بررسی گونه های کمیاب بخاطر نیاز فراوان به جستجو برای یافتن انها همواره از چالش های پیش روی پژوهشگران بوده است. نشان داده شده است که حضور این گونه های کمیاب با انواع دیگر گونه هایی که کمیاب نیستند در ارتباط است. بنابراین از حضور و اطلاعات این گونه های معمولی می توان در یافتن و افزایش دقت اطلاعات بدست آمده از گونه های کمیاب بهره برد. طرح های نمونه گیری سازوار برای بررسی جوامع کمیاب و خوشه ای معرفی شده اند. در این رساله نقش متغیر و اطلاعات کمکی در هر دو مرحله طراحی نمونه گیری و مرحله براورد پارامتر مجهول جامعه در طرح های سازوار و بخصوص در طرح نمونه گیری دنباله ای دومرحله ای سازوار بسط داده شده و مورد بررسی قرار می گیرد. در این رساله سه موضوع مرتبط با نقش متغیرهای کمکی در طرح ها سازوار به صورت زیر مورد بررسی قرار می گیرد: 1- متغیرهای کمکی در طرح نمونه گیری دنباله ای دومرحله ای سازوار: طرح نمونه گیری دنباله ای دومرحله ای سازورا (ats) برای یافتن بیشتر واحدهای کمیاب و در نتیجه افزایش کارایی طرح در مقایسه با طرح های مرسوم بسط داده شده است. ما نقش متغیرهای کمکی در این طرح را برای هردو مرحله جمع آوری نمونه و براورد پارامتر مجهول بسط می دهیم. در مرحله براورد دو براوردگر رگرسیونی و یک براوردگر نسبتی معرفی می شوند. در این مبحث فرض میشود که میانگین کل متغیر کمکی در جامعه معلوم است. با استفاده از چند شبیه سازی نشان میدهیم که طرح پیشنهاد شده و براوردگرهای معرفی شده در آن می تواند بطور قابل توجهی موجب افزایش دقت براوردها شود. براوردگرهای رگرسیونی و نسبتی بسط داده شده بهتر از این نوع براوردگرها در طرح های مرسوم می تواند از اطلاعات متغیر کمکی بهره جوید. در جامعه های کمیاب هنگامی که همبستگی بین متغیر اصلی و کمکی کم باشد، براوردگرهای مربوطه می توانند حتی باعث کاهش کارایی شوند، درصورتی که طرح و براوردگرهای بسط داده شده در رساله می تواند بخوبی از این همبستگی به صورت بهینه استفاده کرده و کارایی را افزایش دهند. 2- طرح نمونه گیری نباله ای دومرحله ای دوگانه در بسیاری از جامعه ها اطلاعات کافی از متغیر کمکی در اختیار نیست و در نتیجه نمی توان میانگین کل این جمعیت را معلوم فرض کرد. به همین دلیل در رساله طرحی ارائه میشود که حاصل تلفیق نمونه گیری دوگانه با طرح ats می باشد. برای مقایسه منصفانه این طرح با طرح های مرسوم، یک تابع هزینه برای طرح معرفی شده و در شبیه سازی ها با یکسان قرار دادن هزینه طرح های مختلف، طرح ها بصورت منصفانه با یکدیگر مورد مقایسه قرار گرفته اند. طرح معرفی شده در بررسی جامعه های نایاب و خوشه ای، هنگامی که اطلاعاتی در مورد متغیر کمکی در اختیار نباشد می تواند بسیار سودمند باشد که این نتیجه توسط یک مجموعه از شبیه سازی ها مورد تایید قرار می گیرند. 3- خواص حدی میانگین نمونه در طرح نمونه گیری دنباله ای دومرحله ای سازوار با چند شرط در طرح های سازوار که براساس یک شرط از پیش تعیین شده، پژوهشگر تصمیم به بررسی بیشتر یا عدم بررسی منطقه مورد نظر می کند، همواره یک شرط در نظر گرفته می شود. با توجه به وجود حالت هایی که به نظر می رسد برای تصمیم به بررسی اضافه منطقه منطقی به نظر می رسید که بیش از یک شرط در نظر گرفت، طرح نمونه گیری دنباله ای دومرحله ای سازوار را برای حالتی با بیش از یک شرط بسط می دهیم. براوردگر نااریب مورتی برای طرح جدید محاسبه می شود و پس از آن یک براوردگر جدید و کاراتر از براوردگر مورتی ارائه میشود. از آنجا که این براوردگر جدید اریب می باشد، خواص حدی این براوردگر جدید که همان میانگین ساده نمونه است مورد بررسی قرار میگیرد. نتایج این مباحث نیز در قالب چند شبیه سازی مورد بررسی بیشتر قرار می گیرد و نشان داده می شود که چند شرطی کردن طرح می تواند موجب افزایش قدرت کشف طرح شود. در آخر نقش متغیرهای کمکی در یکی از کاراترین طرح های سازورا با نام نمونه گیری دنباله ای طبقه ای با تخصیص کامل مورد بررسی قرار می گیرد. شبیه سازی ها تایید می کنند که متغیرهای کمکی می توانند بطور قابل توجهی موجب افزایش کارایی طرح شوند. یک سری از کدهای نوشته شده توسط نرم افزار r نیز در رساله پیوست شده است.