عبدالوهاب بن احمد بن علی شعرانی یا شعراوی شافعی شاذلی( 973- 898 ه.ق)، صوفی، فقیه، محدِّث، اصولی، یکی از بزرگترین پرداخته و مشتمل بر سه فصل است. در فصل اول به زندگی و تصوف او، در فصل دوم به آراء نظری و عملی و آراء اش در دفاع از ابن عربی و در فصل سوم به مهمترین آثار عرفانی او پرداخته شده است. به طور کلی تصوف شعرانی بر شریعت تمرکز دارد و از مهمترین استادان او در شریعت و تصوّف می توان از جلال الدین سیوطی، علی خوّاص و زکریای انصاری نام برد. وی نظریات جالب توجهی درباره ی زهد، ولایت، کرامت، آداب ذکر، وظایف مرید و مراد، مرید صادق و نفی وحدت وجود و هر گونه حلول و اتّحاد داشته است. آثار مهم شعرانی از قبیل الطبقات الکبری، لطائف المنن، الیواقیت و الجواهر، الکبریت الأحمر و الأنوار القدسیه فی بیان قواعد الصوفیه و غیره مورد بررسی قرار گرفته اند. در این نوشته سعی شده با تکیه بر آثار خود شعرانی و شاگرد معروفش عبدالرئوف مناوی، کتاب های تذکره و اعلام و همچنین دیدگاه های محققان مسلمان و غربی، بررسی همه جانبه ای در مورد زندگی و آراء و آثار شعرانی صورت گیرد.

ملا محسن فیض کاشانی (1007- 1091ه.ق) محدّث، مفسر، فقیه، اصولی و عارف امامیه در سده یازدهم هجری است که آثار ارزشمندی در هر یک از این علوم به جای نهاده است. نوشته ی حاضر به بررسی زندگی، آراء و آثار این عارف بزرگ پرداخته و مشتمل بر چهار بخش است. در بخش اول به شرح حال و معرفی آثار عرفانی و صوفیانه فیض؛ بخش دوم: جایگاه ملا محسن در تاریخ تصوف؛ بخش سوم: آراء و عقاید او در عرفان نظری و در بخش چهارم آداب و اخلاق صوفیانه از منظر فیض و غزالی اشاره شده است. در این رساله به نگرش ملا محسن به تصوف، در زمانی که ارزش و کارایی آن از بین رفته، بررسی انتساب وی به سلاسل صوفیه، تأثیر پذیری اش از ملاصدرا، غزالی، ابن عربی و شارحانش، بویژه جامی، چگونگی جمع بین عقل، عرفان و قرآن، بررسی تفاوت ها و شباهت های بین فیض و غزالی با تکیه بر مقایسه ی المحجه البیضاء و احیاء علوم االدین، پرداخته شده است.

کتاب تبصره المومنین(نگارش در سال1080ق) تالیف محمد مومن حسینی تنکابنی، جوابیه و ردّیه ای بر سخنان ملامحمد طاهر قمی در کتاب تحفه الاخیار است. این تحقیق تصحیح انتقادی و نقد وبررسی این کتاب است که نسخه مجلس شورای اسلامی اساس قرارداده شده و با سه نسخه دیگر مقابله شده است. نویسنده کتاب یکی از پزشکان دربار شاه سلیمان صفوی(1077) است. وی در عصری زندگی می کند که تصوف وصوفیان اگرچه درحمایت نسبی حکومت هستند،اما در موضع ضعف قراردارند و فقها و متشرعان با عناوین مختلف صدر،شیخ الاسلام و... دارای قدرت و نفوذ در حاکمیت دولت صفوی هستند و صوفیه را مورد شدیدترین انتقادات قرار می دهند.در عصر صفوی به دلیل حکومت شیعی، یکی از اهرمهای جریان ضد تصوف،مبارزه با تصوف به عنوان یک جریان سنی است. این کتاب علاوه بر پاسخ به انتقادات وتکفیر های ملامحمد طاهر به عرفا ومشایخ صوفیه،سعی در اثبات تشیع آنها نیز دارد. در بخش دیگر تحقیق به نقد و بررسی کتاب و دیدگاههای هردو طرف پرداخته شده است و در بخش تعلیقات و ارجاعات به منابع و مآخذ این کتاب وسایرمنابع مراجعه و توضیحات لازم داده شده است. tabserat al-momenin(written in 1080 ah) compilation by mohammad momen hosseini tonekaboni is a rejection for mola mohammad taher qomi sentences in book tohfat al- akhyar. this study is critical edition and review of this book. is placed based version of the islamic consultative assembly and to deal with the other three versions have been. author is one of the king solomon,s safavid court physicians (1077). he lives in an era in which although mysticism and sofian are ander relative government supporty but in a weakened stance and religion jurisconsults and motsharean with different titles lik sadr, shaikh al-eslam, and …have power and dominance in safavid sovereignity and criticize sufia very seriously. safavid era due to the shiite government one of the tools of anti-sufi groop is fighting sufia as a sunni currency. this book besides the toies for answering for molla mohammad taher criticism of sufia

توکل در قرآن کریم، سنت و احوال عرفانی جایگاه مهمی دارد. مولانا و ابن‏عربی نیز آن را مد نظر داشته، و در آثار خود به آن پرداخته‎اند. آنها هر دو بر این باورند که توکل اعتماد به خداوند است و با اعتماد بر هر چیز دیگر منافات دارد؛ یعنی متوکل بر خداوند اعتماد می‏کند و بر ابن باور است که کسب و اسباب به خواست خداوند عمل می‏کند. در این تحقیق علاوه بر اینکه جایگاه توکل در بیان هر یک از دو عارف مورد بحث، بطور جداگانه تبیین شده است، در نهایت تشابه و تفاوت آنها مقایسه شده است

شیخ نجیب الدین رضا از اقطاب بزرگ سلسله ی ذهبیه-به ویژه در عصر صفویه- است که با وجود اُمّی بودن، آثار ارزشمندی را از خود به یادگار گذاشته است. مثنوی سبع المثانی او هم چون منشوری عرفانی است که بر اقطاب و خلفای بعد از او تأثیر عمیقی بر جای گذاشته است. تأثیر اندیشه های عرفانی مولانا را در این اثر به ویژه در حکایت بلند «شهروان معتبر» به وضوح می توان دید. پس از موذن خراسانی نقش شیخ در تبلیغ اندیشه های صوفیانه ی اثنی عشری بی بدیل است. شیخ با وجود سلسله داری، هم در برابر صوفیان بازاری و هم در برابر مدعیان فقر به سختی ایستاد. نورالهدایه حاصل برخورد وی با یکی از همین متشبهان باطل می باشد.

کتاب «اسطر غیبیه» اثر رشید الدین محمد بیدوازی عارف قرن نهم سلسله ی ذهبیه مشتمل بر شرح اسماء و مباحث توحید و ولایت است. در این پایان نامه ضمن تحلیل افکار و احوال بیدوازی گزارشی از سلسله ی طریقت وی و سیر اجمالی از شرح اسماء نویسی توسط عارفان دیگر ارائه شده است. تصحیح اسطر غیبیه براساس تک نسخه به همراه ارائه منابع تحقیقی(قرآن و حدیث) صورت گرفته است. رشیدالدین محمد بیدوازی مرید و جانشین سید عبدالله برزش آبادی است و دیگر آثار او عبارتند از: مثنوی المصباح، عشق و محبت، ریاض الافیاض، غزلیات. اثر حاضر را با توجه به اینکه مشتمل بر دیدگاه های او در باب انسان، شیطان و بهشت و جهنم و همچنین ترسیم دوایر توحید است می توان از مهم ترین آثار رشید الدین دانست.

تحقیق موردنظرنشان ازنفوذمسیحیان آن دوره به جامعه ی اسلامی است وواکنش قاضی عبدالجباردربرابرایشان است وی دراین اثربه مباحث مهم مسیحیت می پردازدودراین راستا می توان اطلاعات دست اول ومفیدی درباره ی مسیحیان نسطوری در آن زمان درنگاه مسلمانان بدست آورد

این رساله تصحیح تذکره ی «جاد?العاشقین» تألیف شیخ شریف الدین حسین خوارزمی فرزند و مرید شیخ کمال الدین حسین خوارزمی است و دربردارنده ی مناقب شیخ صوفی ای است که مروج فعالی در تربیت پیروان خود بود و در این مقام حلقه ی پیوند عمده ای در سلسله ی کبرویه ی همدانیه ی ذهبیه به شمار می رود. این تذکره به قلم شخصیتی است که خود مرید مستقیم پدر و مصاحب دائم اودرسفروحضراست، بنابراین منبع مهمی برای شناخت سلسله کبرویه همدانیه در ماوراءالنهر(آسیای مرکزی) به شمار می رود. از مهمترین منابع مولف می توان به کتاب مفتاح الطالبین محمود غجدوانی اشاره کرد و به لحاظ سبک نوشتار، اثری منثور و آمیخته به نظم است. این رساله مشتمل بر پیشگفتار، مقدمه، متن اصلی و تعلیقات است. در مقدمه سعی شده علاوه بر معرفی کامل شیخ شریف الدین حسین خوارزمی(بخش دوم) و معرفی کامل تذکره ی جاد?العاشقین (بخش سوم) با استعانت از مستندات، از چهره ی سه عارف بزرگوار(کمال الدین حسین بن حسن خوارزمی، کمال الدین حسین بن شهاب الدین خوارزمی و تاج الدین حسین تبادکانی خوارزمی) که هم نامی آن ها موجب اختلاط شخصیت تاریخی آنها گشته، ابهام زدایی شود.

این پژوهش، مختص بررسی جایگاه حیوانات در دو دین هندو و اسلام است. ضرروت چنین تحقیقی از آن رو احساس می شود که بحث محیط زیست و حمایت از گونه های جانوری، مورد توجه جوامع امروزی است. این تحقیق در چهار بخش اساسی تدوین شده است. در فصل اول به کلیاتی درباره چگونگی آفرینش حیوانات و زندگی پس از مرگ آنان پرداخته ایم. به این منظور متون مقدس هر دو دین و برخی متون جانبی دیگر را بررسی کرده ایم. نتیجه فصل اول این است که حیوانات، جدای از انسان دارای تشخص هستند و مبدأ و مقصد آفرینش آنان و همچنین هدف آفرینش شان معین و مشخص است. در فصل دوم رویکرد حامیانه دو دین بررسی شده است، یعنی به مسأله حقوق و احکام حیوانات در هر دو دین پرداخته ایم و مسأله قربانی و اسطوره توفان را از منظر حامیانه بررسی کرده ایم. اصل اهینسا در هندوییزم و نیکی به حیوانات در اسلام، بسیار به هم نزدیکند و هر دو دین، با تفاوت هایی جزیی، برای حیوانات حقوقی قائل شده اند که شایان توجه است. مسأله قربانی را می توان این گونه توجیه کرد که مومنان هر دو دین، هم باید حقوق و احکام حیوانات را مرعی بدارند و هم آداب قربانی خویش را انجام دهند تا فردی با ایمان به شمار روند. داستان توفان در هندوییزم نمادی از نجات زمین است و در اسلام نمادی از اهمیت نجات جان حیوانات، گرچه که همه حیوانات بر کشتی نوح سوار نمی شوند اما مهم است که یک جفت از حیوانات نجات می یابند. در فصل سوم هم کاربرد حقیقی نام حیوانات در متون مقدس هر دو دین بررسی شده است و هم کاربرد نمادین آن. نام حیواناتی که در متون مقدس هندوییزم و در قرآن آمده است برای مردم آشنا و کاربردی است. حیوانات در هندوییزم مقدسند و جزو خدایانند و در اسلام، حیوانات نمادینند و از آیات الهی به شمار می روند. نتیجه بحث ما این است که حیوانات جدای از انسان، دارای تشخص، مبدأ و مقصد، هدف، فهم و شعور و پاداش و عقاب اخرویند و همچنین هر دو دین، به سبب احکامی که درباره حیوانات دارند، می توانند که از حیوانات حمایت کنند.

کامیلا آدنگ در این کتاب به بررسی میزان آشنایی نُه تن از نویسندگان مسلمان ادوار نخستین اعم از ابن ربن طبری، ابن قتیبه، یعقوبی، طبری، مسعودی، مقدسی، باقلانی، بیرونی و ابن حزم با یهودیت و متون مقدس رسمی و غیر رسمی این دین پرداخته و تأثیراتی را که این آشنایی ها بر آثار ایشان نهاده است، مورد کاوش قرار می دهد. او پس از بررسی چگونگی دریافت مطالب عهد عتیق نزد مسلمانان صدر اسلام، به مطالعه نوع رویکرد این نویسندگان به آثار و اقوال یهودیان می پردازد و تحولات این رویکرد را مورد ارزیابی قرار می دهد. این کتاب متشکل از هشت فصل است که چهار فصل نخست آن موضوع کار ما در این رساله می باشد. آدنگ پس از مطالعه دقیق آثار این دانشمندان، به بررسی ارجاعات ایشان به کتاب مقدس و نوع منابع مورد استفاده شان نیز پرداخته است.

الفرق نوشته ابومحمد یمنی، در قرن ششم هجری بوده است که در دوران دو دولت اسماعیلی مذهب صلیحیون و بنی زریع می زیسته و از اهل سنت بوده است. این کتاب هر چند شامل بخش-های گوناگونی در ارتباط با فرق اسلامی و اندیشه های آنها است، می توان گفت در میان کتب مرتبط با فرق، در معرفی عقاید اسماعیلیه اطلاعات بسیاری در اختیار خواننده قرار می دهد و از این بابت از جایگاه مهمی برخوردار است. رساله حاضر تصحیح، تحقیق و ترجمه فصل های مقدمه، خوارج، معتزله، مرجئه و بخشی با عنوان بیان عقیده ایمان می باشد. در یک نگاه کلی و در مقایسه این فصول با سایر کتب ملل و نحل، این کتاب از یک دید جانبدارانه و در فضایی موافق عصر مولف نوشته شده است. در تصحیح متن کتاب از چهار نسخه استفاده شده است. قدیمی ترین نسخه در کتایخانه آستان قدس رضوی است که اساس متن را تشکیل داده است و تحریر ششم ذی قعده سال 793 هجری است و نسخه دوم در کتابخانه اوقاف العامه بغداد و نسخه سوم در کتابخانه عاطف افندی ترکیه در استامبول و نسخه چهارم در کتابخانه ملک سعود عربستان نگهداری می شود.در ترجمه نیز سعی شده است آزاد ارائه نشود و به متن نزدیک باشد.

این رساله ترجمه و تحقیق فصول 4 ،5 ،6 ،7، 8 آیین بوداست. نخستین فصل این رساله به بررسی آیین های عبادی آیین بودا می پردازد. گرچه با توجه به خداباور نبودن آیین بودا این موضوع عجیب به نظر می رسد اما باید به این نکته اشاره نمود که در آیین بودا موجودات مقدس بسیاری وجود دارند که آیین های عبادی ای نظیر تعظیم، نذورات و جشن های متعدد پیرامون آنها انجام می گیرد. دومین فصل این رساله به آداب سلوک بودایی نظیر پناه بردن و تشرف به رهبانیت و نیز مراسم ازدواج و آیین های درگذشت بودایی می پردازد. سومین فصل این رساله با بررسی مفهوم کرمه و اصول اخلاقی سنت های بودایی، بر دشواری تصمیم گیری اخلاقی برای بوداییان تأکید می کند. فصل چهارم این رساله به بررسی جایگاه زنان در نخستین جامعه بودایی و سپس در سنت مهایانه و وجره یانه می پردازد و نهایتاً می توان به این نتیجه رسید که علیرغم دیدگاه های نظری متفاوت، دیدگاه مساوات طلبانه بودا در سنت های بودایی، محقق نشده است. آخرین فصل این رساله با توجه به این اصل بودایی که هیچ چیز خود ثابتی ندارد، آیین بودا را علیرغم تأکیدش بر بی آزاری، آیینی طرفدار محیط زیست نمی داند.

کتاب مواقف، از جمله کتب شهودی و ذوقی صوفیان به شمار می آید، که در سده چهارم هجری توسط محمد عبدالجبار نفّری تالیف شده است. این کتاب شامل یک سری تعالیم و معارفی است که خداوند پس از آنکه نفّری را در فضایی، که به وقفه تعبیر شده است، قرار می دهد، با زبان نمادین و رمزی او را مورد خطاب قرار داده، به تعلیم وی می پردازد. در کتاب مواقف، سه ساحت شناختی، مطرح می گردد، که علم و معرفت و وقفه می باشد. وقفه، ساحتی است که هر دو ساحت پیشین را در بر می گیرد، و فضایی به کلی دیگر، نسبت به به دو ساحت علم و معرفت می باشد، که در این کتاب به تبیین آن می پردازد، و تفاوت آن را با علم و معرفت بیان می کند. ابن عربی، پس از سه قرن سکوت در مورد نفّری و آثار وی، نخستین کسی بود که از او یاد کرده، کتاب مواقف وی را معرفی می نماید. در این پژوهش اضافه بر ترجمه این کتاب ارزشمند به زبان فارسی، به این موارد پرداخته می شود: 1. معرفی نفّری، و پیشینه وی در آثار متقدمین و متاخرین 2. علل سه قرن سکوت در مورد وی 3. مذهب احتمالی وی 4. معرفی آثار وی 5. بررسی سبک نوشتاری و محتوای کتاب مواقف 6. توضیح چند اصطلاحات خاص و پرکاربرد کتاب مواقف، با کمک آثار نفّری 7. شرح اجمالی، اصطلاحات عام عرفانی، مورد استفاده در کتاب مواقف، بر اساس کتب اصطلاحی صوفیانه.

محیط زیست از جمله مباحث عمده در جهان معاصر است؛ زیرا نوع عملکرد و تعامل انسان با محیط زیست اطراف خود سبب شده تا علاوه بر ایجاد آسیب های جدّی به طبیعت، حیات انسانی نیز مورد تهدید قرار گیرد. مولوی به عنوان یکی از برجسته ترین عرفای اسلامی، به واسطه اتصال و درک عمیقی که از متون دینی و عرفانی داشته است، جهان بینی را ارائه نموده که در آن چشم اندازی از جهان برتر را نمایان می سازد. در جهان بینی مولوی نگاه خاصی به عالم و جایگاه انسان در آن وجود دارد که بر مبنای آن تمامی رفتارها و خطاهای انسان در مواجهه با طبیعت اصلاح خواهد شد. نگاه فراحسّی مولوی به طبیعت، جایگاه آن را برای انسان به عنوان بستری برای رشد و کمال معنوی بالا می برد، هم چنین با ارزش گذاری بر مقوله وجود تمامی موجودات را مستحق حیّات و احترام می داند.

چکیده پایان نامه: شیخ حسین زاهدی عالم دربار شاه عباس ثانی صفوی در قرن یازدهم هجری مولف بیان الاسرار است که به نگرش کلامی و عرفانی شرحی بر چهل باب از مصباح الشریعه و مفتاح الحقیقهنگاشته است. وی در سال 1058 هجری قمری تألیف آن را به انجام رساند. شیخ حسین زاهدی توسط شیخ محمد مومن مشهدی به سلسله ذهبیه پیوند داشته و از شیخ محمد کارندهی (پیر پالاندوز) با عنوان قطب المتأخرین در این رساله یاد کرده است. بیان الاسرار در چهل باب تنظیم شده و ساختار آن مشتمل بر یک شرح و یک بیان است. وی در این شرح از افکار بزرگان علم و عرفان نظیر عزیز الدین نسفی، شیخ صفی الدین اردبیلی، سید حیدر آملی و ابن عربی بهره برده است. نگارنده با استفاده از چهار نسخه و یک نسخه چاپ سنگی، ضمن تصحیح کتاب، منابع فکری شارح را در مقدمه و تعلیقات معرفی کرده است.

در این تحقیق، سور? کهف به عنوان یکی از پر رمز و راز ترین سوره ها و به تبع آن مملو از نمادهای عرفانی مورد بررسی قرار گرفته است. برای این کار، تفاسیر سه داستان اصلی سوره یعنی داستان اصحاب کهف، موسی و خضر و ذوالقرنین از جهت نمادهای صوفیانه (سیر و سلوک عملی) مورد تحلیل قرار گرفته است. علاوه براین، پیشینه این داستا ن ها از این حیث که اهل کتاب در شأن نزول این سور? نقش داشته اند، ذکر شده است و در مجموع در قالب چهار فصل به شرح ذیل آمده است: فصل اول پیشینه سه داستان در دوران قبل از اسلام؛ دوم: جایگاه نماد و تمثیل و اسطوره در قرآن و عرفان؛ سوم: ویژگی و محتوای کلی سوره کهف، چهارم: بررسی نمادها.

این پایان نامه تصحیح و تحقیق نسخه اسرار الاولیا است . تصحیح بر اساس نسخه اساس و با مقابله چهار نسخه خطی – دو نسخه از کتابخانه گنج بخش پاکستان، یک نسخه از کتابخانه علیگر هند و یک نسخه از کتابخانه مرعشی- و یک نسخه چاپ سنگی از کتابخانه دائره المعارف اسلامی انجام گرفته است. برای جبران افتادگی ها در متن اساس، از نسخه بدل استفاده شده است که با علامت < > مشخص گردیده است. تاریخ نسخه اساس سال1093 هجری قمری می باشد. حکایات عرفانی و نقل قول ها تا حد ممکن ماخذ یابی شده است و در بخش تعلیقات بدان اشاره رفته است. نسخه حاضر متعلق به بدرالدین اسحاق(متوفی690 ه.ق ) است که گمان می رود همان بدر اسحاق داماد و خلیفه اعظم فرید الدین گنج شکر( 569 – 664 ق) – از بزرگان و مشایخ چشتیه – باشد . وی ملفوظات شیخ خود را برطبق رسوم صوفیان عصر به رشته تحریر درآورده است. در این نسخه در ذیل بیست و دو فصل، مطالب عرفانی و حکایاتی از بزرگان و مشایخ چشتیه و سهروردیه نقل شده است.

یهودیان حضوری دیرپای در ایران دارند. ایشان برای ارتباط کتبی با یکدیگر خط و زبان فارسی یهودی را که به زبان فارسی و خط عبری است، ابداع کردند. قدیمی ترین سند از این شیوه نگارش به قرن دوم هجری باز می گردد. شاعران و نویسندگان فارسی یهودی آثار فراوانی را در تفسیر کتاب مقدس، دستور زبان و فرهنگ لغات عبری، هلاخا، میدارش، اشعار، امثال و حکایات، جادو، نامه ها و اسناد حقوقی، در قالب این خط عرضه نمودند. در این آثار علاوه بر تأثیرپذیری از اصطلاحات فقهی و کلامی مطرح در منابع اسلامی، اثرپذیری از مفاهیم عرفانی و اشعار حافظ، سعدی، عطار، نظامی، مولانا و دیگر شاعران نیز به چشم می خورد. پژوهش حاضر، نخست به معرفی شاعران فارسی یهودی که عناصر عرفان اسلامی را در اشعار خودشان به کار گرفته اند، می پردازد و سپس این عناصر را در شش مبحثِ اصطلاحاتِ عرفانی، نمادها و رموز صوفیانه، رویکردهای صوفیانه، نقد زاهد و صوفی، صوفی ستایی و مراحل نیل بهحقیقت (شریعت، طریقت، حقیقت) مورد بررسی قرار می دهد. در ضمن بر آن است تأثیر عرفان اسلامی را در آثار شاعران فارسی یهودی نشان دهد.

جان اسپنسر تریمینگهام (17 نوامبر 1904ـ 6 مارس 1987) پژوهشگر بزرگی است که نامش با مطالعات «اسلام در آفریقا» گره خورده است و در واقع برجسته ترین محقّق در این زمینه در قرن بیستم محسوب میشود. یکی از مهمترین آثار او کتاب مسیحیت در میان اعراب پیش از اسلام است که در آن به تاریخ اعراب شمالی در طول شش سد? نخست میلادی میپردازد، و نفوذ مسیحیت در میان اعراب و تأثیر اعراب بر این دین را از نظر فرهنگی و تاریخی رصد میکند. گستر? جغرافیایی که در این پژوهش در نظر گرفته شده، تمام مناطقی است که اعراب در قرنهای اول تا ششم میلادی در آن ساکن بودند. این کتاب شامل هشت فصل است و سه فصل نخست آن موضوع این رساله میباشد. فصل اول نمایی کلی از پیشینه تاریخی اعراب قبل از میلاد مسیح به دست میدهد. در فصل دوم از ارتباط میان عیسی و پولس رسول با اعراب، گسترش مسیحیت در سوریه و برداشت منطقه غربی سوریه از این دین سخن به میان آمده است. در فصل سوم به سیاستهای امپراتوری روم و پادشاهی ایران در قبال قبایل بدوی، جنبش رهبانیت، و قبایل مسیحی در قلمرو امپراتوری روم پرداخته میشود.

با پیدایش و گسترش تصوف در جهان اسلام از قرن دوم به بعد، یکی از مناطقی که تصوف در آن رشد و گسترش پیدا کرد، ناحیه خراسان قدیم بود. تصوف در این نقطه با ابراهیم ادهم آغاز می شود که تصوف او مبتنی بر زهد و ریاضت بوده است؛ بعلاوه در این خطه، عرفای بزرگی همچون بایزید بسطامی، ابوسعید ابوالخیر، مولانا جلال الدین بلخی سربرآوردند که سبب رشد تعالیم و گسترش تصوف اسلامی شدند. تصوف در این منطقه، دارای ویژگی های خاصی بود که به خوبی در آراء عملی و اقوال صوفیه آن نمودار است. از جمله مهمترین آنها می توان به مساله عشق، شطح، ملامتی گری و سماع اشاره کرد. در این نوشته بر آنیم تا به بررسی پیدایش و سیر تاریخی و تحولات این مکتب و روند رشد و گسترش تعالیم آن بپردازیم. از این رو بیش از همه بر تعالیم سه تن از بزرگان آن از جمله بایزید بسطامی، ابوسعید ابوالخیر و مولانا تاکید شده است. این سه شخصیت به نوبه خود در پیدایش، ترویج و گسترش تصوف خراسان نقش بسزایی ایفا کرده اند؛ بطوری که می توان گفت بایزید و ابوسعید از پیشگامان این مکتب به حساب می آیند؛ اما مولوی با آراء و آثار خود در نشر و گسترش تصوف با رنگ و لعاب خراسانی بیشتر تاثیرگذار بوده است؛ به همین خاطر در این نوشتار از میان نمایندگان متعدد مکتب خراسان، آراء و اندیشه های سه شخصیت مذکور مورد توجه بیشتر ما خواهد بود.

حسین بن حمدان خصیبی از راویان و متکلمان امامیه است که در دوره غیبت صغری و سال های آغازین غیبت کبری می زیسته و در نزد فرقه نصیریه از احترام ویژه ای برخوردار بوده است. رجالیون متقدم او را به غلو متهم کردند. خصیبی در آثاری چون هدایه الکبری و رأس باشیه عقیده بابیت برای هر یک از امامان دوازده گانه را مطرح کرده و محمد بن نصیر را باب امام حسن عسکری (ع) دانسته است به همین دلیل فرقه نصیریه که در زمره فرق غالی است و اکنون به نام علویان در سوریه به سر می برند، آثار خصیبی را جزو متون کلامی خود می دانند. در احادیثی که خصیبی نقل کرده است عموماً مباحث جهان شناسی با مفاهیمی چون ادوار و اکوار و ظهورات بیان شده است. همچنین اصطلاح تقمص که مورد استفاده دروزیان است در مفهومی مشابه تناسخ آمده است. نوشتار حاضر پژوهشی پیرامون شخصیت و نظرات کلامی حسین بن حمدان خصیبی است که در آن ضمن معرفی شخصیت خصیبی، به ارتباط او با فرقه علویه، جریانات عصر ( علما، اسماعیلیه و تصوف) پرداخته و تأثیر او در امامیه بررسی و با آن مقایسه شده است.

پایان نامه حاضر تصحیح انتقادی نسخه نصیحت نامه شاهی اثر تاج الدین حسین خوارزمی است. تصحیح بر اساس نسخه اساس و با مقابله دو نسخه خطی یکی از دانشگاه تهران با عنوان نصیحت نامه شاهی و نسخه دیگر متعلق به مجلس تحت عنوان ینبوع الاسرار فی نصایح الابرار انجام گرفته است. برای جبران افتادگی ها از نسخه های بدل استفاده شد که با علامت <> مشخص شده است. نسخه اساس متعلق به کتابخانه آستان قدس رضوی است که تاریخ کتابت ندارد ولی تاریخ کتابت نسخه ینبوع الاسرار در سال 891 هـ.ق است که دکتر مهدی درخشان در سال 1360 آن را چاپ کرده اند. همچنین در مقدمه به مقایسه نصیحه الملوک محمد غزالی و ذخیره الملوک سید علی همدانی و نسخه نصیحت نامه شاهی خوارزمی پرداخته شده است.

در این پایان نامه ویژگی های منحصر به فرد امام علی(ع) که موجب شده است آن حضرت(ع) به عنوان سرسلسله صوفیان کانون توجّه قرار بگیرد، مورد بررسی قرار گرفته است. این بررسی به شیوه کتابخانه ای و تا پیش از دوره صفویه محدود شده است. بدین منظور در فصل اوّل از منزلت و مقام عرفانی حضرت(ع) و اصحاب خاص او چون سلمان فارسی، کمیل بن زیاد و حسن بصری بحث شده است و در فصل دوم جایگاه آن حضرت(ع) در سلسله های تصوف تا پیش از صفویه مورد بررسی قرار گرفته است. رهیافت این تحقیق که در نتیجه بدان اشاره شده این است که انعکاس ویژگی های منحصر به فرد امام علی(ع) در تاریخ تصوف، تا پیش از صفویه، زمینه ساز ظهور تشیع در ایران و نزدیکی تصوف و تشیع به یکدیگر شده است؛ تا آنجا که برخی خاستگاه واحد برای هر دو قائل شده اند.

کتاب آیینه کیمیا به سال 1597 در کشور انگلستان منتشر شده است و نام راجر بیکن (حدود: 1292-1214) دانشمند قرون وسطایی اهل انگلستان را بر خود دارد. بیکن راست کیشی متعلق به طریقه فرانسیسکن بود که به دلیل همراهی نکردن با عقاید طریقه خصوصاً مخالفت آنان با بسط و گسترش علومی نظیر تنجیم و کیمیاگری?سال هایی طولانی را تحت نظر و در حبس گذراند. نزد بیکن کیمیاگری بسیار با طبابت آمیخته بود. او علاوه بر جستجو برای اکسیر جوانی و استفاده از فنون کیمیاگری به منظور خالص سازی داروها، به ساخت طلا به عنوان وسیله ای برای دست یابی به تمکن و قدرت در جهان مسیحیت چشم داشت. بیکن کیمیاگری را به دو بخش متمایز تقسیم کرد: 1- بخش نظری که وصف چگونگی تهیه مواد از عنصرهایی مانند فلزها، تهیه مواد معدنی و نمک ها است؛ 2- بخش عملی که شامل تهیه موادی مانند طلا از روش کیمیاگری و با کیفیت بهتر از آنچه که در طبیعت موجود است می باشد. مشخص است که کیمیاگری باطنی در طبقه بندی او از علم کیمیا جایگاهی ندارد. کتاب آیینه کیمیا حاوی پنج رساله است: 1- آیینه کیمیا، منسوب به راجر بیکن 2- لوح زمردین هرمس مثلث التعظیم در باب کیمیا 3- تفسیری مختصر از حکیم هورتولانوس، اندر باب لوح زمردین هرمس درباره کیمیا 4- اسرار کیمیا، تألیف خالد بن یزید 5- بحثی جالب توجه درباره قدرت و تأثیر تحسین برانگیز صنعت و طبیعت، به قلم راجر بیکن

چکیده ندارد.