چکیده گیاهان دارویی در طول تاریخ همیشه با انسان قرابت خاصی داشته و آثار دارویی و موارد استفاده آن ها بر هیچ کس پوشیده نیست. این گیاهان یکی از منابع گیاهی کشور بوده که امکان صادرات آن ها نیز وجود دارد. ایران از لحاظ آب و هوا، موقعیت جغرافیایی و زمینه رشد این گیاهان یکی از بهترین مناطق تولید در جهان محسوب می گردد و در گذشته هم منبع تولید و مصرف گیاهان دارویی بوده است. این گیاهان در اثر متابولیسم ثانویه، موادی را تولید می کنند که دارای آثار فیزیولوژیکی و اختصاصات درمانی می باشند. در این تحقیق از گیاهان دارویی شوید، مرزه و همیشه بهار به منظور بررسی وضعیت میزبانی آن ها نسبت به نماتود ریشه گرهی meloidogyne javanica و تاثیر این گونه نماتود بر برخی از ترکیب های دارویی گیاهان حساس به نماتود، استفاده گردید. طی سال های 87-89 ریشه گیاهان خیار، گوجه فرنگی و انار آلوده به نماتود ریشه گرهی از استان های اصفهان و چهار محال بختیاری جمع آوری گردید. به منظور شناسایی گونه نماتود و تکثیر انبوه، از هر نمونه ریشه حاوی گره درون تشتک پتری حاوی آب مقطر سترون، یک کیسه تخم بزرگ انتخاب شد و به آرامی از ریشه جدا و درون یک ویال حاوی آب مقطر سترون قرار داده شد. سپس در گلخانه، در مجاورت نشاء های 4-2 برگی گوجه فرنگی رقم rutgers شیاری ایجاد و یک کیسه تخم در آن قرار داده شد. بعد از گذشت 70-60 روز ریشه گیاهان به منظور شناسایی گونه نماتود مورد بررسی قرار گرفت. بدین منظور از روش های ریخت شناسی و نشانگرهای مولکولی استفاده گردید. سپس با توجه به الگوی برشی از شبکه کوتیکولی انتهای بدن ماده های بالغ، تکثیر باند 670 و 1600 جفت بازی از dna استخراجی از تخم، لارو و خاک گلدان آلوده به نماتود، گونه نماتود m. javanica شناسایی گردید. وضعیت میزبانی سه گیاه شوید، مرزه و همیشه بهار، در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با چهار تکرار بررسی شد و پس از 20 روز تعداد سه تخم و لارو نماتود m. javanica در گرم خاک در اطراف ریشه این گیاهان تلقیح گردید. پس از 60 روز ریشه گیاهان از گلدان خارج و پس از بررسی شاخص های نماتودی مانند تعداد گال، تعداد تخم، تعداد کیسه تخم و تعداد لارو در خاک و همچنین با توجه به فاکتور تولیدمثلی (rf)، گیاه شوید نسبت به این گونه نماتود فوق حساس، گیاه مرزه، مقاوم و گیاه همیشه بهار حساس شناسایی شدند. پس از مشخص شدن وضعیت میزبانی، به منظور بررسی اثر سطوح متفاوت جمعیت اولیه نماتود، آزمایشی در قالب طرح بلوک کامل تصادفی طراحی گردید و پس از 90 روز داده های به دست آمده از فاکتورهای اندازه گیری شده با نرم افزار آماری sas مورد تجزیه آماری قرار گرفت و میانگین ها بوسیله آزمون دانکن چند متغیره مقایسه شدند. با توجه به نتایج به دست آمده، میانگین فاکتورهای رشدی در گیاه با افزایش مایه تلقیح اولیه کاهش می یابد. تجزیه و آنالیز ترکیب های شیمیایی (کوئرستین، یورسولیک اسید و کامپفرول) عصاره گل های گیاه همیشه بهار سالم و آلوده توسط دستگاه کروماتوگرافی مایع با کارکرد عالی (hplc) صورت گرفت. نتایج تجزیه، آنالیز و مقایسه ترکیب های شیمیایی گل های سالم و آلوده نشان داد که ترکیب های فلاونوییدی و تری ترپنوییدی، کوئرستین و یورسولیک اسید که از ترکیب های دارویی دارای اثرات ضد سرطان، ضد تومور و ضد التهاب می باشند در تیمار سه تخم و لارو در گرم خاک نسبت به شاهد افزایش یافته است که به دلیل نقش این مواد در واکنش دفاعی میزبان در مقابل حمله حشرات و عوامل بیماری زا می باشد. با توجه به افزایش غلظت این ترکیب های دارویی در گل های آلوده به نماتود نسبت به گل های سالم انتظار می رود این گونه نماتود به عنوان القا کننده ترکیب های کوئرستین و یورسولیک اسید در گیاه باشد که این ترکیب ها در گیاه نقش دفاعی داشته و از لحاظ دارویی نیز برای انسان دارای اهمیت هستند. واژه های کلیدی: ترکیبات فلاونوییدی و تری ترپنوییدی، کروماتوگرافی، گیاهان دارویی، نماتود ریشه گرهی، همیشه بهار.

چکیده بیماری پوسیدگی غده یکی از مهم ترین بیماری های سیب زمینی در جهان می باشد که در سالهای اخیر این بیماری در مزارع سیب زمینی منطقه دامنه استان اصفهان گسترش یافته و خسارت قابل توجهی وارد می کند. غده های مبتلا شکافهای سطحی داشته و در آنها پوسیدگی تیره رنگ همراه با حفرات حاوی نماتود مشاهده می شود. در بعضی از این غده ها علایم لهیدگی بافت، مشابه پوسیدگی نرم پکتو باکتریومی، با حاشیه قهوه ای رنگی وجود داشت. جهت تعیین عوامل بیمارگر دخیل در بروز این بیماری? در سالهای 89-1388 نمونه های زیادی از غده های پوسیده از مزارع سیب زمینی منطقه دامنه جمع آوری شد تا مورد بررسی قرار گیرند. در محل حفرات زیر پوست تمام غده ها جمعیتی از یک نوع نماتود پارازیت حضور داشت که با استفاده از روش های مورفولوژیکی و مورفومتریکیditylenchus destructor تشخیص داده شد. با استفاده از جفت آغازگر عمومی rdna1/rdna2 در آزمون pcr? قطعه ای dna به طول bp950 از ناحیه its نمونه های متفاوت جمع آوری شده این نماتود تکثیر شد. بررسی الگوی برش قطعه dna مزبور با آنزیم taq i مشخص نمود که dna درتمامی نماتود های جمع آوری شده از مزارع مختلف از یکنواختی ژنتیکی برخوردار است. با توالی یابی این قطعه از یکی از نمونه ها و همردیف سازی آن با توالی های ثبت شده از d. destructor در بانک ژن جهانی (ncbi) مشخص شد که توالی its نماتود عامل بیماری پوسیدگی غده های سیب زمینی در دامنه اصفهان با توالی های گزارش شده از این نماتود از کشور های مختلف شباهت بسیار زیادی (99-97%) دارد. از 15 غده پوسیده دارای علایم لهیدگی همزمان، یک نوع باکتری گرم منفی دارای کلنی سبز متالیک در روی محیط کشت emb بدست آمد که بر اساس آزمون های مورفولوژیکی، بیوشیمیایی و فعالیت پکتولیتیکی متعلق به جنس pectobacterium تشخیص داده شد. با توجه به توانایی رشد این باکتری در 36 درجه سلسیوس، احیاء ساکارز، تولید ایندول و هضم نشاسته، استفاده از قند های اینوزیتول، رامنوز و آرابیتول و عدم توانایی آن در تولید گاز از گلوکز، واکنش فسفاتاز منفی، عدم حساسیت به اریترومایسین و عدم هضم قند های زایلوز، تری هالوز، آلفا متیل d گلوکوزید، پالاتینوز و مالونات در مقایسه با جدایه های استاندارد? این باکتری به عنوانcarotovorum subsp. carotovorum p. شناسایی شد. تمامی جدایه های این باکتری در آزمون pcr با جفت آغازگر g1/l1الگوی دو باندی مشابه با p. carotovorum subsp. carotovorum و متفاوت ازp. carotovoum subsp. atrosepticum و dickeya chrysanthemi تکثیر نمودند که تحت تأثیر آنزیم برشی rsai به قطعاتی حدود bp355، bp280 و bp180 تقسیم شدند. نتایج به دست آمده از آزمونهای فیزیولوژیکی? بیماریزایی? بیوشیمیایی و مولکولی یکسان بودن جدایه های باکتریایی بدست آمده از غده های سیب زمینی منطقه دامنه و تعلق آنها به p. carotovorum subsp. carotovorum را مورد تأیید قرار داد. برای تعیین نقش هر کدام از عوامل بیمارگر d. destructor وp. carotovorum subsp. carotovorum در بروز عارضه پوسیدگی غده سیب زمینی، آزمایش های تلقیح باکتری و نماتود به تنهایی و توأم در بوته های سیب زمینی صورت گرفت و معلوم گردید که نماتود d. destructor به تنهایی عامل اصلی ایجاد بیماری پوسیدگی غده های سیب زمینی در دامنه می باشد و باکتری با نفوذ از طریق زخمهای نماتودی باعث لهیدگی بعدی غده ها می شود. با توجه به خسارت شدید نماتود d. destructor در غده های سیب زمینی منطقه دامنه? تعیین میزبانهای زراعی و علف های هرز آن در منطقه و تأثیر آیش و تناوب با گیاهان غیر میزبان این نماتود جهت کاهش خسارت بیماری? برای برنامه ریزی در مدیریت کنترل این نماتود پیشنهاد می گردد.

قارچ عامل شانکر ساقه و نماتد پوسیدگی از عوامل مهم بیماری زای سیب زمینی هستند که هر دو از مزارع منطقه فریدن استان اصفهان گزارش شده اند. از نمونه های غده جمع آوری شده از مناطق آلوده چند جدایه قارچ متعلق به گونه rhizoctonia solani جداسازی شد که بررسی گروه آناستوموزی آن ها، نشان دهنده غالب بودن گروه آناستوموزی ag3 در بین جدایه ها بود. نماتد مولد پوسیدگی غده نیز از غده های آلوده جمع آوری شده از منطقه مذکور استخراج و پس از تشخیص با استفاده از خصوصیات ریخت شناسی و ریخت سنجی روی محیط کشت pda کلونیزه شده توسط قارچ rhizoctonia solani تکثیر گردید. برای بررسی برهمکنش دو بیمارگر روی سیب زمینی (رقم اگریا)، ابتدا در آزمایشی بصورت کاملاً تصادفی با پنج تکرار، وجود قارچ و نماتد به تنهایی و حضور هم زمان آنها با شاهد، مقایسه گردیدند. سپس در آزمایش بعدی زمان حضور هریک از پاتوژن ها نسبت به یکدیگر مقایسه شد. بدین ترتیب که آزمایشی با شش تیمار ( تلقیح نماتد دو هفته قبل از قارچ، تلقیح نماتد دو هفته بعد از قارچ، قارچ و نماتد هم زمان و شاهد های بدون قارچ، بدون نماتد و بدون قارچ و نماتد ) و پنج تکرار به صورت طرح کاملا تصادفی انجام شد. مایه تلقیح نماتد به میزان سه هزار نماتد (سنین مختلف) بر کیلوگرم خاک و مایه تلقیح قارچ (گندم کلونیزه شده با قارچ) میزان 10% وزنی خاک بستر استفاده شد. ارزیابی نتایج چهار ماه بعد از آخرین مایه زنی و بر اساس شاخص های کمی گیاه (وزن تر ریشه و ساقه، وزن خشک ریشه و ساقه، ارتفاع گیاه و وزن غده ها)، خصوصیات کیفی غده (ماده خشک، نشاسته و قندهای محلول )و شاخص های رشدو نمویی نماتد (تعداد نماتد در غده و خاک و درصد زخم غده ناشی از نماتد) صورت گرفت. نتایج تجزیه واریانس و مقایسه میانگین شاخص های رشد نشان دهنده عدم تأثیر معنی دار قارچ روی بعضی از شاخص های کمی بود، که احتمالاً به دلیل جبران خسارت توسط ماده آلی (گندم) موجود در ماده تلقیح اضافه شده بوده است. نماتد نیز به دلیل نحوه بیماریزایی (پوسیدگی غده) اثر معنی داری روی شاخص های مورد بحث نشان نداد. در حالی که مقایسه میانگین وزن غده تولیدی نشان دهنده اختلاف معنی دار بین تیمارهای مختلف بود. به عبارت دیگر حمله قارچ و نماتد هر یک به تنهایی و یا همراه با هم، باعث کاهش قابل توجهی نسبت به شاهد گردیدند. با این حال تقدم و تاخر دو هفته ای هر کدام از بیمارگرها نسبت به هم تفاوت معنی داری در وزن غده نسبت به حضور هم زمان آنها ایجاد نکرد. امکان مقایسه تعداد اسکلروت ها در تیمارهای مختلف به دلیل عدم تشکیل آنها میسر نگردید. مقایسه میانگین خصوصیات کیفی غده نیز نشان دهنده عدم تأثیر مایه زنی بیمارگرهای مورد بررسی روی خصوصیات مذکور بود. در حالی که مقایسه میانگین های جمعیت نماتد در واحد وزن غده و خاک بستر تیمارهای مختلف نشان دهنده معنی دار بودن اثر تیمارها بود. بیشترین تعداد نماتد غده در تیمار هم زمان دو بیمارگر و کمترین آن در تیمار نماتد به تنهایی و نماتد دو هفته قبل از قارچ مشاهد گردید. افزایش جمعیت مذکور را می توان به بقا بیشتر نماتد در اثر تغذیه از قارچ نسبت داد.

امروزه استفاده از گیاهان دارویی در جهت مهار زیستی بسیاری از عوامل بیماری زا گیاهی گسترش یافته است. در این پژوهش اثر ترکیبات طبیعی 4 گیاه دارویی (آویشن باغی thymus vulgaris l.، کرچک ricinus communis l.، پونهmentha pulegium l. و زیره سیاه bunium persicum l.) بر کنترل نماتود ریشه گرهی در گوجه فرنگی در شرایط آزمایشگاه و گلخانه مورد بررسی قرار گرفت. با استفاده از نقوش کوتیکولی انتهای بدن ماده، مشخصات لارو سن دو (j2) و استفاده از آغازگرهای اختصاصی، نماتود مورد شناسایی قرار گرفت. در مطالعات آزمایشگاهی در تاثیر عصاره های آبی و اتانولی و استونی گیاهان دارویی روی مرگ ومیر ?رو ن?ـز تعداد تفر?خ تخم بعد24 ، 48 و 72 ساعت قرارگ?ری ?روها و تخم ها در معرض عصاره ها با غلظت های 0, 250, 500, 750, 1000 پی پی ام تعیین شد. در مطالعات گلخانه ای با اضافه کردن غلظت های 0, 250, 500, 750, 1000 عصاره های آبی گیاهان ذکر شده به گلدان های حاوی نشاء گوجه فرنگی و خاک آلوده به نماتود فعالیت ضد نماتودی این ترکیبات بررسی شد. آزمایشات به صورت طرح فاکتوریل انجام و مقایسات میانگین بر اساس آزمون lsdصورت پذیرفت. نتایج مطالعات ازمایشگاهینشان داد غلظت 1000ppm عصاره کرچک بهترین اثر را بر مرگ ومیر لارو بهترین اثر را بر عدم تفریخ تخم نماتود m. javanica داشت. براساس مطالعات گلخانه¬ای هم مشخص شد کمترین آلودگی گیاه گوجه-فرنگی و بیشترین افزایش شاخص¬های رشدی مربوط تیمار آویشن بوده است. نتایج این بررسی نشان از توانایی گیاهان دارویی در مهار زیستی نماتود ریشه گرهی دارد.