چکیده هدف تحقیق حاضر بررسی فونستیک مارهای مناطق غربی استان گلستان )از شهر گرگان تا مرز استان مازندران( با توجه به صفات ریخت شناسی و با کمک کلیدشناسایی است. در این تحقیق که از اوایل مردادماه 1387 تا آخرمرداد 1388 به طول انجامید، تعداد 36 نمونه از این مناطق جمع آوری ومورد بررسی قرارگرفت. موقعیت استان گلستان از نظر موقعیت جغرافیایی، استان گلستان بین 53 درجه و 57 دقیقه تا 56 درجه و 22 دقیقه طول شرقی و36 درجه و 30 دقیقه تا 38 دقیقه و 8 دقیقه عرض شمالی در محدوده ی منطقه ی معتدله شمالی در شمال کشور واقع شده است. به طورکلی از نظر ناهمواری ها این استان به سه ناحیه تقسیم می شود: الف ـ ناحیه ی کوهستانی: این ناحیه شامل مناطق با ارتفاع 500 تا بیش از 3000 متر بوده و پوشیده از جنگل و مرتع است. ب ـ ناحیه کوهپایه ای: این ناحیه شامل تپه های کوچک، تپه ماهورها و دلند ها بوده و با اراضی جنگلی پوشیده شده است. ج ـ ناحیه ی جلگه ای و اراضی پست: این ناحیه که در حاشیه ی دریای خزرو خلیج گرگان واقع است، ارتفاعی پایین تر از دریای آزاد داشته و به تدریج به سمت شرق برارتفاع آن افزوده می شود. موقعیت مناطق مورد مطالعه در استانشهرستان گرگان: شهرستان گرگان در بخش جنوبی استان واقع شده واز نظر اقلیمی نقاط جنوبی این شهرستان اقلیم کوهستانی و نواحی شمالی اقلیم نیمه مرطوب دارند. شهرستان کردکوی: شهرستان کردکوی در بخش جنوب غربی استان واقع شده واز نظر اقلیمی به لحاظ موقعیت جغرافیایی و طبیعی از آب و هوای مدیترانه ای برخوردار است. شهرستان بندرترکمن: شهرستان ترکمن در بخش شمال غربی استان واقع شده و در نقاط جنوبی نیمه مرطوب و در نقاط شمالی نیمه خشک می باشد. شهرستان بندرگز: شهرستان بندر گز در بخش جنوب غربی استان واقع است. از نظر اقلیمی این شهرستان به لحاظ موقعیت جغرافیایی و طبیعی از آب و هوای مدیترانه ای برخوردار است. روش صید نمونه: صید نمونه به طرق مختلفی انجام گرفت. الف) استفاده ازمیله یا چوب دو شاخه به علت سبکی و سرعت عمل بالا. ب) با کمک سه انگشت شست، اشاره و سبابه پشت سر مار را گرفته و مارمهار می شد. ج) درگشت زنی های اطراف تالاب و مناطق مرزی و دشت ها از دستگاه مخصوص مهار مار که شامل یک قطعه با یک میله بلند و یک بخش قلاب مانند و یک قطعه جداگانه با یک میله بلند منتهی به کیسه ای برزنتی زیپ دار می باشد، استفاده می شد. د) با کمک پنس های بلند مخصوص جراحی مار مهار می شد. جهت شناسایی نمونه ها، ابتدا نمونه با انداختن پنبه ی آغشته به اتر درون ظرف و مسدود کردن کامل ظرف، بی هوش می گردید. شناسایی اولیه ی مارها با توجه به اندازه، رنگ و طرح بدن مار و با استفاده ازکتاب مارهای ایران و نهایتا با بررسی 17 صفت مریستیک و 2 صفت متریک طول بدن وطول دم (طول بدن ازنوک پوزه تامخرج و طول دم ازمخرج تا انتهای دم) انجام شد(جدول1). سپس ازنمونه های جمع آوری شده، قبل از فیکس کردن از مقاطع مختلف سطح پشتی، سطح شکمی، نمای پشت سر، زیر سر و نیم رخ عکس تهیه شد. نتایج: دراین تحقیق تعداد 11 گونه ی مختلف از مناطق مورد مطالعه جمع آوری و مورد شناسایی قرار گرفت. برای اولین بار مارموشخور ایرانی zamenis persica ازکردکوی و بندرگز و مارآتشی dolichophis jugularis از بندر گز وکردکوی و مارکرمی شکل vermicularis typhlops نیز از کردکوی گزارش می شود. سوسن مار telescopus fallax در گرگان واستان گلستان نیز اولین بار گزارش می گردد. 11 گونه ی یافت شده متعلق به 4 خانواده ،4 زیرخانواده و 10 جنس به شرح زیرمی باشد. 1- مارکرمی شکلtyphlops vermicularis: گردن نامشخص است ، پوزه تقریبا روبه پایین آمده و گرد شده و در بخش جلویی درسطح پشتی شکمی فشرده شده است. بدن استوانه ای شکل و در تمام نقاط تقریبا هم قطر، وناحیه ی دم نیز نا مشخص، بسیارکوتاه با یک زائده درانتها است. چشم کاملا گرد ومشخص وسیاه می باشد. پولک های سر بزرگ وبسیار متفاوت از خانواده های دیگر مارها می باشد. رسترال از بالاکاملا قابل مشاهده است ودرواقع قسمت زیادی از سر را پوشش می دهد. وضعیت مخرج مثل دهان وتقریبا در انتهای بدن می باشد. این مار ازنظر اندازه و شکل بی شباهت به کرم خاکی نیست. 2- مار آبی چلیپرnatrix tessellata : سرو گردن مشخص، پوزه باریک و طویل و سر در ناحیه ی پشت چشم و آهیانه پهن می شود.در شش نمونه ی مورد شناسایی تعداد پولک های پشتی19 عدد و تیغه دار هستند. پراکندگی این مار زیاد و ازگونه های فراوان به شمار می رود که تقریباً درهمه مناطق مورد جستجو دیده می شود. به همین دلیل نقشه ای برای پراکندگی مارهای ناتریکس درنظر گرفته نشد. 3- مار آبی natrix natrix : سر و گردن کاملاً مشخص، بدن استوانه و دم نسبتاً طویل می باشد.درشش نمونه ی شناسایی شده تعداد فلس های پشتی 19 عدد و تیغه دار می باشد. این مار مانند مار چلیپر در حواشی دریای خزر، شالیزارهای اطراف و هر جا که برکه آبی باشد دیده می شود. این گونه نیز باپراکندگی زیاد در تمام مناطق مورد مطالعه جز در نواحی کاملا خشک دیده می شود و پراکندگی آن در نقشه منظور نشده است. 4ـ مار آتشیdolichophis jugularis: سرو گردن مشخص، پوزه نسبتاً طویل و جلو آمده، پشت سردر طرفین قطور شده و مردمک چشم گرد متمایل به بیضی می باشد. چهار نمونه ی جمع آوری شده همگی دارای 19 فلس پشتی صاف وپیت دار می باشند. 5- مارپلنگی hemorrhois ravergieri: سر و گردن کاملاً مشخص، پوزه برجسته و کمی رو به بالا است. در تنها نمونه ی یافت شده در ناحیه ی کوهستانی فلس های پشتی 19 عدد و صاف هستند. 6- قمچه مارplatyceps najadum : سرهم راستا با بدن، کشیده و یکنواخت، بدن باریک وطویل و دم بسیار دراز می باشد. در تنها نمونه ی یافت شده تعداد 19 عدد فلس پشتی صاف و برخی پیت دار دیده می شود. 7ـ گوند مار elaphe dione: سر مشخص و کشیده، پوزه رو به پایین و جلو می باشد. هشت نمونه مورد بررسی قرار گرفت. در هفت مورد تعداد فلس های پشتی 27 عدد ودر یک مورد 29 عدد می باشد. فلس ها کاملا صاف، کمی یا کاملا تیغه دار و گاه پیت دار می باشد. 8- مارموشخورایرانی :zamenis persica سرکشیده و گردن مشخص، پوزه کمی رو به پایین است. سه نمونه مورد شناسایی قرار گرفت. در همه ی موارد تعداد فلس های پشتی 23 عدد می باشد. فلس ها برخی صاف و برخی تیغه دار است.

ازآنجاکه شناخت اندکی درباره گونه ها و ساختار جمعیتی دوزیستان بی دم استان لرستان وجود دارد، طی سه سال کار میدانی در مناطق مختلف این استان تلاش شده است تا این کمبود رفع شده و گونه های دوزیستان بی دم استان لرستان شناسایی شوند. در این راستا بر اساس مطالعات ریختی، ریخت سنجی، تولیدمثلی و زیستگاهی تغییرات درون گونه ای دوزیستان بی دم استان لرستان مورد مطالعه قرار گرفت. بر اساس نتایج حاصل از مطالعات ریختی، 4 گونه دوزیست بی دم شامل (قورباقه درختیhyla savignyi ، قورباغه مردابیrana (pelophylax) ridibunda ، قورباغه راه راه , rana camerani وزغ سبز bufo (pseudepidalea) variabilis شناسایی شدند که گونه rana camerani گزارشی جدید از این استان است. بعلاوه در این مطالعه مراحل رویانی قورباغه مردابی، وزغ سبز و قورباغه درختی را از تخم لقاح یافته تا زمان دگردیسی لارو مورد بررسی قرار دادیم. مطالعات انجام شده نشان داد که، نخستین قورباغه مردابی نابالغ با دم جذب شده حدود 103 روز پس از انتقال تخم به آزمایشگاه و نخستین وزغ با دم جذب شده 73 روز پس از انتقال تخم ها مشاهده شد و لارو های قورباغه درختی در آغاز مرحله لاروی تلف شدند. در این تحقیق همچنین تحلیل های آماری تک متغیره و چند متغیره برای صفات ریخ سنجی سه گونه ی قورباغه مردابی، قورباغه درختی و وزغ سبز انجام شد. نتایج آزمونt-test و t2-hotelling نشان می دهد که هیچ تفاوت جنسی معنی داری وجود ندارد (p>0.001). بمنظور نشان دادن جدایی بین جمعیت ها تحلیل های چند متغیره مولفه اصلی (pca) و تحلیل ممیزی (cda) انجام شد که جدایی بین جمعیت ها در هر یک از سه گونه را مشخص نمود و در نهایت تحلیل خوشه ای جمعیت های مورد مطالعه را بر اساس صفات ریخت سنجی گروه بندی کرد.

راسته ی عنکبوت ها به رده ی عنکبوتیان و شاخه ی بندپایان تعلق دارد. این راسته در جهان بیش از 43244 گونه در 3879 جنس و 111 خانواده و در ایران، 405 گونه در 127 جنس و 37 خانواده را دربرمی گیرد. با در نظر گرفتن تنوع اقلیمی و جغرافیایی ایران و نیز مقایسه ی فون عنکبوت های ایران با کشورهای همسایه مانند ترکیه، آذربایجان و ترکمنستان، وجود تاکسون های معرفی نشده از ایران و حتی تاکسون های جدید از این راسته، دور از انتظار نخواهد بود. از این رو، در این مطالعه، به بررسی فون راسته ی عنکبوت ها در غرب استان گلستان پرداخته شد. به این منظور، ایستگاه های نمونه برداری به روش تصادفی در زیستگاه های مختلف انتخاب شدند. نمونه برداری ها در فصل های بهار و تابستان انجام شد و نمونه های جمع آوری شده، در اتانول 96 درجه تثبیت شدند. برای شناسایی از کلیدهای شناسایی معتبر و استرئومیکروسکوپ szh10 olympus استفاده شد. شناسایی ها به منظور تایید، به صورت عکس و در صورت لزوم نمونه ی داخل الکل، برای متخصصین ارسال شدند. در مجموع و طی دو سال نمونه برداری، 1552 نمونه از 30 ایستگاه جمع آوری شد، که براساس شناسایی ها 54 گونه، 46 جنس و 22 خانواده بودند. در این میان، 10 گونه برای ایران و 26 گونه برای استان گلستان، گزارش جدید می باشند. همچنین، به منظور ارائه ی کلیدشناسایی در سطح خانواده برای عنکبو ت های استان گلستان، خانواده های شناسایی شده در این مطالعه از دیدگاه کلادیست مورد بررسی قرار داده شدند. در مطالعه ی کلادیستی، 52 صفت ریختی و ژنیتالیایی در جنس نر و ماده مورد بررسی قرار گرفتند. خویشاوندی فیلوژنتیک این 22 تاکسون با معیار پارسیمونی مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. در کلادوگرام پایانی هشت کلاد حاصل شد و روابط بین این 22 خانواده بدین صورت نشان داده شد: araneoclada – haplogynae – entelegynae – dionychan – rta clade – orbicularia – lycosoidea – araneoidea.

در این تحقیق از دو منظر سیستماتیکی و اکولوژیکی به وضعیت سمندر جنس paradactylodon پرداخته شده است. این جنس دو گونه p. gorganensis و p.persicus را در ایران شامل می شود. از آنجا که p. gorganensis هنوز در رده بندی جایگاه محکمی نداشته، نیاز به بررسی بیشتر و تمییز دادن آن از گونه دیگر شمال یعنی persicus p. ضروری به نظر می آید. برای تمییز دادن و یافتن جایگاه دقیق تاکسونومیکی این دو جانور از یکدیگر نیاز به مطالعات دقیق مولکولی بین سه گونه مربوط به این جنس میباشد و تنها به وسیله مطالعه مورفولوژیکی تعیین جایگاه اینها امکان پذیر نمی باشد. موضوع دیگر وضعیت اکولوژیکی این موجود و توصیف زیستگاه های طبیعی این موجود می باشد.این موجود در iucn در فهرست جانوران به شدت در معرض انقراض قرار داشته، و ما در این مطالعه به یافتن بهترین راه برای نجات این جانور و اینکه مهمترین عامل کاهش جمعیت این موجود چه می تواند باشد پرداخته ایم. هر چند اهداف دیگری ازجمله بررسی زیستگاههای جدید و مناسب و محتمل زیست این جانور، در سطح استان در این تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است، و راهکاری جهت حفظ بهتر این ذخیره ژنی به سازمان حفاظت محیط زیست جهت حفاظت بهتر و آگاهانه ترشده، و همچنین نقشه پراکنش این جنس در استان گلستان و به تبع آن در ایران تعیین شده است.

این تحقیق نتیجه ی مطالعه روی mauremys caspica caspica است که به لاک پشت خزری معروف است. تعداد 125 نمونه متعلق به استان های گلستان (77 نمونه) و مازندران (48 نمونه) مورد مطالعات ریخت شناسی، شامل صفات اندازشی، شمارشی، ویژگی های ظاهری و کاریولوژیک قرار گرفتند. نتایج نشان می دهد که این گونه دارای پوست بدن زیتونی تیره با خطوط موازی زرد رنگ در اندام های حرکتی، گردن و دم است. لاک پشتی نسبتا? تخت و دارای دو سپر روی دمی بوده و پل بین لاک های پشتی و شکمی استخوانی است. لاک شکمی دارای 6 جفت سپر و همچنین 1 جفت سپرهای زیر بغلی و 1 جفت کشاله ی رانی می باشد و انتهای عقبی سپر های مخرجی نوک تیز است. جنس نر و ماده از روی موقعیت مخرج در سطح زیرین دم و وجود یا عدم وجود فرورفتگی سطح لاک شکمی قابل تشخیص است. انگشتان دست ها و پاها دارای پرده ی شنا بوده و به ترتیب دارای پنج و چهار چنگال می باشند. در نرها بیشترین فراوانی طول مستقیم لاک پشتی (87/33 درصد) در فاصله ی80/119-93/96 میلیمتر و در ماده ها (25 درصد) در فاصله ی 41/199-53/174 میلیمتر بوده و زالوی placobdella costata متعلق به راسته rhynchobdellida و خانواده glossiphoniidae بر روی برخی از آنها شناسایی شد. در این تحقیق نسبت جنسی (نر به ماده) 1:1 بوده است. با شمارش کروموزوم ها در 50 پلاک متافازی، ویژگی های مختلفی چون تعداد کروموزوم ها، تعداد بازوهای کروموزومی (nf)، طول بازوهای کوچک و بزرگ، شاخص سانترومری، نسبت بازوها، طول نسبی کروموزوم ها، مجموع طول کلی کروموزوم ها، دامنه تغییرات آنها و موقعیت نقاط فعال هستک ساز (ag-nors) تعیین و از نمونه های مناسب کاریوگرام و ایدیوگرام تهیه شد. بررسی نتایج نهایی نشان داد که تعداد کروموزوم ها 52 عدد و تعداد بازوهای کروموزومی آن برابر 78nf= بود. کاریوتایپ بدست آمده نشان داد که این لاک پشت دارای 9 جفت کروموزوم متاسانتریک، 1 جفت کروموزوم ساب متاسانتریک، 3 جفت کروموزوم ساب تلوسانتریک و 13 جفت کروموزوم تلوسانتریک است. ویژگی های کاریولوژیک مشخص نمود که شاخص سانترومری، نسبت بازوها، طول نسبی کروموزوم ها و نیز دامنه تغییرات آنها به ترتیب بین 68/45-79/11، 47/7-18/1، 46/11-60/1 و 48/7-05/1 میکرون متغیر می باشد. مجموع طول کروموزوم ها در یک سری هاپلوئید برابر 27/65 میکرون بوده و موقعیت نقاط فعال هستک ساز (ag-nors) بر روی جفت کروموزوم شماره 10 تعیین گردید.

به منظور شناسایی دوزیستان بی دم شمال خراسان، نمونه برداری از چهار منطقه مشهد، کلات ، درگز و سرخش انجام شد و در کل 135 نمونه صید گردید. نمونه ها پس از انتقال به آزمایشگاه مورد مطالعهء مورفولوژیکی، کاریولوژیکی و بیومتری قرار گرفتند. مطالعات مورفولوژیکی بر پایهء 16 صفت نشان می دهد که قورباغه های جمع آوری شده متعلق به گونهء rana ridibunda و وزغهای جمع آوری شده متعلق به گونهء bufoviridis می باشند. مطالعات کاریولوژیکی گویای این است که کاریوتیپ گونهء r.ridibunda واجد یک ست 26 کروموزومی و b.viridis واجد یک ست 22 کروموزومی است . در بین نمونه های هر دو گونه تنوعی از نظر نوع کروموزومها و شماره کروموزوم حاوی منطقهء هتروکروماتین دیده می شود. مطالعات بیومتری بر پایه 18 صفت ، نشان می دهد که جمعیت های r.ridibunda در چهار منطقه نمونه برداری تقریبا همگن می باشند در حالی که جمعیتهای b.viridis در چهار منطقه نمونه برداری کاملا مجزا و تفکیک شده اند.