چکیده تمدن ایرانی یکی از قدیمی ترین و تأثیرگذارترین تمدن های تاریخ بشری است و ایران زمین نیز به مثابه خاستگاه این تمدن در اعصار گوناگون، حکمرانی حکومت ها و سلسله های بی شماری را به خود دیده است که برخی از آن ها با برخورداری از مولفه هایی به سطح بالایی از شکوفایی دست یافته اند؛ در عین حال این سلسله ها با از دست دادن این مولفه ها به انحطاط کشیده شده اند. در این میان امپراتوری هخامنشی یکی از تأثیر گذارترین حکومت های حیات بشری بوده است که به اوج قله های شکوفایی در دوران باستان دست یافت. از دیگاه طباطبایی تأسیس این امپراتوری با مولفه هایی چون؛ شاهی آرمانی دارای فرّه ایزدی که برگزیده اهورامزدا، عین شریعت، فاقد خودکامگی، رمزی از وحدت در کثرت است ؛ تساهل دینی که در ارتباط با اقوام و مذاهب گوناگون جلوه گر می شود؛ خردورزی که از موجبات پیشرفت فناوری و در کنار هم قرار گرفتن اقوام گوناگون شده است؛ قانون مداری و انسجام طبقات که در قالب فرمانروایی عادلانه که قوانین پیشینیان را ارج نهاده و نظم و نسق اجتماعی را بر هم نزده و یک فرمانروایی شایسته سالار است؛ ابتکاری بزرگ در تاریخ جهان بود؛ دولتی واحد و متمرکز که تا سال ها، فقط امپراتوری روم توانست با آن برابری کند. اما این حکومت در نهایت با به زوال یافتن مولفه های برشمرده شده به انحطاط دچار شد. در این پژوهش بر اساس دیدگاه های سید جواد طباطبایی از یکسو چنین فرض شده است که عواملی چون شاهی آرمانی، تساهل دینی، خردورزی، قانون مداری و انسجام طبقات اجتماعی موجبات شکوفایی تمدن هخامنشی را فراهم آورده اند و از سویی دیگر زوال شاهی آرمانی، تعصب دینی، جمود فکری، زوال قانون مداری و انسجام طبقات از موجبات انحطاط تمدن هخامنشی اند.