نخود زراعی با تولید سالیانه حدود نه میلیون تن در دنیا، منبع عمده پروتئین مصرفی است. باکتری های rhizobium با تامین ازت و تضمین رشد مناسب گیاه می توانند جانشین مناسبی برای کودهای ازتی به شمار آمده و در حفاظت از محیط زیست نیز موثر باشند. بیماری پوسیدگی ریزوکتونیایی ریشه نخودناشی از قارچrhizoctonia solani بوده که سبب زیان اقتصادی به این گیاه می شود. کنترل شیمیایی این بیماری به دلیل خاکزاد بودن دشوار بوده و از نظر اقتصادی مقرون به صرفه نیست. در این بررسی ابتدا باکتری های گره زای ریشه نخود جداسازی و شناسایی شد و سپس توانایی آنها در بازداری از رشد قارچ r. solaniبه منظور کنترل بیماری ارزیابی شد. به این منظور در بهار 1388 از مزارع نخود استان کردستان به صورت تصادفی با حرکت در قطر زمین نمونه برداری صورت گرفت. از گره های ریشه نخود گردآوری شده، 73 استرین باکتری روی محیط کشت yma جدا و خالص سازی شد. گره زایی استرین های جدا شده روی ریشه نخود اثبات شد. نماینده استرین ها به روش های استاندارد باکتری شناسی شناسایی گردیدند. نتایج نشان داد که کل استرین های جدا شده و گره زا به گونه های mesorhizobiumciceri، m. mediterraneum و mesorhizobium sp.وابسته بودند. به منظور مقایسه الگوی پروتئین محلول سلولی استرین های باکتری mesorhizobium، پروتئین آنها استخراج و در ژل اکریل آمید 12% الکتروفورز شد. در الگوی پروتئینی این باکتری ها تنوع مشاهده شد. بررسی ویژگی های بازداری از رشد قارچr. solani توسط استرین های جدا شده در شرایط آزمایشگاه به روش کشت متقابل و در قالب طرح کاملاً تصادفی با سه تکرار مورد بررسی قرار گرفت. از 73 استرین، 19 استرین بازدارنده بودند. مقایسه میانگین داده های بدست آمده نشان داد که بین داده ها تفاوت معنی دار وجود دارد. استرین ak52 با هاله ای به قطر3/2 سانتی متر بیشترین میزان بازدارندگی را داشت. پس از گروه بندی استرین ها، نماینده های آنها جهت بررسی اثر بازدارندگی از قارچ عامل بیماری در شرایط گلخانه در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی به کار رفت. نتایج بررسی گلخانه ای اثر استرین های mesorhizobium بر شاخص های رشدی بوته های نخود نشان داد که درمجموع در روش آغشته سازی بذر استرینak9و در روش تلقیح خاک، استرین ak46 بیشترین تاثیر را در افزایش شاخص های رشدی بوته های نخود دارد. جهت شناسایی دقیق استرین های باکتریایی گره زای ریشه نخود، از تکنیکpcr با آغازگرهای اختصاصی 41f،1488rوatpd273f، atpd771rاستفاده شد. تکثیر dna استخراج شده با استفاده از این دو آغازگرو ایجاد باندهای مورد نظر، صحت شناسایی باکتری های مورد نظر را نشان داد. ژن 16s rrnaاز استرین ak21 توالی یابی شد. نتایج توالی یابی با استفاده از نرم افزار کروماس نسخه 231 مشاهده شد و توالی بدست آمده توسط نرم افزار بلاست در بانک اطلاعاتی ncbi همتراز و درخت فیلوژنیکی مربوطه رسم گردید. نتایج نشان داد که توالی ژن مورد نظر با توالی این ژن در باکتریm. mediterraneum موجود در سایت ncbi به میزان 99درصد مشابهت دارد.