دل از پر بسامدترین مفاهیم در شعر فارسی، خاصه شعر عرفانی است. بینش عرفا نسبت به دل به عنوان وسیله تحصیل معرفت سبب شده که از تامل برانگیزترین تعلقات انسانی به شمار آید و در اشعار عارفانه فارسی جایگاه ویژه ای به خود اختصاص دهد. منابع قرآنی، فلسفی نیز پر اهمیت بودن آن را مورد تایید قرار داده اند و در ادب فارسی از جنبه های شعری و ادبی و عرفانی، مد نظر اغلب شاعران قرار گرفته و شعرا تصویرسازی های بی نظیر متعددی با آن انجام داده اند. شاعران اهل معرفت، به دل و مترادفات آن عمدتا از جنبه عرفانی نگریسته و آن را معدن کشف انوار ربوبی و مرکز تحول انسان و حرکت او از بودن به شدن دانسته اند. در این پایان نامه دل و تعاریف، توصیفات، تعابیر و تناسبات، تاثیرات و تاثرات آن بررسی شده و مواردی چون جام جهان نمابودن دل، جایگاه مکاشفه و مشاهده بودن، فرمانروا بودن دل، فزون بودن دل از گستره زمان و مکان، تعبیر دل به خراب آباد، تعبیر به آینه، تناسب دل و آتش، دل و زلف، دل و صدق، دل و عشق، دل و نفس، دل و باده و .. مورد مداقّه قرار گرفته است. در میان ماخذ عرفانی، قلب، صدر، فواد، سینه، به عنوان مفاهیم مترادف دل پرکاربردترین بوده اند و واژگانی چون عشق، آتش، آه ، نور، زلف، عرش، متناسب ترین و مرتبط ترین مفاهیم با واژه دل هستند و زیباترین تصاویر شعر عرفانی را به خود اختصاص داده اند و سبب آفرینش زیباترین تصاویر شعر عارفانه شده اند. با عنایت به موارد ذکر شده و موارد متعدد دیگر در این پژوهش، صور شعری دل در امهات متون منظوم عرفانی مورد بررسی قرار گرفته است. کلید واژه: دل، قلب، عشق، معرفت، صور شعری، شعر عارفانه

نقد و بررسی علمی آثار داستان نویسان بزرگ، سبب غنی شدن فرهنگ نقد و شناسایی می شود و درنهایت به پویایی و تکامل ادبیّات داستانی می انجامد؛ از اینرو در رساله حاضر، آثار داستانی «احمد محمود»، یکی از همان نویسندگان، مورد نقد و تحلیل قرار گرفته است. بدین ترتیب که ابتدا نگارنده مباحث نقد نظری و عناصر داستان را مورد مطالعه قرار داده و پس از آشنایی کامل با آن مباحث و نظریّات، به نقد علمی داستانها در دو بُعد ساختاری و محتوایی پرداخته است. از تحقیق در آثار داستانی این نویسنده پر کار و موفّق، چنین بر می آید که وی از تکنیک داستان پردازی در حدّ معمول و طبیعی استفاده کرده و برخلاف بسیاری از نویسندگان دوره خود، در صناعات داستان نویسی، از هیچکدام از نویسندگان غربی متأثّر نشده است؛ به همین جهت داستانهایش به راحتی با توده های مردم ارتباط برقرار می کند. به نظر می رسد که شیوه مستقل داستان پردازیِ محمود، از مجموعه «زائری زیر باران» آغاز می شود و در رمان «مدار صفر درجه» به اوج کمال و پروردگی خود می رسد. «محمود» در خلق آثارش، بیشتر به عامل تجربه و مشاهده تکیه می کند و همین امر داستانهای او را در زمره آثار نویسندگان مکتب رئالیسم قرار می دهد. او در تمام داستانهایش به مفاهیمی چون عدالت اجتماعی، آزادی، امنیّت و ... می پردازد و در رمانهایش، دوره هایی از حیات تاریخی، اجتماعی و سیاسی مردم ایران را بازسازی می کند. در ضمن مهارت استادانه وی در به کار گیری عناصر مختلف بومی زادگاهش در داستانها، او را در ردیف برجسته ترین نویسندگان ادبیات اقلیمی ایران می نشاند.

مرتب? والای عطار در عرفان و شعر و ادب فارسی بر همگان روشن است. بنابراین توجّه به ساختار و تحلیل عرفان مورد نظر او نگاه ویژه و عمیقی می طلبد. یکی از مضامین شعرِ عرفانی او مفهوم «سفر» است. باید گفت تأکید ویژ? عطار بر سفر و حرکت در آثارش اتفاقی و تصادفی نیست. سفر و حرکت را یکی از ارکان عرفان دانسته اند و توجّه عطار به آن در همین راستاست. نَفس به حرکت افتادن در هر چیزی، آن را در معرض تغییر و تحوّلاتی قرار خواهد داد. در این راستا عطار بر این است که سالک از نظر درونی و قلبی به حرکت روی آورد تا در نتیج? آن، تحوّلاتِ حقیقی در جهت کمال در نهاد او پدیدار شود که این همان حقیقت و هدف عرفان و سیر و سلوک است. بنابراین از آنجا که هنوز حق تحلیل و شناخت سفرهای عرفانی در آثار عطار چنان که باید ادا نشده است و هنوز هم مجال نگاه عمیقتری بدان وجود دارد؛ نگارنده را برآن داشت تا از منظری دیگر وارد شناخت و بررسی کهن الگوی سفرهای انفسی در منظومه های عطار شود. تا در نهایت گامی در جهت فهم درست از عرفان عطار برداشته شود.