بررسی متون فارسی زرتشتی، رساله دکتری در رشته فرهنگ و زبانهای باستانی از پژوهشکده زبان شناسی پژوشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، نگارش حمیدرضا دالوند به راهنمایی دکترکتایون مزداپور و استادان مشاور: دکتر زهر زرشناس و دکتر امید ملاک بهبهانی، تهران، امرداد 1391. متون فارسی زرتشتی یا معرفی متن هایی که زرتشتیان از سده های پس از اسلام در ایران و هند به زبا ن فارسی، چه نظم و چه نثر، پدید آورده اند؛ موضوع این رساله است که در پنج فصل: کلیات، روش شناسی، پیشینه ی پژوهش، یافته های پژوهش و نتیجه گیری یا تفسیر و استنتاج داده ها و یافته ها تدوین شده است. فصل چهارم که متن اصلی پایان نامه را دربردارد، شامل بررسی موضوع در دوازده عنوان، برگرفته از سنت دینی زرتشتی، به شرح زیر است: 1-ترجمه و تفسیر متون اوستایی 2-ترجمه و تفسیر متون پهلوی و پازند 3- آیین ها و فقه زرتشتی 4- عقاید و کلام زرتشتی 5- روایات 6- مناجات 7- اندرزها و متون اخلاقی 8- میراث فرقه آذرکیوان 9- تاریخ 10- ادبیات 11- زبان شناسی وفرهنگ نگاری 12- نجوم. در این فصل متون مربوط به هر یک از این حوزه ها معرفی و شرح شده اند و فهرستی از نسخه های خطی موجود از هر متن در ذیل آن آمده است. ادبیات فارسی زرتشتی گذشته از ارزش های ادبی و زبانی خاصی که دارد، بیانگر صورت زنده و پویای دیانت زرتشتی است و تحولات آن را در روزگار پس از اسلام نشان می دهد. از این رو سرچشمه ی ارزشمندی برای مطالعات ادیان، اساطیر، فرهنگ و تاریخ ایران و تحولات این حوزه ها از دانش در روزگار اسلامی است.

چکیده این پژوهش تلاش کرده است تا از خلال بررسی تفریحات و سرگرمی های جامعه ایران در نیمه نخست حکومت قاجار نشان دهد که اولاً حکومت چه نقشی در ایجاد تفریحات و سرگرمی های مردم در دوره قاجار ایفا کرده است ؟ ثانیاً چه رابطه ای بین وضعیت اقتصادی مردم و تفریحات و سرگرمیهای آنان در جامعه عصر قاجار وجود داشته است؟ و نهایتاً این که آیا برخورد و ارتباط با غرب تاثیری در ابداع و دگرگونی تفریحات و سرگرمی ها در دوره قاجار داشته است؟ در جهت پاسخ به سوالات مذکور، پژوهش با روشی توصیفی- تحلیلی با اتکا به کتب تاریخی، خاطرات و سفرنامه های آن دوره ابتدا به استخراج انواع تفریحات و سرگرمی ها پرداخته و سپس با توجه به معیار های طبقاتی، جنسیتی و گرو ه بندی های اجتماعی در بستر زمانی مورد نظر به طبقه بندی و تحلیل آنها پرداخته و نهایتاً نشان داده است که شاهان قاجار که در یک ساختار سیاسی استبدادی بر مردم حکومت می کرده اند، اقدامات آگاهانه ای برای تدارک تفریحات و سرگرمی های مردم انجام نمی دادند اما گاه در تفریحات و سرگرمی هایی که برای خود تدارک می دیدند و البته هزینه اش را بر مردم تحمیل می کردند، فرصتی ایجاد می شد تا مردم از این سرگرمی ها هر چند اندک بهره مند گردند. علاوه بر این تفریحات و سرگرمی های مردم در پیوند مستقیم با وضعیت اقتصادی آنان انجام می گرفت و سرگرمی ها و تفریحات در طبقات مرفه جامعه از تنوع بیشتری برخوردار بود. این پژوهش هم چنین نشان داده است که گرچه دوره قاجار سرآغاز تماس های جدی با غرب بود اما ارتباط با غرب در نیمه نخست این دوره دگرگونی های چندانی را در سرگرمی های مردم ایجاد نکرد و نفوذ فرنگی صرفاً به رواج بازیهای محدودی آن هم فقط در حیطه دربار محدود ماند. واژهای کلیدی: تفریحات و سرگرمی ها، حکومت قاجار، جامعه قاجار، غربیان