کتیبه نرسه در پایکولی (پایقولی) در جنوب سلیمانیه عراق و در شمال قصر شیرین در یک کیلومتری غرب دهکده جدید برکلِ، کشف گردیده است. این کتیبه در اصل روی سنگهای تراشیده شده ی بزجی مکعب شکل نوشته شده بوده است. این برج به تدریج خراب گشته و سنگ های آن در اطراف پراکنده شده است. دانشمندان از گرد آوردن این سنگ های نوشته دار توانسته اند دو تحریر از نوشته بازسازی کنند. تحریر فارسی میانه (در 46 سطر) و تحریر پهلوی اشکانی (در 43 سطر)؛ تحریر فارسی میانه در ضلع غربی و تحریر پارتی بر ضلع شرقی قرار داشته است. از لحاظ مضمون و محتوی، کتیبه مورد بحث مشتمل بر سه بخش است: الف) مقدمه، این بخش شامل معرفی نرسه و نسب اوست. ب) متن اصلی، مشتمل بر گزارش حوادثی است که پس از در گذشت بهرام دوم و به سلطنت رسیدن نرسه روی داده است. ج) موخره، در این بخش از صلح و آشتی با روم سخن رفته و نام افرادی که نرسه را در رسیدن به سلطنت یاری کردند ذکر گردیده است. ارنست هرتسفلد در سال 1924 رونوشتی عینی از آنها منتشر کرد، وی نخستین کسی بود که پرده از بیشتر رموز کتیبه پایکولی برداشت. هرتسفلد با بهرهگیری از مطالب جمع آوری شده اش طی سالهای 1911 و 1913 توانست تا اندازهای هر دو تحریر را بازسازی کرده و آنرا برای ترجمه و بررسیهای زبانشناختی تاریخی، آماده کند. هنینگ در سال 1952، پوپ در سال 1971 و هومباخ در سال 1973 به بررسی بیشتر کتیبه پرداختند. شروو در سال 1974 به بررسی تعابیر زبان شناختی تاریخی و دستوری کتیبه پرداخت و سپس به همراه هومباخ ویرایش جدیدی را منتشر کردند. پژوهش حاضر که به بررسی این کتیبه می پردازد، مشتمل بر سه بخش به شرح زیر می باشد: 1- در بخش اول حرف نویسی، آوانویسی و ترجمه ی تحریر فارسی میانه کتیبه، ارائه شده است، در حرف نویسی و آوا نویسی کتیبه کوشش شده است تا تحریر فارسی میانه، از روی قطعات بازمانده ی پارتی تکمیل گردد، این قسمت بازسازی شده به خط ایتالیک و در داخل کروشه قرار گرفته است. 2- یادداشت ها، مشتمل بر توضیحاتی در خصوص مسایل لغوی، دستوری و مسائلی که به لحاظ تاریخی حائز اهمیت هستند. 3- واژه نامه

«وندیداد» نام یکی از بخش های پنج گانه ی اوستا است. لغت وندیداد «کسی که قانونش جدایی و دوری از دیوان است» معنی می دهد. وندیداد تنها نسک اوستایی است که بطور کامل به دست ما رسیده و نوزدهمین نسک به شمار می رفته است. این بخش از اوستا مجموع قوانین طهارتی و مجازات انواع گناهان است که انسان علیه موجودات خوب مرتکب می شود و جرایم و تاوان آنهاست و همچنین طریقه ی مقابله با پلیدی ها و امراضی است که روح پلید یا انگره مینو و گروه دیوان در جهان اشاعه داده اند. مجموع این تعالیم و آموزه ها در 22 فرگرد تدوین یافته است. مطالب و مضامین وندیداد 1 متفاوت از مضامین دیگر فرگردهاست. این فرگرد که دارای 20 بند است، شرحی از آفرینش بهترین سرزمین ها توسط اهورامزداست. در مقابل هر یک از آفرینش های اهورامزدا، اهریمن دست به ضدآفرینش زده که به واسطه ی آن، سرزمین مذکور مورد تهاجم یک یا چندین بلا و مصیبت قرار می گیرد. در این فرگرد از 16 سرزمین یاد شده است؛ توصیفاتی که در این بخش از اوستا درباره ی این سرزمین ها ارائه شده، و نیز دیگر قراینی که در کتاب های جغرافی نویسان دوره ی باستان درباره ی آنها آمده تردیدی بجای نمی گذارد که این سرزمین ها بخش های شرقی و شمال شرقی فلات ایران را تشکیل می داده اند. از فرگرد اول وندیداد ترجمه هایی به زبانهای انگلیسی، فرانسه و آلمانی در دست است. ترجمه ی انگلیسی آنرا دارمستتر در سال 1880 در مجموعه ی «کتب مقدس مشرق زمین» جلد 4 منتشر کرد؛ ترجمه ی فرانسوی آن 12 سال بعد توسط همین دانشمند در جلد دوم زند اوستا در سال 1892 انتشار یافت. فریتس ولف در سال 1910 در کتاب خود با عنوان «اوستا، کتاب مقدس پارسیان» آنرا به آلمانی ترجمه کرد؛ در سال 1943 آرتور کریستین سن، دانشمند فقید دانمارکی ترجمه ی جدیدی از این متن را همراه با تحلیل محتوایی آن به زبان فرانسه ارائه کرد. از وندیداد ترجمه هایی به زبان فارسی هم در دست است که از آن میان ترجمه ی وندیداد سید محمد علی حسنی (معروف به داعی الاسلام) به سال 1327 و ترجمه هاشم رضی به سال 1376 قابل ذکر است. درباره ی موقعیت جغرافیایی سرزمین های مذکور در فرگرد اول وندیداد، گراردو نیولی در کتاب «زمان و زادگاه زرتشت» (1980) و ویتزل طی مقاله ای که به سال 2003 منتشر شده، تحقیقات سودمندی به عمل آورده اند. پژوهش حاضر که به بررسی همین فرگرد اختصاص یافته، مشتمل بر سه بخش به شرح زیر است: 1- بخش اول حاوی متن اوستایی فرگرد اول وندیداد و ترجمه ی فارسی آن با تکیه بر تحقیقات اوستاشناسان، بویژه اثر اخیرالذکرِ کرستین سن است، 2- بخش دوم شامل یادداشتهایی است درباره ی مسائل لغوی و دستوری فرگرد اول وندیداد و تعیین موقعیت جغرافیایی ایالات مذکور در آن، 3- بخش سوم به واژه نامه ی بسامدی اوستایی به فارسی این فرگرد اختصاص دارد.

پازند عبارت است از نوشتن متون فارسی میانه به الفبای اوستایی. شکند گمانیک وزار یک متن فلسفی- کلامیست که نسخه پهلوی آن از بین رفته، اما تحریر پازند و ترجمه سنسکریت آن در دست است. بررسی این کتاب مهم زردشتیان که به زبان پهلوی تألیف یافته، ما را با اندیشه های فلسفی و کلامی ایرانیان در زمان ساسانیان آشنا می سازد و از سوی دیگر به لحاظ این که اصل پهلوی کتاب مذکور از بین رفته و تنها گزارش پازند آن در دست است، بررسی این گزارش به لحاظ حصول اطلاعات دقیق در مورد نحوه پازند کردن متون از اهمیت خاصی برخوردار است. این رساله در هفت بخش تنظیم شده است: بخش اول شامل متن پازند است. بخش دوم اختصاص به آوانگاری این متن دارد که به روش هوفمن انجام گرفته است. بخش سوم در بر گیرنده آوانویسی پهلوی به روش مکنزی است. در بخش چهارم برگردان این متن به خط پهلوی انجام گرفته است. بخش پنجم اختصاص به ترجمه متن به فارسی دارد. بخش ششم شامل شرح و توضیح برخی لغات مشکل و نکات دستوری است. بخش هفتم در بر گیرنده دو واژه نامه پازند- پهلوی- فارسی و پهلوی- پازند است؛ که در واژه نامه اول گونه های پازند کلمات مدخل قرار گرفته و در برابر هر مدخل آوانویسی آن به پهلوی آمده و سپس به ذکر معنی فارسی آن پرداخته شده است. این واژه نامه بسامدیست؛ یعنی در مقابل هر واژه بندی که لغات در آن به کار رفته اند، ذکر شده است؛ و در واژه نامه دوم گونه های پهلوی مدخل قرار گرفته اند و در مقابل هر کدام صورت پازند آن ذکر شده است.

ترکیب یکی از سه شیوه ساخت واژگان و از مباحث مهم دستوری در زبان های ایرانی است. از میان زبانهای ایرانی تاکنون ترکیبات به صورت مستقل و جامع در سه زبان اوستایی، سغدی و فارسی دری، گاه بارها، بررسی و واکاوی شده اند اما این ساخت های واژگانی در زبان فارسی میانه که یکی از زایاترین زبان های ایرانی در تولید واژگان جدید است از تحقیقی جامع محروم مانده اند. لذا با توجه به انبوهی متون پهلوی، در این رساله دو متن به عنوان نمونه برای بررسی ترکیبات برگزیده شدند. و (whitney, مهمترین مطالعاتی که درباره ترکیبات زبان های هندوایرانی انجام گرفته است، پژوهش ویتنی ( 1879 jackson, ) در زمینه ترکیبات زبان سنسکریت و به تبعآن ها به ترتیب مطالعات جکسن (wackernagel, واکرناگل ( 1905 در مورد کلمات مرکّب زبان اوستایی است. اساس بررسی در این (duchesne-guillemin, 1892 ) و دوشن گیمن ( 1936 مطالعات شیوه دستورنویسان باستانی هند است. در بررسی های پراکنده ای که در زمینه ترکیبات زبان پهلوی صورت گرفته است اساس، اجزای تشکیل دهنده ترکیب بوده است. شیوه منتخب در رساله پیش رو مبتنی بر تقسیمات دستوریان هندی است، چه این شیوه در بین پژوهندگان زبان های ایرانی مرسوم تر و از یکپارچگی بیشتری برخوردار است. بدین معنا که در این شیوه ترکیبات بر اساس اینکه حاصل از با هم آیی اجزاء آنها چیست در دسته های مجزا قرار می گیرند. استخراج شده اند و پس از بررسی « گزیده های زادسپرم » و « دادستان مینوی خرد » ترکیبات مورد بررسی در این رساله از دو متن اشتقاقی و معنایی اجزاء ترکیب و در نظر گرفتن رابطه میان آن هاو همچنین مقوله دستوری حاصل از باهم آیی اجزاء به تعیین نوع ترکیب پرداخته شده است. پس از بررسی هر یک از ترکیبات موجود در دو متن برگزیده و دسته بندی موارد مشابه، فصلهای زیر برای این ترکیبات در نظر گرفته شد: ?) ترکیبات ملکی ?) ترکیبات تعیینی ?) ترکیبات با جزء اوّل غالب ?) ترکیبات دوتایی (مزدوج) ?) ترکیبات نحوی ?) ترکیبات بازمانده از کلمات مرکّب باستانی ?) ترکیبات مشکوک. برای نشان دادن صحت تصمیمی که در مورد هر ترکیب اتخاذ شده شاهد یا شواهدی از دو متن نامبرده برای ترکیبات، به صورت آوانویسی و ترجمه، ارائه شده است. جهت سهولتِ یافتنِ ترکیباتِ موجود در رساله در انتهای کار نمایه ای شامل کلیّه ترکیبات تعبیه شده است.

دینکرد مهمترین و بزرگترین کتاب زردشتیان به خط و زبان پهلوی است؛ تحت اللفظ به معنای «تألیف دینی» است و مطالبش مبتنی بر اوستا و ترجمه های آن. به خاطر دربرداشتن مطالب گوناگون، دینکرد را به درستی «دانشنامه ی مزدَیَسنی» نام نهاده اند. دینکرد رساله ای نظام یافته نیست، بلکه مجموعه ای مدوّن از مطالب و اطّلاعات بازمانده از سنّت مزدیسنی است. دینکرد دارای نُه بخش یا نُه کتاب بوده است؛ کتاب یکم و دوم و بخشی از کتاب سوم از میان رفته است. کتاب ششم این اثر بزرگ، از نظر کیفی و کمّی برترین اندرزنامه ی پهلوی است. اندرزهای آن احتمالاً از اصل و ترجمه ی یکی از بخش های اوستا به نام «بَرِش نَسک» برگرفته و شرح و بسط داده شده اند. اندرزهای دینی این اندرزنامه بر اندیشه و تفکّر دینی تأکید می کنند و اندرزهای با صبغه ی دینی کمتر به طور کلّی درباره ی خرد، دانایی، فرهنگ، همنشینی با دانایان و نیکان، میانه روی و ... هستند. اندرزها پیراسته، روشن و تأثیرگذارند و پختگی زبان و ژرفای بینش در آنها نیک خودنمایی می کند. اندکی بیش از چهل صفحه ی پایانی از تقریباً صد و بیست صفحه ی دینکرد ششم در نسخه ی مَدَن اساس کار، و ارائه ی حرف نویسی، آوانویسی و ترجمه ی درست متن با بهره گیری از پژوهش های پیشین هدف این تحقیق بوده است.

در دین زرتشتی توجّه خاصی به امر ستایش و نیایش امشاسپندان و ایزدان شده است و ستایشگران در مراسم مختلف به مدد این نیایش ها و ادعیه از ایزدان خواسته های خویش را طلب می نمودند. ستایش سی روزه یک نمونه از این نیایش ها است. این متن به زبان پهلوی است و مشتمل بر سی بخش می باشد. موضوع آن ستایش امشاسپندان و ایزدانی است که نام هریک از آنان بر روی یکی از سی روز ماه زرتشتی نهاده شده است. این سی روز از اورمزد آغاز شده و به انغران ختم می شوند. تاکنون محققان این نیایش را ترجمه ای از یک نیایش گمشده به زبان اوستایی متأخر می دانستند و لذا آن را جزئی از خرده اوستا تلقی می کردند. امّا برخی محققین چون محامدی این متن را متنی مستقل به زبان پهلوی شمرده اند و عاری بودن آن از توضیحات و تفاسیر مرسوم در اغلب متون زند را تأییدی بر تألیفی بودن آن دانسته اند. به لحاظ محتوایی، هر یک از بخش های این نیایش را می توان به سه بخش تقسیم نمود: 1) ستایش اورمزد و امشاسپندان 2) سپاسداری از اورمزد به خاطر آفریدن ایزد مورد نظر و برشماری صفات و برکات ایزد 3) ستایش مجدد اورمزد. متن ستایش سی روزه تاکنون کمتر مورد توجّه بوده و ترجمه کامل و صحیحی از آن به ویژه به زبان فارسی در دست نیست. لذا ارائه ترجمه ای دقیق از آن امری ضروری می نماید. رساله پیش رو علاوه بر مقدّمه، شامل شش فصل به شرح زیر می باشد: 1) متن پهلوی 2) حرف نویسی 3) آوانویسی 4) ترجمه 5) یادداشت 6) واژه نامه. در پایان رساله منابع مورد استفاده نگارنده قید گردیده است.

فارسی باستان، نامی است که برای زبان فارسی مورد استفاده در کتیبه های خط میخی سلسله ی هخامنشی به کار رفته است. پایان نامه ی حاضر به بررسی کتیبه های داریوش و خشایارشا در نقش رستم و تخت جمشید اختصاص دارد که مشتمل بر یک مقدمه و سه بخش به شرح زیر است: در مقدمه، به تفصیل به معرفی زبان فارسی باستان، آثار بر جای مانده از آن، به ویژه محل و موقعیت جغرافیایی کتیبه های داریوش و خشایارشا خواهیم پرداخت. در بخش اول، حرف نویسی، آوانویسی و ترجمه ی کتیبه های یاد شده ارائه خواهد شد. در بخش دوم، یادداشت هایی در مورد کتیبه ها، مسائل لغوی و دستوری آنها براساس تحقیقات ایران شناسان به ویژه تحقیق جدید و بسیار عالمانه ی «رودیگر اشمیت» خواهیم داشت و در بخش سوم، واژه نامه ی بسامدی کتیبه های ذکر شده تدوین خواهد شد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده: در اوستا با تعداد متنابهی از لغات روبرو می شویم که در فرهنگ بارتولومه با عنوان کلی مصدر مشخص شده اند. شواهد و قرائنی از لحاظ ساخت واژه و نیز صرف اسامی در دست است که نشان می دهد همه این لغات نمی توانند جزء مصادر باشند بلکه به احتمال قریب به یقین تعداد زیادی از آنها صورتهای صرف شد? اسامی در حالتهای مختلف دستوری هستند. اغلب ساخت-هایی که بارتولومه آنها را مصدر انگاشته، با پایان? مفعولی له همراه هستند اما حقیقت این است که کاربرد اسمی آنها کاملاً مشخص است و همه آنها بیانگر هدف هستند و هیچ کاربرد فعلی ندارند. در پژوهش حاضر کوشش خواهد شد براساس الگوهای دستوری که در کتب دستور زبان اوستایی مطرح شده است، ساختمان این دسته از لغات توجیه گردد و در نتیجه گیری نهایی مشخص گردد که کدام دسته از لغات آن چنان که احتمال داده شده است جزء مصادر اصلی اوستایی هستند و کدام لغات جزء موارد مشکوک به حساب می آیند پس از شناسایی موارد مشکوک سعی خواهد شد براساس الگوهای ارائه شده توسط بنونیست مشخص گردد که این لغات صورت صرف شده ای از کدام ستاک اسمی می توانند باشند. رساله حاضر مشتمل بر سه بخش به شرح زیر است: 1- بررسی و تحلیل مصادر مشکوک و تبیین حالتهای دستوری آنها 2- بررسی مصادر اصلی اوستا 3- نتیجه گیری و حاصل پژوهش

بخش بزرگی از اشعار مانوی از لحاظ قالب جزء دسته بندی اشعار کوتاه قرار می گیرند. از نظر ساخت شعری هر بیتی از اشعار کوتاه با یکی از حروف ابجد آغاز می شود و تحت عنوان اشعار ابجدی مانوی معرفی می شوند. در پژوهش حاضر تعدادی از اشعار کوتاه ابجدی که به ستایش چهار ایزد توانای مانوی- پدر بزرگی، نفس زنده، رسول سوم و عیسای درخشان- می پردازد، برگزیده و بررسی شده اند. لازم به ذکر است که اشعار گزیده شده به زبان پارتی سروده شده اند و بعضاً چند شعر به زبان فارسی میانه یا به هر دو زبان فارسی میانه و پارتی در میان متون مشاهده می شود. رساله حاضر مشتمل بر سه بخش به شرح زیر است: 1. بخش اول شامل حرف نویسی، آوانویسی و ترجمه فارسی اشعار برگزیده است. 2. در بخش دوم توضیحاتی در مورد واژگان یا عبارات مشکوک بر پایه تحقیقات محققان و پژوهش گران و همچنین یادداشت هایی در مورد مسائل مربوط به آیین مانوی آمده است. 3. بخش سوم نیز مشتمل است بر فرهنگ بسامدی واژگانی که در متون مورد بررسی در این رساله به کار رفته اند.

متون مبتنی بر الهام و پیشگویی ، بخش مهمی از ادبیات دینی فارسی میانه ( پهلوی ) را تشکیل می دهند. این متون شرح الهام و پیشگویی هایی است که به یکی از دین مردان نسبت داده شده است . چند رساله در این زمینه به زبان پهلوی در دست است که عبارتند از : 1 - ارداویراف نامه . 2 - زند وهمین یسن . 3 - جاماسپ نامگ . 4 - ایادگار جاماسپیک . 5 - آمدن شاه بهرام ورجاوند. در میان رساله های یادشده ، ایادگار جاماسپیک از جایگاه ویژه ای برخوردار است . اهمیت آن به دلیل مکاشفات و پیشگویی هایی است که جاماسپ ( وزیر انشمند کی گشتاسب ) ، براساس دانش ویژه و احاطه خاصش بر مباحث اختر شناسی و تفال در باره مسائل گوناگون از جمله آینده دین زرتشتی و اتفاقات بعید و آخرالزمان در این رساله مطرح کرده است . متاسفانه اصل پهلوی این رساله ( جز چند قطعه کوچک ) از میان رفته است و از آن تنها پازند و نوعی پارسی زرتشتی در دسترس می باشد . بنابراین برای روشن شدن و رفع ابهامات موجود در متن پازند و نیز اصلاح و توضیح برخی از اصطلاحات و واژه ها و نیز تسهیل در امر تفحص و دستیابی به مطالب موجود در این رساله برای علاقمندان و محققین ، بازنویسی رساله ایادگارجاماسپیک به خط پهلوی کتابی از روی صورت های آوانگاشته و پازند آن ضروری و مفید به نظر می رسد. لذا در این بررسی ابتدا از صورت آوانگاشته موجود ( به کوشش پرفسور مسینا در سال 1939 ). صورت پهلوی کتابی آن بازنویسی و سپس به فارسی امروز برگردانیده شده است و ضمن افزودن توضیحات و تعلیقاتی که برای روشن شدن مطالب ضروری می نماید در پایان رساله دو نوع واژه نامه از لغات به کار رفته در متن تنظیم شده است که علاوه بر تسهیل قرائت متن پهلوی می تواند در تنظیم لغت نامه جامع پهلوی به زبان فارسی نیز مفید واقع شود.