سعدی به عنوان اخلاقی ترین شاعر ادب فارسی، به ادبیات تعلیمی توجهی ویژه داشته، تا آنجا که بوستان و گلستان وی را نام? اخلاقی نام نهاده اند. دیگر آثار سعدی نیز به همین شیوه پرداخته شده است. به علت سود جستن شاعران دور? سامانی و سعدی از ادب تعلیمی، میان اشعارآنان مشترکاتی وجود دارد؛که می تواند نشان دهنده تأثیر پذیری سعدی از شاعران دوره سامانی به ویژه رودکی باشد؛ اما از سوی دیگر تفاوت هایی نیز در نحوه بیان و میزان تأثیر پذیری از مفاهیم دینی و.... وجود دارد که ناشی از تفاوت های محیطی و شرایط اجتماعی و عقیدتی این دو گروه است که لازم است به این شباهت ها و تفاوت ها پرداخته شود. این پایان نامه در سه فصل کلیات، فضایل اخلاقی و رذایل اخلاقی تنظیم شده است. در بخش اول مقدماتی درباره تعلیم و تربیت، اخلاق، اوضاع سیاسی و اجتماعی دوره سامانی و عصر سعدی و نیز شاعران این دو دوره آمده است. در دو فصل دیگر به ترتیب فضایل اخلاقی و رذایل اخلاقی در آثار بازمانده از شاعران سامانی همچنین آثار سعدی ذیل مدخل هایی که به صورت الفبایی تنظیم شده آمده و تفاوت ها و شباهت های آنان با روش تحلیلی و مقایسه ای مورد بررسی قرار گرفته است.

نام و نام خانوادگی : وجیهه امینی مقطع تحصیلی : کارشناسی ارشد رشته و گرایش : زبان و ادبیات فارسی دانشکده : ادبیات و علوم انسانی استاد راهنما : دکترسید علی اصغر میرباقری فرد استاد مشاور : دکتر علی اصغر باباصفری داستان پیامبران در آثار سنائی تاریخ دفاع : 10/7/89 چکیده از میان اوّلین شاعرانی که به بهره گیری از عرفان در جهت تبیین اندیشه های خود به صورت جدی در شعر همّت گماردند،بی شک سنائی غزنوی جایگاه نخست را دارد .سنائی با وجود اینکه درین راه تقریباً پیش قدم بود؛توانست به خوبی بنای شعر زهد و عرفان ودر عین حال شعر تعلیمی را به نحوی پایه ریزی کند که تا همیشه پابرجا بماند و در هر دوره بر غنا و شکوه آن افزوده گردد. بررسی داستان پیامبران در آثار سنائی می تواند دریچه ای باشد بر گشوده شدن معانی بدیع عرفانی که در لفافه تمثیل و داستان پردازی در شعر او بیان شده است.گاه معانی عظیمی را در ابیات برگرفته از داستان انبیاء،توضیح می دهد که شرح آن بدون تمثیل پردازی و به صورت مستقیم، دشوار و سخت می نماید.مخاطب عام با این وقایع و داستانها بر مقتضای دین و آئین مسلمانی خود آشنایی دارد و همین امر به شاعر کمک می کند که در جهت تبیین اهداف شعری خود و کمک به فهم مطلب از آن بهره ببرد .گاه از وقایع زندگی ایشان به صورت نمادین و سمبلیک بهره می گیرد و گاه صریح،ساده و بی پیرایه . به هر نحو مخاطب بدین ترتیب جذب شعر می شود و مفاهیمی را می آموزد که به سیر صعودی وی در مسیر تکامل کمک خواهد نمود . شاعر در صدد نیست شعر خود را کاملاً عرفانی جلوه دهد؛هم شعر زاهدانه و اخلاقی دارد و هم هجویات،هم انتقادهای تند اجتماعی را بیان می کند و هم گاه نکات لطیف عرفانی را . این مطالب در تمام آثار او به صورت پراکنده دیده می شود. بنابراین شعر او یک وجهی و به معنای کامل،عرفانی نیست،بهتر است بگوییم این نوع شعر در پیروان هم مسلک او اوج می گیرد و همه خود را وامدار او می دانند . از میان آثار او کتاب حدیقه الحقیقه به طرز وسیعی مطالب عرفانی را در خود جای داده است و مثنویهای عطار و مولوی به تکامل و گسترش آن مفاهیم کمک کرده اند.آنچه کار سنائی را ارزشمند می کند،پیشقدم بودن اوست در بیان این موضوعات.سنائی توانست از داستان پیامبران به عنوان یکی از شگردهای خود برای بیان افکار و اندیشه های زاهدانه- عارفانه یاری بجوید و گرچه در موارد بسیاری جنبه روایتی دارد اما در جهت آشنایی ذهن ها با این مقوله در خور اعتنا است. کلید واژه ها: سنائی،تصوف،عرفان،داستان،پیامبران.

حسّان العجم افضل الدّین بدیل بن علی خاقانی، یکی از چیره دست ترین قصیده سرایان زبان فارسی است که در حدود 520 هجری در شروان (در جمهوری آذربایجان کنونی) به دنیا آمد. پیچیدگی سخن خاقانی و ناگشوده های زبانی او سبب شده است که شارحان دیوانش، در معنی گذاری و شرح شماری از ابیات همسو و هم نظر نباشند و در این باب، اقوال و آراء ناهمگون داشته باشند. در این رساله ابتدا مباحثی در مورد مبانی شرح نویسی و ویژگی های شرح مطلوب ارائه گردیده و ابیات مورد اختلاف مقایسه و نقد شده است. در نقد ابیات از میان دیدگاه های مختلف شرح مناسب انتخاب شده و در ابیاتی که هیچ یک از شارحان به نتیج? مطلوبی دست نیافته اند با استفاده از فرهنگ ها و با توجه به مفهوم کل ابیات قبل و بعد از آن شرحی تا حدّ امکان مطلوب ارائه گردیده، امّا در مورد ابیات پیچیده فقط به نقل نظریات شارحان اکتفا شده است. نتیجه اینکه تاکنون شرح کامل و منسجمی بر دیوان خاقانی نوشته نشده و شروح موجود نیز ضعف ها و اشکالاتی دارند. شروح مورد بررسی عبارتند از: شرح دکتر کزّازی، دکتر استعلامی، دکتر معدن کن، شروح دکتر ماهیار و... کلمات کلیدی: مقایسه، شرح و بررسی ابیات، خاقانی، قصاید، دکتر کزّازی، دکتر استعلامی.

چکیده شکواییه از گونه های ادبیات غنایی است که محتوای آن بر آمده از دردهای درونی و اسرار شاعر است و شاعر در آن می کوشد تا عامل رنج و آزردگی خاطر خویش را برای مخاطب روشن کند.به طور کلی شکواییه را بر اساس موضوع می توان به پنج دسته تقسیم کرد:1- شخصی2- فلسفی3- اجتماعی4- عرفانی 5- سیاسی. شکواییه از بدو ظهور شعر و شاعری، در آثار شاعران ایرانی راه یافت اما از عصر سلجوقیان به بعد با توجه به اوضاع سیاسی و اجتماعی، در شعر فارسی نسبت به دوره های قبل حضور پررنگ تری یافت. دور? مورد مطالعه در این رساله به سبب رخ دادن دو جنگ وحشتناک از جمله ادوار مهم تاریخ ایران است. اول حمل? غزان که حکومت سلجوقیان را بر انداخت و دوم حمل? مغول که منجر به بر انداختن حکومت خوارزمشاهیان شد. به علاوه در این دوره حکومت های دیگری در سر تا سر ایران مشغول حکمرانی بودند. عدم وجود یک حکومت واحد سبب بروز هرج و مرج و اختلافات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی، مذهبی و... در قرن ششم گردید. تأثیر تغییر و تحولات سیاسی این دوره درساختار اجتماعی و فرهنگی ایران در آثار ادبی این عصر قابل مشاهده است. این رساله با بررسی مقول? شکواییه در آثار بیست شاعر برجست? قرن ششم با توجه به تقسیم بندی یاد شده نوشته شده است.هریک از انواع شکواییه با در نظر گرفتن اشعار این شاعران به شاخه های مختلفی تقسیم و بسامد آن ذکر می شود.بر این اساس می توان گفت بیشترین میزان شکواییه، شکوایی? شخصی و کمترین میزان آن مربوط به شکوایی? سیاسی است. شکواییه در دیوان تمام شاعران این دوره کم و بیش وجود داشته است اما خاقانی شروانی را باید شکوه سرای قرن ششم نامید. عمعق بخارایی کمترین میزان شکواییه را داراست. در مورد قالب های شعری رایج در این دوره که شکواییه در آن ها سروده شده است، باید به ترتیب از قالب های غزل، قصیده، رباعی، قطعه، مثنوی، ترکیب بند و ترجیع بند نام برد. کلید واژه ها: ادبیات غنایی، شعر، قرن ششم، دور? سلجوقی، شکواییه.

شکوائیه یکی از انواع ادبیات غنایی است که شاعر یا نویسنده در آن به بیان ناملایمات زندگی می پردازد و از روزگار، بخت و اقبال، پیری و ناتوانی، معشوق، نابسامانی های اجتماعی و سیاسی و ... شکایت می کند. شکوائیه ها انواع مختلفی دارند و به پنج دسته شخصی، فلسفی، اجتماعی، سیاسی و عرفانی تقسیم می شوند. هدف در این رساله، بررسی انواع شکوائیه در شعر سبک خراسانی است. برای این منظور، پس از مطالعه درباره شکوائیه،انواع شکوائیه را در شعر شاعران این دوره جستجو و نتایج آن را به ترتیب و بر اساس بیشترین بسامد، مطرح کرده ایم. بررسی این موضوع در سبک خراسانی نشان می دهد که شاعران این دوره، از میان انواع شکوائیه، بیشتر به بیان شکوه های شخصی خود پرداخته اند و از میان شکوائیه های شخصی، شکوه از هجران معشوق و جفای او در رتبه های نخست جا دارد و این یا به دلیل تجربه های واقعی شاعران از عشق و بیانگر شکوه های واقعی آن ها و یا به دلیل خوشامد ممدوح و توجه او به شعر است؛ بدون اینکه شاعر واقعاً شکوه ای داشته باشد. پس از آن به ترتیب شکوائیه فلسفی، اجتماعی و سیاسی در رتبه های بعدی قرار می گیرند. شکوائیه عرفانی در شعر این دوره به دلیل وارد نشدن موضوعات عرفانی در شعر فارسی، دیده نشد.

یکی از گونه های ادبی جهان ادبیات غنایی است که بیان کننده عواطف و احساسات شاعر است. مرثیه گونه ای از ادبیات غنایی است که شاعر به وسیله آن از عواطف و احساسات خود نسبت به از دست دادن امور مطلوبش سخن می گوید. مرثیه از جمله اشعاری است که جنبه عاطفی در آن قوی تر و برجسته تر است و از این لحاظ مورد توجه است. در این پزوهش 5 دمفاهیم انتزاعی 4- مرثیه مذهبی 5- مرثیه درباری. البته مرثیه در شعر معاصر نسبت به قدیم از شکل فردی دورتر می شودو حوزه جدیدتری را نمایان می کند. هدف از این پژوهش شناخت و تبیین جایگاه مرثیه در شعر معاصر تقسیم بندی انواع مرثیه در شعر معاصر و بررسی و تحلیل آن، بررسی قالب های مختلف شعری در مرثیه شعر معاصر (نو و سنتی) است. روش تحقیق در این پژوهش کتابخانه ای و اسنادی و تحلیل محتواست. ابتدا به آثار و منابعمختلف در زمینه انواع ادبی و مرثیه سرایی مراجعه و نکات مربوط به موضوع فیش برداری شدو سپس دیوان شاعران مورد نظر را مورد بررسی قرار داده و موارد مرثیه را استخراج و براساس اهداف مورد نظر دسته بندی و تحلیل شد. با توجه به نتایج به دست آمده در این رساله مرثیه شخصی با 48% رتبه اول و مرثیه اجتماعی با 42% رتبه دوم و مرثیه در مرگ مفاهیم انتزاعی با 8% رتبه سوم و مرثیه مذهبی به 31% مرثیه چهارم و مرثیه درباری 07% از کل مرثیه های معاصر را به خود اختصاص می دهند. بیشتر مراثی معاصر در قالب غزل سروده شده است و پس از آن شاعران با استفاده از قالبهای نیمایی، قطعه و رباعی و.. در این زمینه طبع آزمایی کرده اند. با بررسی های به عمل آمده روشن شده بیشترین میزان مرثیه در دیوان شهریار و کمترین میزان مرثیه در شعر پروین اعتصامی و سهراب سپهری دیده می شود و در شعر فرخی یزدی هیچ گونه ای از گونه های مرثیه یافت نشده است. سته برای مرثیه درنظر گرفته شده است: 1-مرثیه شخصی 2- مرثیه اجتماعی 3- مرثیه

چکیده مدح و ستایش از قدیمی ترین اغراض شعر فارسی است؛ این گونه ادبیات غنایی در مسیر تکامل خود تا امروز، تأثیری پر رنگ بر صفحه شعر شاعران داشته است؛ مدح، شعری است که در آن گوینده به توصیف، تحسین و تمجید از کسی بپردازد. موضوع این رساله اشعار مدحی سخنوران اواسط قرن سوم تا پایان قرن پنجم هجری است که بدان سبک خراسانی اطلاق می شود و ایّام حکومت طاهریان، صفاریان، سامانیان، آل بویه، آل زیار، غزنویان و اوایل حکومت سلجوقیان را در بر می گیرد. از میان دوره های مدیحه سرایی، محدوده زمانی مذکور در شعر فارسی به حیث گرایش چشمگیر شاعران به مضمون مدح و ستایش قابل ملاحظه است. در این پژوهش ابتدا شرایط، اوضاع و احوال سیاسی و اجتماعی این دوره مورد بررسی قرار گرفت و ازآن جا که ضرورت داشت از منظر طبقه بندی تحلیلی و بررسی محقَقانه و جامع به موضوع مدح و ستایش نگریسته شود، تمامی مدایح شاعران از ظهور رسمی شعر فارسی تا پایان قرن پنجم هجری براساس تقسیم بندیی که در ذیل می آید؛ بررسی، تحلیل و دسته بندی شده است؛ بدین ترتیب مدایح شاعران سبک خراسانی به سه دسته کلی تقسیم می شوند که بر اساس بسامد عبارتند از مدایح غیرمذهبی، خودستایی و مدایح مذهبی که در ذیل هر یک، اشعار براساس بسامد و به ترتیب تاریخی سال فوت شاعران می آید. از میان مدایح غیر مذهبی بیشترین مضمون مدحی، جود و بخشش و در خودستایی ها، سخنوری است و در مدایح مذهبی؛ بیشترین ستایش به خلیفه فاطمی المستنصربالله اختصاص دارد؛ لیکن درکل می توان مسعود سعد سلمان را به لحاظ دارا بودن بالاترین بسامد اشعار مدحی، نماینده و پرچمدار مدح و ستایش در سبک خراسانی دانست. درباره قالب های شعری رایج در این دوره که مدایح در آن ها آمده، باید به ترتیب از قصیده، قطعه، مثنوی، رباعی، مسمَط، ترجیع بند، ترکیب بند، نامعلوم، غزل و مستزاد نام برد. واژگان کلیدی: شعر، ادبیات غنایی، مدح و ستایش، سبک خراسانی، قصیده

در دوره معاصر گروهی به تبعیّت از تفکّر دوره مشروطه، بر طبل مخالفت با تفکّر دینی کوفته اند و دسته ای نیز همسو با گفتمان دینی به بسط مفاهیم اسلامی پرداخته اند. در دوره انقلاب اسلامی که با انقلابی مبتنی بر باورهای مذهبی مواجهیم، جریان شعر مذهبی قوّت می گیرد. این موج جدید در دوران جنگ، به مدد دو عنصر عشق و حماسه موّاج تر می شود و بسیاری از شاعران و سرباز شاعرانِ این دوره که شخصاً جنگ را تجربه کرده اند با تکیه بر ایمان مذهبی، شعر آیینی دوره معاصر را پر رنگ تر می کنند. در تحلیل رویکرد شاعرانی که در تحقیق حاضر بدانها پرداخته ایم، با سه دیدگاه مواجهیم: محمد حسین شهریار و قیصر امین پور با دیدگاهی سنّتی و همسو با عرف باورهای دینی جامعه، روشی توصیفی پیش گرفته اند. از آن سوی احمدشاملو و مهدی اخوان ثالث از این نظر که نگاهی انتقادی به پاره ای از باورهای دینی دارند، در جبهه مقابل این دو قرار می گیرند. نگاه شفیعی به فرهنگ اسلامی و به طور کلّی به دین، نگاهی موشکافانه و تاریخیست؛ او بیشتر از آنکه به دین نگاه اعتقادی داشته باشد، آن را به عنوان یک رخداد فکری در بستر تاریخی مطالعه می کند - گرچه خود نیز به صورتی باورمند بدان عمل می کند- لذا شیفتگی او به فرهنگ اسلامی همراه با مایه هایی از نقد و خردورزیست. در یک نگاه کلّی، تأویلهای علمی شهریار از دین برجسته ترین ویژگی تفکر دینی اوست. ویژگی برجسته قیصر، استفاده او از مفاهیم اسلامی برای بیان موضوعات انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی است. توجّه خاصّ شفیعی به عرفان و بخصوص تلفیق عرفان و طبیعت گرایی، نکته بدیع و برجسته تفکّر دینی او لحاظ می شود. در شعر اخوان، اصلی ترین ویژگی از منظر دینی، توجّه ویژه او به زردشت و آیین او و در مرحله بعدی توجّه او به مزدک و مانیست که نهایتاً به شکل گیری«مزدشت» انجامیده است. شاملو بر خلاف دیگر شاعران - حتّی اخوان- اساساً مخالف گفتمان دینیست و اعتقادی به کارساز بودن نیروی مذهب در جهت گیری های انسانی و اجتماعی ندارد و رفاه و رستگاری بشر را در گرو خردورزی می داند.

چکیده: منطق? جندق و خور و بیابانک در گذشته جزو ناحیه ای وسیع از ایران به نام قومس به شمار می رفته است. این ناحیه بعدها و درطی حوادث بیشماری به صورت ولایتی مستقل در آمده و در گذر تاریخ – به ویژه در دورِ? قاجار که مردم آن دچار تنگناهای گوناگون بودند - حوادث گوناگونی مانند یورش، غارت و قحطسالی را تجربه کرده است. این ناحیه امروز از نظر تقسیمات کشوری جزو استان اصفهان است و در شمال شرق این استان قرار دارد. معروف ترین شاعر این ناحیه یغمای جندقی است که فرزندانش اسماعیل هنر، میرزا احمدصفایی و میرزا ابراهیم دستان نیز راه او را دنبال کردند و در میدان شاعری به توفیق و شهرت دست یافتند. این رساله قصد دارد تا به بررسی و تحلیل زندگی و شعر شاعران این ناحیه در دور? قاجار با توجه به ویژگی های سبک دوره بازگشت بپردازد.

مدح و ستایش یکی از شاخه های مهم ادبیات غنایی است که از دیرباز مورد توجه سخن¬پردازان بوده است و شاید بتوان آن را نخستین موضوع رسمی شعر فارسی محسوب کرد. اولین نمونه¬های این موضوع شعری از قرن چهارم به دست ما رسیده است و پس از آن امرای سامانی و غزنوی با حمایت خود از شاعران آن راگسترش داده اند اما قرن ششم دوران اوج این موضوع است؛ هرچند افول آن نیز در همین قرن رخ داد. از آنجا که مطالعات و تحقیقات انجام شده در این زمینه تا پایان قرن پنجم هجری بوده و از طرف دیگر نگاه به این مضمون از دیدگاه نقد اخلاقی بوده است، ضرورت بررسی این مضمون در قرن ششم و نگاه ادبی به آن احساس می شد. در این پژوهش ابتدا به صورت خلاصه مباحثی پیرامون انواع ادبی به ویژه ادب غنایی و زیر شاخه های آن مطرح شده و به طور مفصل به مدح و ستایش و کارکردهای آن در شعر فارسی پرداخته شده است. سپس در بخش ساختاری، قالب های شعری مدایح، موسیقی بیرونی و کناری این نوع شعر مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش محتوایی، مدایح به سه دسته مدایح درباری، خودستایی و مدایح مذهبی تقسیم شده و در فصول جداگانه¬ای بخش¬ها و زیر مجموعه¬های هر یک به تفصیل بررسی شده است. با توجه به بررسی¬های انجام شده قصیده با 23/63 % پرکاربردترین قالب شعری و بحر رمل با 45/23 % پر بسامدترین وزن عروضی این دوره است. شاعران 42/16 % از قافیه¬های خود را از میان کلماتی انتخاب کرده¬اند که حرف روی آن¬ها « ان» است. ردیف فعلی بیش از سایر انواع دیگر ردیف در دیوان های شعری دیده می شود. بارزترین نکته در مورد مدایح درباری این است که شاعران از آن به عنوان مجالی برای ترسیم آرمانشهر خویش استفاده کرده¬اند. علاوه بر اینکه در مدایح درباری، 94/16% از مضامین، به جود و بخشش اختصاص دارد که بیشترین بسامد در میان صفات ممدوح محسوب می¬شود. 56/48 % مفاخرات، در مورد هنر سخنوری و 77/69% از مدایح مذهبی در نعت پیامبر اکرم(ص) است.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

یکی از موضوعاتی که بحث مستقل درباره آن پیشینه چندانی در ادبیات فارسی ندارد، "جامعه شناسی ادبی" است . اندکی تامل در مقوله هایی مانند: مفهوم جامعه، فرهنگ ، مذهب و ادبیات ، روشن می سازد که بین آنها رابطه و پیوندی ناگسستنی وجود دارد که از زاویه های مختلف می توان بدان پرداخت . از آن جا که ادبیات هر ملتی آیینه تمام نمای هویت آن ملت است ، با بررسی مسائل اجتماعی در آثار ادبی، می توان به بسیاری ار نکته ه ای مبهم و مواردی که ناشناخته مانده و تاریخ هم در برابر آن سکوت نموده و یا توضیح چندانی نداده است ، پی برد. برای تعیین چارچوب کار، نخست به بعضی از کتابهای جامعه شناسی مراجعه کردم و مضامین اجتماعی را استخراج و دسته بندی نمودم. سپس تعدادی از کتابهایی که در مورد تاریخ اجتماعی نوشته شده بود و همچنین برخی از تالیفات درباره شیعه را مطالعه کردم و از پاره ای از آنها یادداشت برداشتم. آن گاه پس از گزینش شاعران شیعی، به مطالعه دیوان اشعار ایشان و فیش برداری از شعرهایی که دارای مضمون اجتماعی هستند، پرداختم و پس از تفکیک ، آنها را در ذیل هفت عنوان کلی - فصل - قرار دادم که بعضی از فصلها به چند بخش و برخی از بخشها به چند قسمت تقسیم شده است . روش کار به این صورت است که برای هر فصل و هر بخش مطالبی به عنوان مقدمه آورده شده و در پایان اغلب مقدمه ها، خلاصه ای از مطالب شاعران ذکر شده است و سپس بر اساس ترتیب تاریخی درگذشت شاعران، اشعار ایشان همراه با توضیحات لازم آمده است . برای گزینش سروده های شاعران شیعه، بهترین نسخه دیوانهای موجود، از حیث تصحیح متن ملاک کار قرار گرفته است . رسم الخط رساله و رعایت مسائل نگارشی بر طیق دو کتاب : راهنمای نگارش و ویرایش از آقایان دکتر محمدجعفریاحقی و دکتر محمدمهدی ناصح و فرهنگ غلط ننویسیم از آقای ابوالحسن نجفی، صورت پذیرفته است . نکته لازم به تذکر آن که: برای رعایت امانت ، رسم الخط در کلیه نقل قولها - چه در عربی و چه در فارسی - و نیز تمامی شواهد شعری، عینا برابر متون خود، مراعات شده است . ترجمه آیات ، احادیث ، عبارات و اشعار عربی نیز مطابق متنهای مورد استفاده آمده است . در پایان رساله برای سهولت دست یابی به آیه ها و احادیث متن، فهرست آنها به طور جداکانه و به شکل الفبایی نوشته شدهاست . همجنین تعدادی از واژه ها و اصطلاحات دشوار نیز معنی گردیده و توضیح داده شده و به صورت الفبایی درج شده است که نیاز خواننده را به فرهنگهای لغت برطرف می سازد. فهرست منابع و مآخذ نیز بر اساس الفبا تنظیم گشته و در انتهای رساله آورده شده است .