نام پژوهشگر: مهدی صراحتی جویباری
مهدی صراحتی جویباری مرتضی محسنی
بنا به عقیدهی فرمالیستها شعر بهواسطهی انحراف از قوانین حاکم بر زبان معمول ایجاد میشود و با بررسی درجهی این انحراف، میتوان سبک خاص یک شاعر را در مقایسه با سایرین و یا یک دورهی خاص مشخص کرد. هنجارگریزی شیوهای است که بر مبنای آن میتوان سبک آثار ادبی را از روساختیترین اجزا تا مولفههای معنایی آن، بررسی و معیّن کرد. در این پایاننامه، قصاید ناصرخسرو (394-481 ه .ق.) با اشعار سه تن از همعصرانش یعنی عنصری (؟- 431 ه .ق.)، فرخی (؟- 429 ه .ق.) و منوچهری (؟- 432 ه .ق.) در حوزههای فنی شعر (زبان، تصویر و موسیقی) مقایسه و موارد و میزان هنجارگریزی اشعار او در هریک از این حوزهها تعیین شد. طبق بررسیهای به عمل آمده مشخص شد برجستگی سبکی قصاید ناصرخسرو در درجهی نخست، مربوط به حوزهی زبان، به ویژه بخش نحو است. ایجاد تحول در محور عمودی خیال و ارائهی طرحهایی جدید از ساختمان قصاید و نیز کاربرد تصاویری چون پارادوکس و حسآمیزی با بسامد بالا برای نخستین بار، از نوآوریهای او در حوزی تخیّل یا تصویر محسوب میشود. همچنین کاربرد فراوان وزنهای نامتداول، ایجاد سکته در وزنها، استفاده از ردیفهای اسمی برای اولین بار در شعر فارسی و استفادهی ویژه از جناس که محور طنز و هجو در قصاید او قرار گرفته، از مهمترین موارد هنجارگریزی موسیقایی شعر اوست.