گیاه یونجه از جمله مهمترین نباتات علوفه ای محسوب می گردد. سطح زیر کشت یونجه در سال 1388 در استان آذربایجان غربی حدود یکصد هزار هکتار با تولید بیش از نیم میلیون تن علوفه بوده است. بیماریهای ویروسی از جمله مهمترین محدودیتها در افزایش عملکرد این محصول محسوب می گردند. در طول فصل زراعی 1388 ، طی بازدید از مزارع یونجه استان آذربایجان غربی به منظور شناسایی بیماریهای ویروسی مهم یونجه، نمونه ها ی آلوده از مزارع 7 شهر استان جمع آوری شده و در محفظه یخ به آزمایشگاه بخش ویروس شناسی موسسه تحقیقات گیاهپزشکی منتقل شدند. از نمونه هایی که دارای علائم مشکوک به ویروس بودند بر روی گیاهان محک انتقال مکانیکی انجام لکه های موضعی نکروزه و در گیاه phaseolus vulgaris در روی گیاه almv شد. نمونه های آلوده به علائم پیسک سیستمیک تولید نمودند. مایه زنی نمونه های آلوده nicotiana tabacum cv. white burley منجر به ایجاد علائم موزائیک و بدشکلی برگ گردید. همچنین phaseolus vulgaris در گیاه bcmv به بترتیب منجر vicia faba و chenopodium amaranticolor در گیاه bymv مایه زنی نمونه های آلوده به das- به ایجاد علائم لکه های موضعی نکروزه و موزائیک سیستمیک شد. نتایج حاصل از آزمون ،(alfalfa mosaic virus-almv) با استفاده از آنتی بادیهای ا ختصاصی ویروس موزائیک یونجه elisa وویروس موزائیک زرد لوبیا (bean common mosaic virus-bcmv) ویروس موزائیک معمولی لوبیا نشان دادند که درصد فراوانی تصادفی این ویروسها به ترتیب برابر (bean yellow mosaic virus-bymv) آنها در دستگاه الایزا خوان 1 (a405nm) با 5,8 ،7 و 2,4 درصد بود. در این آزمون، نمونه هایی که جذب مساوی یا بیش از سه برابر میانگین جذب شاهد سالم بود، بعنوان نمونه آلوده در نظر گرفته شدند. تعدادی از نمونه هایی که فقط با یکی ازآنتی بادی های اختصاصی سه ویروس فوق واکنش مثبت داشتند انتخاب شده و پس از عصاره گیری مایه زنی مکانیکی گردیدند. نمونه هایی که در آزمون با آغازگرهای طراحی شده برای تکثیر ژن rt-pcr مثبت بودند برای تست در واکنش das-elisa انتخاب شدند. (cp) پروتئین پوششی و مطالعات دامنه میزبانی، حضور سه ویروس مورد اشاره را در مزارع elisa نتایج حاصل از آزمون یونجه استان آذربایجان غربی تائید می نماید.

در ایران محصولات علوفه ای از جمله انواع شبدر (trifolium spp.) از اهمیت اقتصادی قابل توجهی برخوردار بوده و در اغلب مناطق به ویژه در استان گیلان مورد کشت و کار قرار می گیرند. سطح کشت این محصول در کل کشورحدود 78000 هکتار و مقدار تولید آن 6/1 میلیون تن در سال می باشد. سطح کشت انواع شبدر در استان گیلان 758 هکتار و مقدار تولید آن 4300 تن در سال می-باشد. از جمله عوامل بیماریزای انواع شبدر، می توان به عوامل ویروسی اشاره نمود که علاوه بر کاهش عملکرد، موجب کاهش کیفیت علوفه تولیدی نیز می شوند. شناسایی بیماری های ویروسی و تعیین پراکنش و فراوانی آنها یکی از اولین و مهمترین گام ها در راستای مدیریت خسارت این بیماری ها محسوب می شود. در خصوص ردیابی و تعیین فراوانی و پراکنش بیماری های ویروسی شایع در مزارع شبدر استان گیلان تا قبل از این تحقیق هیچ بررسی و مطالعه ای به عمل نیامده بود. در این تحقیق، تعداد 10 مزرعه شبدر در چهار شهرستان آستانه، فومن، لاهیجان و ماسال از استان گیلان مورد بازدید قرار گرفته و مجموعا 571 نمونه شامل (135 نمونه علائم دار و 436 نمونه تصادفی) جمع آوری گردید. نمونه های جمع آوری شده از نظر آلودگی به چهار ویروس مهم موزائیک یونجه، موزائیک معمولی لوبیا، موزائیک زرد لوبیا و موزائیک خیار به روش آزمون سرولوژیکی das-elisa و به کمک آنتی بادی اختصاصی (شرکت بیوربا - سوئیس) مورد ارزیابی قرار گرفتند. مهمترین علائم همراه با 74 نمونه علائم دار دارای واکنش مثبت در آزمون الایزا، شامل موزائیک و پیسک (8/38 درصد)، پیچیدگی و بدشکلی های برگی (9/20 درصد)، زردی و سبزردی (3/28 درصد) و کاهش رشد یا کوتولگی (9/11درصد) بود. بر اساس نتایج آزمون الایزا در بین 135 نمونه علائم دار، فراوانی آلودگی های ویروسی مورد بررسی بترتیب عبارت از bymv (7/20 درصد)، amv (5/18درصد)، cmv (8/11 درصد) و bcmv (7/3 درصد) بود. همچنین درصد آلودگی به ویروس های مورد بررسی در بین 436 نمونه تصادفی نشان داد که amv با 3/16 درصد بیشترین و پس از آن bymv (4/14 درصد)، cmv (1/12 درصد) و bcmv (4/3 درصد) قرار گرفتند. در بین مزارع شبدر مورد بررسی و نمونه های تصادفی جمع آوری شده، شهرستان لاهیجان با 7/48 درصد دارای بیشترین میزان آلودگی ویروسی بوده و مزارع شبدر شهرستان های آستانه، فومن و ماسال بترتیب با 5/47، 3/46 و 2/44 درصد در رتبه های بعدی قرار داشتند. در این بررسی تعداد 61 نمونه علائم دار با هیچیک از آنتی-بادی های فوق واکنش مثبت نداشتند. این نتایج نشان دهنده احتمال وقوع دیگر عوامل ویروسی یا عوامل شبه ویروسی در نمونه های مورد بررسی می باشد. از بین این نمونه ها، چهارده نمونه انتخاب و از نظر آلودگی به ویروس موزائیک آرابیس و ویروس پژمردگی لکه ای گوجه فرنگی مورد آزمون الایزا قرار گفتند. بر اساس نتایج حاصل از این آزمون، دو نمونه (جمع آوری شده از لاهیجان) با آنتی بادی اختصاصی ویروس armv و تعداد سه نمونه (یک نمونه از لاهیجان و دو نمونه از آستانه) با آنتی بادی اختصاصی tswv واکنش مثبت داشتند. به منظور تایید نتایج حاصل از آزمون الایزا تعدادی از جدایه های ویروسی انتخاب شده و دامنه میزبانی آنها مورد مطالعه قرار گرفت. نتایج حاصل از این مطالعات تایید کننده نتایج بدست آمده از آزمون های سرولوژیکی الایزا بود. همچنین با توجه به فراوانی نسبی دو ویروس bymv و amv، ردیابی مولکولی این دو ویروس به کمک آزمون واکنش زنجیره ای پلیمراز به روش رونوشت برداری برگردان مورد بهینه سازی قرار گرفت. با استفاده از واکنش آر.تی.پی.سی.آر و بکمک آغازگر های اختصاصی، در مورد ویروس amv قطعه دی.ان.ای بطول حدود 670 جفت باز و در مورد ویروس bymv قطعه دی.ان.ای بطول حدود 900 جفت باز تکثیر شد. هر دو این قطعات مربوط به ناحیه ژن پروتئین پوششی ویروس های مذکور بودند. همچنین به منظور کاهش هزینه های آزمون، امکان ردیابی توام هر دو ویروس amv و bymv بطور همزمان در یک نمونه با استفاده از واکنش زنجیره ای پلیمراز (duplex pcr) مورد بهینه سازی قرار گرفت. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که دو ویروس bymv و amv از مهمترین ویروس های آلوده کننده شبدر در مزارع شبدر استان گیلان می باشند. همچنین این اولین گزارش از حضور آلودگی به سه ویروس bymv، cmv و tswv در مزارع شبدر استان گیلان و نیز گزارش وقوع دو ویروس bcmv و armv برای اولین بار از مزارع شبدر کشور می باشد.

چکیده در این پژوهش، وضعیت پراکنش ویروس‏های پیچیدگی برگ زرد گوجه‏فرنگی(tomato yellow leaf curl virus-tylcv)، موزاییک گوجه‏فرنگی(tomato mosai virus-tomv) و موزاییک خیار(cucumber mosaic virus-cmv)، در مزارع گوجه‏فرنگی چهار شهرستان استان ایلام با استفاده از آزمون سرولوژیکی الایزا تعیین گردید. در سال 1392، از مزارع مختلف این شهرستان‏ها، بازدید و در مجموع 31 نمونه علائم‏دار و 148 نمونه تصادفی جمع‏آوری گردید. بر اساس نتایج آزمون سرولوژیکی الایزا، میزان آلودگی به tylcv در نمونه‏های علائم‏دار، %13/16 تعیین گردید که بیشترین و کمترین میزان آن به ترتیب در شهرستان‏های ایلام با %57/28 و شهرستان شیروان‏چرداول با %69/7 مشاهده شد. میزان آلودگی به tomv در نمونه‏های علائم‏دار، %13/16 تعیین گردید که بیشترین و کمترین میزان آن به ترتیب در شهرستان‏های دره‏شهر با %57/28 و ایلام با صفر درصد مشاهده شد. میزان آلودگی به cmv در نمونه‏های علائم‏دار، %9/12 بو که بیشترین و کمترین میزان آن به ترتیب در شهرستان‏های شیروان‏چرداول با %38/15 و ایوان با صفر درصد مشاهده شد. همچنین بر اساس نتایج آزمون سرولوژیکی الایزا، میزان آلودگی به tylcv در نمونه‏های تصادفی، %16/12 تعیین گردید که بیشترین(% 33/23) و کمترین(%57/8)میزان آن به ترتیب در شهرستان‏های ایوان و ایلام مشاهده شد. میزان آلودگی به tomv در نمونه‏های تصادفی، %81/10 تعیین گردید که بیشترین میزان آن در شهرستان ایلام(%28/14) و کمترین آن در شهرستان ایوان(%66/6) مشاهده شد. میزان آلودگی به cmv در نمونه‏های تصادفی، %16/12 تعیین گردید که بیشترینو کمترین میزان آن به ترتیب در شهرستان‏های شیروان‏چرداول( %51/15) و دره‏شهر( %8) مشاهده شد. جهت تایید نتایج حاصل از آزمون سرولوژیکی، از روش‏های بیولوژیکی و مولکولی استفاده شد. همچنین در این پژوهش، توالی نوکلئوتیدی ژن پروتئین پوششی(cp) دو جدایۀ tomv(sh2s2 و d2s2) و سه جدایۀ cmv (d2s1، i3s1 و sh4s2) تعیین و از نظر تبارزایی مورد مطالعه و آنالیز قرار گرفتند. توالی cp دو جدایۀ tomv به دست آمده با توالی مربوطه در 39 دیگر جدایۀ tomv ثبت شده در بانک ژن و نیز توالی cp سه جدایۀ cmv به دست آمده در این تحقیق با توالی مربوطه در 46 دیگر جدایۀ cmv ثبت شده در بانک ژن، با استفاده از برنامة clustal x مورد مقایسه و تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. درخت تبارزایی مربوط به جدایه‏های مورد بررسی در هر یک از دو ویروس tomv و cmv با استفاده از روش neighbor-joining و 1000 مرتبه تکرارهای تایید کننده(bootstrap) رسم گردید. دو جدایۀ tomv، در تبار شماره iii درخت تبارزایی مربوط به جدایه‏های tomv و سه جدایۀcmv ، در زیرگروه ia درخت تبارزایی مربوط به جدایه‏های cmv قرار گرفتند. نتایج حاصل از رسم درخت تبارزایی به روش nj، نتایج بدست آمده از آزمون‏های سرولوژیک را مورد تایید قرار داده و نشان داد که ماهیت جدایه‏های ویروسی مورد بررسی با ویروس موزاییک گوجه‏فرنگی و موزاییک خیار مطابقت دارد. کلمات کلیدی: ویروس پیچیدگی برگ زرد گوجه‏فرنگی، ویروس موزاییک گوجه‏فرنگی، ویروس موزاییک خیار، تبارزایی، دامنه میزبانی، ایلام