کتاب روح الارواح اثر احمد سمعانی که قبل از سال 500 هجری تألیف شده یکی از شیواترین، گیراترین و خواندنی¬ترین آثار کهن فارسی است. این کتاب که قدیمی¬ترین اثر مستقل فارسی در شرح اسماء حسنی است علاوه بر تفسیر و تأویل عرفانی آیات قرآنی، یکی از منابع موثّق در خصوص احادیث قدسی و نبوی و اقوال مشایخ طریقت است. گفته¬های عرفانی که از «ابوسعید ابوالخیر» در روح¬الارواح نقل شده و دیدگاه¬های مشترکی که در این کتاب و اسرارالتوحید آمده، همه نشان تأثیرپذیری سمعانی از ابوسعید است. بعضی عبارات روح الارواح با آثار «عین¬القضات همدانی» همسو به نظر می¬آید، هرچند از اصالت تفکرات خاص عین¬القضات در روح الارواح خبری نیست. اشعار بسیاری از شاعران فارسی زبان و از جمله خود مولّف آمده که از نظر تتبع در تاریخ ادبیات فارسی حائز اهمّیّت است. در اثنای آن به مناسبت، اشعار عربی نیز دیده می¬شود که از بزرگانی چون منصور حلاج، رابعه عَدویه، متنبّی، جمیل بُثَینَه و امام شافعی آورده شده است. در این پایان¬نامه به شرح دشواری¬های 14 نام از اسماء حسنی از «هو» تا «البارئ» پرداخته شده است. در شرح سمعانی بر نام¬های خداوند، مباحث ظریف عرفانی در ارتباط با الهیات و هستی¬شناسی در هندسه¬ی فکری وی که تثلیثی از عقل ونقل و ذوق است، مطرح شده است. نخست در مقدمه برای آشنایی بیشتر خواننده با احمد سمعانی، شرح دوران زندگی و اندیشه¬های او آمده است و در قسمت شرح متن، دشواری¬های لفظی، اصطلاحی و مفهومی متن بررسی شده است.

عطار نیشابوری از شاعران نامدار ادب فارسی در قرن هفتم می باشد، که مضامین عرفانی را به صورت گسترده در آثارش وارد کرده است. وی با وجود داشتن مذهب شافعی و مدح خلفای راشدین در آثارش(الهی نامه، مصیبت نامه، منطق الطیر، مختارنامه، تذکره الاولیاء و دیوان) به مدح و ستایش اهل بیت پیامبر (ص) نیز پرداخته است. حضور ابیاتی دال بر ارادت شیخ نسبت به اهل بیت(ع) پژوهنده را بر آن داشت که به بررسی سیمای اهل بیت(ع) در آثار عطار بپردازد. شیوه ی نگارش این رساله به صورت توصیفی- تحلیلی می باشد که ابتدا ابیات و نوشته هایی که در ذکر منقبت اهل بیت پیامبر(ص) در آثار عطار وجود دارد، استخراج گردید و سپس با آیات و روایاتی که در شأن این بزرگان نازل شده بود، مستند گردید و در ادامه به تحلیل این ابیات پرداخته شد. این پژوهش در پنج فصل تدوین شده است: در فصل نخست این پژوهش پس از ارائه موضوع پژوهش، به بررسی زندگی عطار پرداخته شد و در ادامه از اهداف و ضرورت های این پژوهش سخن رفته است. در فصل دوم کتب و مقاله هایی که پیرامون موضوع این پژوهش نگاشته شده بود، مورد بررسی قرار گرفت. فصل سوم این پژوهش که تنه اصلی آن نیز می باشد، تحلیل و بررسی جایگاه امام علی(ع) در آثار عطار را در بر می گیرد. در فصل چهارم به بررسی و تحلیل جایگاه دیگر اهل بیت(ع) پرداخته شده است و در فصل پایانی نتایج و یافته های پژوهش درج شده است. در پایان این نتیجه حاصل گردید که عطار با وجودی که دارای مذهب شافعی است، در آثارش به منقبت اهل بیت پیامبر(ص) نیز پرداخته است و این مناقب بر اساس مستندات تاریخی و روایی می باشد و اختلافاتی که در آثار عطار نسبت به کتب روایی دیده می شود، اغلب در داستان هایی است که از زندگی این بزرگان نقل شده است؛ اما باید این نکته را در نظر داشته باشیم که هدفی که عطار مانند تمام شاعران صوفی مسلک از بیان این داستان ها دنبال می کند، بیان مضامین عرفانی می باشد، بنابراین آن چه از نظر این شاعران اهمیت دارد، نتیجه ای است که از این داستان ها حاصل می شود. با تمام این احوال نگاه عطار در آثارش آزادمنشانه است و او درصدد برآمده که درگیری های فرقه ای را کنار بگذارد و مذاهب را به یکدیگر نزدیک کند. کلید واژه:احادیث، اهل بیت، روایات، عطار.

هدف پژوهش حاضر، بررسی «مجلس گویی» به عنوان یکی از گونه های دیرپای سخنوری در فرهنگ و ادبیات ایران است. مجلس گویی به عنوان یکی از شیوه های آموزش در سنت و فرهنگ شفاهی ما به مثابه آیینه ای شفاف است که رخدادهای روزگار را در خود جمع و تفسیر نموده و اندیشه های صاحبانش را معرفی می کند. نگاهی بر تاریخ ادبیات و تصوف، آشکار می سازد که بسیاری از آثار متصوفه را مشایخی پدید آورده اند که خود اهل وعظ و منبر بوده اند و این شیوه در تدوین و تنظیم برخی از آثار بزرگ حوزه ادب عرفانی نمود یافته است. مسأله اساسی در این زمینه، یافتن شیوه ها و ویژگی های سبکی مجالس از نظر ساختار، زبان و محتوا است. بدین منظور آثاری که با این سبک پدید آمده، از دیدگاه زبان و محتوا تحلیل و بررسی شده است. مجلس گویی به عنوان یکی از شیوه های آموزش در سنت و فرهنگ شفاهی ما به مثابه آیینه ای شفاف است که رخدادهای روزگار را در خود جمع و تفسیر نموده و اندیشه های صاحبانش را معرفی می کند. دستاوردهای این پژوهش نشان می دهد که بیشتر مجالس از حیث محتوا از شیوه ها و ویژگی هایی برخوردارند که می-تواند به عنوان مولفه سبکی آن ها در نظر گرفته شود. پرداختن به موضوعاتی مانند ماهیت سخن و وعظ گفتن و آداب سخنوری، تأویل و تفسیر، نقد اوضاع اجتماعی و بزرگان و مشایخ تصوف، آسیب شناسی ناهنجاری های اجتماعی مذهبی (تعصب، تقلید و جنگ و داوری) یا مسائل بحث برانگیز تصوف مانند سماع، مسائل کلامی، ویژگی های مهم مجالس از نظر محتوایی هستند. به لحاظ ساختاری و زبانی نیز موارد زیر را می توان به عنوان پربسامدترین ویژگی های مجالس در شمار آورد: نثر خطابی همراه با ندا، امر، نهی و تنبیه، رکن مهم پرسش و کاربرد جمله های پرسشی (اعم از ایجابی و بلاغی)، تحمید، دعا و مناجات، کاربرد فراوان تمثیل و تشبیه، حکایت و داستان، استفاده از زبان گفتار و عناصر فرهنگ شفاهی، سادگی و ایجاز در سخن، بهره گیری از عناصر موسیقایی کلام، استشهاد به شعر و آیه و حدیث، کاربرد شگرد زبان حال، شیوه گفت و گو و خود اتهامی. در مجموع باید گفت در نظر داشتن مداوم نقش مخاطب در کلام که محوری ترین رکن علم بلاغت به شمار می رود؛ موجب رقم خوردن بسیاری از ویژگی های محتوایی و لفظی در شیوه «مجلس گویی» است.