها (به ویژه در رشته های علوم انسانی) است. بسیاری از پایان نامه ها و مطالعات و تحقیقات دانشگاهی در موضوع تاریخ شفاهی و یا با متد تاریخ شفاهی به سرانجام می رسد. در این تحقیق سعی شده است وضعیت مطالعاتی و تحقیقاتی تاریخ شفاهی در دانشگاه های ایران بررسی و نقد شوند، و سطح کمی و کیفی آن با فعالیت های دانشگاه های دنیا مورد تطبیق و مقایسه قرار بگیرد. در این پژوهش به محدودیت ها و آسیب های موجود بر مطالعات و تحقیقات تاریخ شفاهی در دانشگاه های ایران و جهان نگاه علمی صورت گرفته است.

نظام اداری وشیوه کشورداری ایرانی سابقه ای بس کهن دارد. خلاقیت و ابتکار ایرانی موجب پی ریزی الگوی متکامل کشورداری شد که حکومتهای عرب، ترک و مغول تباری که در ایران به قدرت دست یافتند، برای تشکیل و تدوام حکومت خویش در ایران ناگزیر به بهره گیری از روش و الگوی دیوانسالاری وکشورداری آنان بودند تا با استفاده از آن بتوانند روابط میان دولت و مردم را برقرار سازند. از سوی دیگر، ساختار اداری در هر دوره با توجه به مقتضیات جامعه و روابط درونی حاکم برآن، پیوسته تغییر شکل یافته و متحول می شد؛ نیازهای هر حکومت، نوع نظام سیاسی و روابط خارجی از جمله عواملی است که به نظام اداری هر دوره شکل ویژه ای می بخشید. شیوه اداره ایالات و ولایات یکی از اجزاء موثر در نظام اداری حکومت قاجاریه بود. این رساله در پی بررسی نظام ایالات در دوره قاجاریه و تغییرات و تحولات آن از آغاز تا پیش از مشروطه بر اساس منابع و اسناد موجود و در حوزه پژوهش های تاریخی(کتابخانه ای) می باشد.

چکیده ندارد.

دقت در چگونگی قدرت گیری و فروپاشی امپراطوری بزرگ سلجوقی یک نکته و مهم را آشکار می کند و آن اینکه، سیر حرکت سیاسی این امپراطوری از ابتدا تا فروپاشی یک حرکت دورانی است. توضیح سخن اینکه، سلجوقیان صحراگرد از ساختار قبیله ای و صحراگردی که مانع ایجاد یک امپراطوری قدرتمند می شد، با ایجاد سپاه ثابت و ساختار دیوانی منظم به یک حکومت قدرتمند تغییر رویّه دادند، اما با گسترده شدن وسعت امپراطوری و ناتوانی حکومت مرکزی و دیوان سالاری در مدیریت اداری کشور به ناگزیر سنت دیرین? اقطاع داری دوباره زنده کردند. با دادن حکومت ایالت های دور و مرزی به غلام- سپهسالاران سرعت حرکت نیروهای گزیر از مرکز بیشتر شد و با تبدیل شدن ایشان از امیران مطیع و فرمانبر به حاکمانی سرکش، و نیمه مستقل زمین? فروپاشی امپراطوری بزرگ سلجوقی فراهم شد.

چکیده در پایان نامه حاضر با رجوع به منابع معتبر ،نقش خاندان ابن عمید را در ساختار قدرت سیاسی آل بویه مورد بررسی قرار داده وبا توجه به گستردگی فعالیت های آنان? ابتدا ساختار قدرت در دوره آل بویه را کاملا مشخص کرده وسپس به تبین وظایف این خاندان در ساختار قدرت سیاسی پرداخته شده است. با توجه به ماهیت حکومت آل بویه ونقش محوری وزیر در ساختار قدرت سیاسی این حکومت، تحلیل ساختار قدرت سیاسی وتوسعه وگسترش این ساختار با توجه به نقش مهم وزیر انجام گرفته است. سیاستهای خاندان ابن عمید در عرصه های مختلف سیاسی ،نظامی، فرهنگی ومذهبی سبب ایجاد تحولاتی عظیم در گستره ساختار آل بویه گردید. با توجه به تفاوتهایی که بین دو شخصیت برجسته این خاندان،یعنی ابوالفضل بن عمید، ابوالفتح بن ابوالفضل بن عمید، بالطبع شدت ومیزان تاثیر گذاری آنان بر تحولات این دوره متفاوت بود. در دوره ابوالفضل بن عمید که با اقتدار تمام وزارت را بر عهده داشت? به نوبه خود بر توسعه وتقویت جایگاه وزارت در حکومت آل بویه افزوده شد. ابوالفتح بن ابوالفضل بن عمید علی رغم دارا بودن استعداد وافر،از تدبیر ونکته سنجی کافی برخوردار نبود وبا انجام اقداماتی زمینه افول خاندان ابن عمید در نهاد وزارت را فراهم کرد .