عباس علی بخشی یحیی فوزی
جنبش های اسلامی در پاسخ به ضعف و انحطاط جوامع اسلامی و هجوم گسترده و همه جانبه غرب به این جوامع به وجود آمده و امروزه به مهم ترین و تأثیرگذارترین جریان حاضر و فعال در جهان اسلام مبدل شده اند. از جمله جنبش های موفق و اثرگذار معاصر، انقلاب اسلامی ایران می باشد که توانسته است تشکیل حکومت داده و نظام سیاسی مورد نظر خود را عملی سازد. اما باید گفت که همه جنبش های اسلام گرا با یکدیگر یکسان و هماهنگ نیستند و آن ها بر اساس مبانی و خاستگاه معرفتی خویش استراتژی و خط مشی متفاوتی را اتخاذ می کنند. اتخاذ چنین رویکردهایی از سوی جنبش های اسلامی گاه به رویارویی و تقابل آن ها نیز انجامده است. بنابراین برای انقلاب اسلامی ایران و نظام برآمده از آن یعنی جمهوری اسلامی ایران ضروری است تا از مبانی اندیشه سیاسی این جنبش ها شناخت کاملی داشته باشد و به اتخاذ رویکرد متناسبی با آن ها بپردازد. پژوهش حاضر این مهم را بر عهده گرفته و به نسبت سنجی اندیشه سیاسی جنبش های اسلامی معاصر و فعال در عرصه سیاسی جهان اسلام با اندیشه سیاسی انقلاب اسلامی ایران بر اساس ده شاخصه مهم اندیشه سیاسی می پردازد؛ این ده شاخصه به ترتیب عبارتند از: بررسی رابطه بین دین، سیاست و حکومت، نقش شریعت در قانون گذاری و جایگاه اجتهاد در آن، نقش و جایگاه مردم در حکومت، ویژگی های مورد نظر برای حاکم در نظام اسلامی، نوع نگاه به دیگر مذاهب اسلامی در راستای وحدت جهان اسلام، نحوه برخورد با دیگران و نوع نگاه به جهاد، نوع نگاه به غرب و تجدد، نقش سیاسی- اجتماعی زنان، مسأله فلسطین و اسرائیل، استراتژی های سیاسی و راهکارهای مبارزاتی ارائه شده از سوی این جنبش ها. با توجه به این ده شاخصه می توان میزان دوری و نزدیکی و وجوه تشابه و افتراق اندیشه سیاسی جنبش های اسلامی معاصر با اندیشه سیاسی انقلاب اسلامی ایران را سنجید و یک تحلیل مناسب و درخور در رابطه با این جنبش ها ارائه داد. بر این اساس نیز، یافته های پژوهش نشان دهنده آن است که جنبش های اسلامی اصلاح طلب شیعی و سنی نسبت به جنبش های بنیادگرای سلفی از همگونی بیشتری با انقلاب اسلامی ایران برخوردار هستند. واژگان کلیدی: جنبش اسلامی، انقلاب اسلامی ایران، اندیشه سیاسی، جریان اسلام گرا، اخوان المسلمین، حماس، حزب الله لبنان، وهابیت حکومتی، القاعده، طالبان.
