کمپانی هند شرقی(1600-1857 م)که ظاهراٌ با هدف تجارت با شرق واز جمله هند در لندن تاسیس شده بود در نیمه دوم سده هجدهم از کارکرد تجاری به سمت وظیفه دو گانه تجارت واعمال حاکمِیت سیاسی تغِِِییر جهت داد واساس استعمار انگلستان بر شبه قاره هند را پایه ریزی کرد. درمقابل همراهی وهمگرایی برخی امپراتوران مغول ،حکومتهای محلی مسلمان،نخبگان دیوانسالار،درباریان که نقش مهمی در استقرار وتداوم سلطه انگلیسی ها برشبه قاره داشت، شاهد مخالفت ومبارزه سرسخت حکومتهایی چون میسور ِیا جریان احیاگری هستیم.بررسی علل وعوامل این سازش و ستیز محور عمده این پژوهش راتشکیل می دهد واز آنجایی که تحقیقات موجود به این مهم چندان نپرداخته اند واکاوی موضوع رابا اهمیت می سازد. براساس این پژوهش که عمدتاٌ رویکردی توصیفی-تحلیلی دارد وبا هدف روشن ساختن زوایای تاریک مناسبات مسلمانان با استعمار غرب صورت می گیرد ،طغیان گروههای قومی هندو نظیر ماراتاها،جاتها،سیک ها که بخش عمده آن از سیاست های متعصبانه اورنگ زیب نشات می گرفت ضمن آنکه مانع احیای امپراتوری شد شرایط پیچیده ایی را بوجود آورد که زمینه مداخلات اروپاییان،ایرانی ها وافغانها را در هند فراهم آورد.سیاست های خصمانه وتوسعه طلبانه هندوها یکی از عوامل عمده نزدیکی حکومت های مسلمان به انگلیسی ها بود. شیفتگی در برابر رهاوردهای غربی وجذابیت پاره ایی ساختارهای غربی در مقایسه با آنچه در شبه قاره وجود داشت ازدیگر عوامل قابل توجه است بخش وسیعی از این همگرایی به سیاستهای انگلیسی ها باز می گشت که با استفاده ازروشهایی چون پرداخت رشوه وهدایا به شخصیت های کلیدی،سوء استفاده هوشمندانه از نقاط ضعف ساختار شرق از جمله منازعات بر سرقدرت، ایجاد اختلاف بین حکومت ها ونظایر آن زمینه سازش وتسلیم حکومت های مسلمان را فراهم آوردند. تامین منافع مالی، تثبیت مناغع مالی ،تثبیت موقعیت شغلی که در شرق همواره متزلزل می نمود، ارتقا به مقامات عالیه فقدان دیدگاه منافع جمعی وملی از عوامل عمده همکاری دیوانسالاران با استعمار انگلیس بود. پیامدهای منفی درحاکمیت استعمار انگلیس که مسلمانان را از نخبگان حکومتگر به اقلیتی تهیدست تقلیل داد، تفاوتهای ساختاری جوامع غربی واسلامی ومتعاقب آن آغاز روند غربی سازی نهادهای بومی درابتدای سده نوزدهم، عدم تطابق حاکمیت انگلیسی ها با مولفه اسلامی که سلطه کفار را برمسلمانان برنمی تابید برخی از مهمترین عواملی بود که موجبات ستیز مسلمانان به ویژه جریان احیاگری اسلامی را با استعمار انگلستان فراهم ساخت.

شکل گیری نهاد وزارت در جهان اسلام ، به قرن دوم هجری و آغاز خلافت عباسیان بر می گردد . علت این امر گسترش قلمرو خلافت عباسی و مشکلات ناشی از اداره جوامع تازه فتح شده بود . در شکل گیری این نهاد نقش این ایرانیان و حضور سنت های عصر ساسانی به خوبی دیده می شود . ورود ترکان به جهان اسلام ، که همزمان با خلافت معتصم بود ، ضمن پیچیده تر کردن اوضاع نقش وزرا را برجسته تر کرد . چراکه فاتحان جدید در بهترین حالت جهانگیرانی بیش نبودند . بر این اساس بود که ابوالحسن ماوردی ، متفکر قرن پنج هجری ، که تا پیش از این به تفکر درباره سیاست از موضع شریعت می پرداخت ، با درک زوال قدرت خلافت عباسی ، ناچار به نظریه پردازی درباره نهاد ساطنت روی آورد . و در کتاب الوزاره کوشید تا یکی از اجزا سلطنت یعنی نهاد وزارت را مورد مطالعه قرار دهد . همانند همه آثار مربوط به حوزه اندیشه سیاسی ، محور اصلی این کتاب را نیز مفهوم مصلحت و لزوم اطاعت از حاکم تحت هر شرایطی تشکیل می دهد .

رساله پیش روی که عنوان آن «سقیفه در متون تاریخی فارسی قرون هشتم تا دهم هجری قمری» است، سوال اصلی خویش را این گونه مطرح کرده است که ماجرای سقیفه در نگرش مورخان قرن هشتم تا دهم چه بازتابی داشته است. در راستای سوال اصلی این رساله، فرضیه رساله بر این اصل استوار است که مورخان قرن هشتم تا دهم با اینکه در ظاهر نگاه های متفاوتی به سقیفه داشته اند ولی در مجموع نگرش آنان با تساهل و تسامح مذهبی همراه بوده است. برای اثبات این فرضیه، ضمن استفاده از روش سند پژوهی، رساله حاضر به یک مقدمه و چهار فصل تقسیم شده است. فصل نخست با عنوان «چیستی سقیفه و زمینه های پیدایش آن» به حوادثی که در اواخر حیات پیامبر رخ داده است می پردازد و سپس به ماجرای خود سقیفه و اجتماعی که منجر به انتخاب شدن ابوبکر و به فراموشی سپردن واقعه غدیر شد، اشاره دارد. در فصل دوم به اوضاع اجتماعی، سیاسی و فرهنگی قرن هشتم تا دهم هجری پرداخته می شود و فصل سوم به معرفی مورخان قرن هشتم تا دهم که راجع به سقیفه مطالبی آورده اند، اختصاص یافته و در نهایت در فصل چهارم گزارش های مورخان قرن هشتم تا دهم هجری راجع به سقیفه منعکس می شود که در واقع بازگو کننده سوال اصلی پژوهش است. آنچه که از رساله پیش رو و بررسی ها و پژوهش هایی که در آن انجام شده به دست می آید این است که اکثر مورخان قرن هشتم تا دهم هجری به مسئله سقیفه با رویکرد اهل تسنن نگاه می کردند و مسئله جانشینی امیرالمومنین علی(ع)در غدیرخم و بازتاب آن در گزارش های آن مورخان از سقیفه یا نادیده گرفته شد یا به نوعی به عنوان عقاید شیعه مطرح گردید. همچنین مسئله ی غدیر و ولایت امیرالمومنین علی(ع)دربرخی گزارش ها به عنوان محبت تفسیر شده است نه به عنوان ولایت سیاسی و حقوقی.

چکیده وقف در طول تاریخ در میان مسلمانان، دارای ارزش والایی بوده است. زیرا علاوه بر پاداش اخروی، در پیشبرد شئون زندگی و استحکام پایه های گوناگون سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و بهداشتی جامعه، نقش موثر و به سزایی داشته است. وجود موقوفات بسیار، در دوران دولت های اسلامی و شیعی در هند، به ویژه دوره بهمنیان، قطب شاهیان، نظام شاهیان، عادل شاهیان و دولت های شیعی اوده، حکایت از تاثیر عمیق این سلسله ها در گسترش فرهنگ وقف داشته است. این دولت ها در ترویج فرهنگ غنی اسلام و تشیع و نیز تمدن هند، جایگاه بی بدیل ایفاء کرده اند. آثار تاریخی و موقوفات باشکوه برجای مانده از آن دوران، گواه بر این ادعا است. باید اذعان داشت که در طول تاریخ، این میراث عظیم تمدن اسلامی و شیعی، مورد غفلت قرار گرفته و کار علمی و پژوهشی قابل عرضه، صورت نگرفته است. در این پژوهش، تلاش بر این است که تاثیر دولت های شیعی هند بر موقوفات، مورد بررسی قرار گیرد و به این سوال اساسی پاسخ داده شود که جایگاه و تأثیر دولت های شیعی هند در گسترش موقوفات هندوستان، چگونه است؟ برای دستیابی به این مهم، لازم است، مطالعه کتابخانه ای عمیقی در راستای بررسی منابع مکتوب و نیز اسناد تاریخی که رد پای دولت های شیعی و نقش آنان در موقوفات را می توان در آن یافت، صورت گیرد. همچنین کار میدانی و بررسی آثار برجای مانده و مطالعات و بررسی های حضوری پژوهشگر در طی مسافرت ها، از جمله روش های بررسی تاریخی این مهم می باشد.

فاصله زمانی جنگ بدر تا عام الوفود از مقاطع مهم تاریخ اسلام به شمار می آید.پیامبر(ص) پس از ورود به مدینه و تأسیس حکومت اسلامی برآن بودند که به هدف غایی خود یعنی گسترش اسلام بپردازند.از این رو در ادامه استراتژی دعوت که سرآغاز آن از قبیله مشهور قریش بود ، متوجه قبایل بیرون مدینه شدند.پیاده کردن این استراتژی دراز مدت در مقابل قبایل متنوع و متفاوت بود.پرسش اساسی این پایان نامه آن است که: عوامل سیاسی و اقتصادی موثر در روابط پیامبر(ص) با قبایل حجاز و بالعکس (از بدر تا عام الوفود )چه بوده است؟در پاسخ به این سوالات می توان فرض کرد که پیامبر(ص) برای جلب هم پیمان،مقابله با اقدامات قریش،تقویت قدرت مسلمانان قطع شریان های اقتصادی قریش،دستیابی به راه های تجاری شمال حجاز و گسترش تجارت متوجه قبایل شدند.توجه قبایل نیز مبتنی بر نیازهای سیاسی واقتصادی آنان بود. از بررسی های انجام شده برمی آید که تا قبل از غزوه خندق برخی قبایل در پیوستن به مدینه تردید داشتند حتی در این میان تعرضاتی را نیز انجام می دادند.اما پس از آن و حتی پس از تسلیم قریش این قبایل گروه گروه به پیامبر(ص) پیوستند ،تا جاییکه اکثر قبایل در فتح مکه مشارکت نمودند. مهم ترین راهکارهای پیامبر(ص) برای تحقق این اهداف عبارت بود از:دفع خطر حملات احتمالی قبایل،سلب فرصت هم پیمانی قبایل با دیگر تیره ها و قبایل ،استفاده از نیروی قبایل در جهاد و ایجاد امنیت در راه های تجاری شمال . دلایل قبایل در برقراری روابط با پیامبر(ص) از جهت سیاسی: ترس قبایل حجاز از قبایل بزرگتر مجاور و یا قریش و یا حضور در موقعیت برتر سیاسی بود.همچنین قرار داشتن موقعیت جغرافیایی در نزدیک مکه سبب تأنی و تاخیر آنان در برقراری ارتباط با پیامبر(ص) و همسویی با دولت مدینه و مسلمانان شد.از جهت اقتصادی نیز در مواقعی نزدیکی به مدینه عامل روابط دوستانه بود در حالی که دوری از مدینه برعکس آن عمل می کرد. حضور در بادیه و گرفتاری به قحطی وخشکسالی در مورد قبایل فقیر سبب تشدید دشمنی با مدینه می شد.

شیعیان از بدو بوجود آمدن این گروه همواره در نقطه مقابل حکومت های اموی و عباسی قرار داشتند به همین جهت این حکومتها نه تنها از تشکیل موسسات و مدارس آموزشی شیعیان از جهت سیاسی و مالی حمایت نمی کردند بلکه از آن جلوگیری نیز به عمل می آوردند ولی با این حال علاقه به انتقال و گسترش عقاید شیعی باعث شد تا شیعیان از هر فرصت بدین منظور بهره ببرند موسسات و مراکز آموزشی شیعیان امامی از دوران امامت امام محمد باقر«ع» و امام صادق«ع» شکل و روش خاصی خود را پیدا کرد و بعد از آن با کمک شاگردان و دانش آموختگان شیعی که از محضر ائمه شیعی و دانشمندان بزرگ بهره برده بودند ادامه پیدا کرد. از نظر مالی موسسات و مجموعه های آموزشی شیعیان با توجه به این شرایط عموماً از ناحیه کمک های مردمی به خصوص از جانب موقوفات و رسم وقف که در بین مسلمانان رایج بود اداره می شد . در این مراکز غیر از علوم اسلامی که در مدارس اهل سنت رایج بود علومی همچون فلسفه و مابعدالطبیعه که عموم دانشمندان اهل سنت با آن مخالف بودند آموزش داده می شد در شهرهایی که اکثریت ساکنان و یا بخش مهمی از آن شیعه بودند همچون کوفه – بغداد – قم – ری خاندان هایی همچون اشعریان – نوبختیان – آل بابویه و ... و دانشمندان دیگر اهداف آموزشی شیعیان را پیش می بردند که با تأسیس دارالعلم و دارالحدیث ها و مدارس شیعی در دوره های مختلف باورهای مذهبی شیعه را به نسلهای بعد از خود انتقال می دادند. موسسات و مدارس شیعی امامی به جهت سیاسی و یا به جهت مخالفت با علومی که در آنها آموزش داده می شد همواره از جانب اهل سنت متعصب با مخالفتهایی روبرو بود ولی با این وجود باعث نشد تا شیعیان امامی اهداف آموزشی خود را کاملاً رها سازند. علومی که هم اکنون در مراکز دینی شیعیان آموزش داده می شود نتیجه همان تلاشها است.

پژوهش حاضر مطالعه ای است در حوز? جامعه شناسی تاریخی و تاریخ اجتماعی مصر است. این پژوهش با اتکاء به داده ها و اطلاعات تاریخی موجود، به مطالعه فرایند اجتماعی شدن سیاسی در جامعه مصر در عهد ایوبیان(حک: 567-648ق) می پردازد. بخش مهمی از فرایند اجتماعی شدن سیاسی در جامعه مصر از طریق نهاد تعلیم و تربیت که مدارس وجه غالب آن بودند، صورت گرفت و از این رو، مطالعه تاریخی فرایند آموزش در مدارس بر اساس رویکرد اجتماعی شدن سیاسی مهم ترین وجه این رساله خواهد بود؛ نیز این رساله نشان خواهد داد که چگونه تحت تأثیر حاکمیت سیاسی، مدارس موجب شدند تا ارزش ها و هنجارها از نسلی به نسل دیگر منتقل گردد و افراد در جامعه مصر به شکلی خاص جامعه پذیر شوند و حاصل این فرایند نیز تضمین استقرار و تثبیت حاکمیت سیاسی ایوبیان باشد. طی این فرایند، مشروعیت سیاسی برای حاکمیت ایوبیان به طور مداوم بازتولید گردید، بدین ترتیب که نهاد سیاسی با تأثیر نهادن بر نهاد اقتصاد موجب گشت تا این نهاد در خدمت نهاد فرهنگ در آید و بازتولید نهاد فرهنگ نیز مشروعیت حاکمیت تسنن و تبلور عینی آن یعنی سلطنت ایوبیان باشد. طی مطالعه فرایند جامعه پذیری سیاسی در جامعه مصر عهد ایوبی، موضوعاتی مانند تأثیر مدارس در تربیت نخبگان جامعه تسنن برای اداره درگاه ایوبیان و نهادهای دینی، تشکیلاتی و قضایی آن و نقش برخی عالمان برجسته ایرانی در این زمینه، گسترش یافتن کلام اشاعره در مصر و نقش مدارس در این راستا، شکل گیری پدیده همراهی مدرسه و خانقاه و نفوذ تصوف زاهدانه ایرانی در مصر، تأثیر مدارس در بسیج نیروهای مختلف جامعه برای شرکت در جنگهای صلیبی، نقش مدارس در ایجاد تحرّک اجتماعی در جامعه مصر و ایفای نقش مثبت آنها در شکوفایی اقتصادی شهرهای مصر نیز مورد بررسی قرار گرفته است. کلید واژه ها: تاریخ اجتماعی، اجتماعی شدن سیاسی، نهاد اجتماعی، مصر، مدرسه، ایوبیان، عالمان.

چکیده در دوران قاجاریه روابط سیاسی وفرهنگی ایران و اروپا وارد مرحله نوینی از تحولات بین المللی شد. جهان گردان و تجار و نمایندگان سیاسی کشورهای دیگر که به ایران سفر می کردند،متخصصینی را که در باب آداب و رسوم و فرهنگ و آثار باستانی و تاریخی ایران مطالعاتی داشتند،با خود به همراه می آوردند، که این متخصصان با ورود خود به ایران مطالعات باستان شناسی را رونق بخشیدند. فرانسویان از جمله ملل پیشگام در باستان شناسی ایران بودند و در این دوره عمده فعالیت ها در شوش متمرکز بود. نااگاهی شاه و درباریان از دانش تاریخ و باستان شناسی در این دوره ایران را عرصه تاخت و تاز استعمارگران می کند و متعاقب آن، با ورود هیأت های باستان شناسی، تاراج میراث ملی ایران به دست آنان آغاز می شود. اعطای دو امتیاز حفریات باستان شناسی یکی در سال 1895م و دیگری در سال 1900م توسط ناصرالدین شاه و مظفرالدین شاه، ضربه مهلکی بر پیکره میراث باستانی ایران وارد کرد. عملکرد ضغیف و منفعلانه دولت-مردان قاجاری در برابر این هیأت ها، بی توجهی نسبت به چپاول و اهمال در نگه داری آثارباستانی خبر از جهل وبی خبری آنان نسبت به ارزش میراث باستانی می دهد. ضمن اینکه مردم برای برخی از میراث باستانی قداستی آمیخته با جهل قائل بودند، بر ارزش این آثار واقف نبودند و در کنار طبقه حاکم مسولیت بخشی از تخریب آثار باستانی متوجه آنان است. در این دوره اقدامات باستان شناسان و حفاری آنان در مراحل ابتدایی خود بود و فعالیت ها و مطالعات شان متضمن نتایج مثبت و منفی متعددی در ایران بود.

بویهیان که از نواحی شمال ایران برخاستند، توانستند یکی از معتبر ترین حکومت های ایرانی وشیعی را تأسیس نمایند. این سلسله ایرانی شیعه مذهب در میان سال های 321ه.ق تا 448ه.قبر قسمت های غربی ، جنوبی و مرکزی ایران تسلط یافتند و موفق شدند بر بغداد مرکز خلافت عباسی چیره شوند . ظهورحکومت آل بویه به عنوان یک دولت شیعی و تسلط آنان بر امور خلافت عباسی سبب ایجاد تحولی جدید در حیات اجتماعی و فرهنگی شیعیان گردید و تأثیر زیادی بر پدید آمدن تمدن طلایی اسلام در قرن چهارم هجری داشت .آل بویه با حمایت جدی از علما و دانشمندان شیعی و احداث مدارس ، دارالعلم ها ، کتابخانه ها و ایجاد فضای مناسب برای علما دانشمندان شیعی فصل نوینی در مذهب تشیع ایجاد نمودند ، به طوریکه آثار و تألیفات به جای مانده ازعلما و دانشمندان شیعی عصر آل بویه از منابع غنی و ارزشمند شیعیان محسوب می گردد. امرای آل بویه با ترویج شعائر دینی و اجرای آداب رسوم مذهبی مختص شیعیان مانند رفتن به زیارت،تعمیر وبازسازی بقاع متبرکه و قبورائمه شیعه(ع)ودستوربرپایی مراسم جشن غدیرخم و عزاداری عاشوراسبب زنده کردن مذهب تشیع و خروج شیعیان ازتقّیه و انزوا وحضور آنان در عرصه های اجتماعی و فرهنگی وازدیادپیروان شیعی شدند،تا آنجا که آشکارابه اجرای مناسک مذهبی وبیان عقائد خود پرداختند وشعار های شیعی راعلنی نمودند، در حالیکه تا قبل از آن هرگز اجازه اجرای این مناسک و بیان عقائد خود به صورت علنی و آشکار نداشتند.

چکیده: از رخدادهای بزرگ تاریخ ایران، ورود و گسترش اسلام، در سده های نخستین هجری بود. پژوهش حاضر با تمرکز بر مسئله ی ورود و گسترش اسلام در ایران در صدد بیان رخداد بزرگ تحول فرهنگ و شیوه ی زندگی مردم ایران می باشد. چگونگی و فرایند شکل گیری و رواج الگوهای فرهنگی اسلامی در جامعه ی ایران تا پایان قرن چهارم مسئله ی پژوهش پیش رو می باشد. به نظر می رسد، الگوهای فرهنگی اسلامی در ایران در یک فرایند تاریخی و اجتماعی شکل گرفته و در یک روند تدریجی رواج یافته، درونی شده و گسترش می یابند. بررسی موضوع فرایند اسلامی شدن فرهنگ با تأکید بر رویکرد تاریخ فرهنگی، پژوهش را به بهره گیری از دیدگاه تفسیری و معناکاوانه «کلیفورد گیرتز» رهنمون ساخته، تا طی آن، با دیدن دین به مثابه فرهنگ و نظام معنائی دانستن آن، و کاربست روش فرایندی" فیلیپ کارل سالزمن " تحول فرهنگی سده های نخستین ایران دوره ی اسلامی را در مفاهیم نمادین فرهنگ بازآفرینی و بررسی کند. روش گردآوری اطلاعات در این بررسی کتابخانه ای، اسنادی(مانند کتیبه ها) و منابع تصویری مانند نقاشی، عکس، نقشه، مجسمه، سکه، حکاکی و بناهای معماری) می باشد. پژوهش پیش رو در تلاش برای فهم تحول نظام معنایی در ابعاد مختلف زندگی مردم، ابتدا الگوهای فرهنگی شامل: اعتقادات، آداب و رسوم، زبان، پوشاک، تغذیه و ... در ایران دوره ی پیشااسلامی را، بررسی نموده، آنگاه چارچوب های دینی که در قالب مفاهیم (حلال، حرام، مستحب و مکروه)، نظام معنایی اسلامی را می سازد، شناسانده، سپس به بازنمایی نوع تعامل و کنش های جمعی ایرانیان در سه گروه حاکمان، نخبگان و مردم پرداخته تا در انتها فرایند تولید نظام معنایی "فرهنگ ایرانی اسلامی" را فهم کند. دستاورد تعامل ایران و اسلام، تحول در بخشی از ابعاد و شاخصه های فرهنگ و تغییر نظام معنائی بود. در بعد اعتقادات، با اثبات زمینه توحید گرا و اخلاق گرا بودن مردم ایران، تحول رخ داده، پذیرش قرائتی جدید از توحید (یکتائی در ذات، صفات و افعال) و گرایش به توحیدی تنزیهی، تداوم نگاه فرجام شناسانه، گرایش به تشیع و توجه به عقلانیت بود. در بعد آئین ها، با تفسیر زمینه ی پایبندی به انجام مناسک زرتشتی، تقدس طبیعت، توجه به دنیا و شادخواری ایرانیان، تحول معنائی رخ داده این گونه است: بزرگداشت طبیعت، ترویج نگاه ارزشی پرهیز از اسراف و خوش گذرانی وتوجه به مناسک عبادی برای نیل به کمال معنوی. در بعد زندگی روزمره با اثبات زمینه ی تعالیم زرتشتی، تنوع طلبی و تجمل خواهی ایرانیان، تحول رخ داده، آمیختن چارچوب های دینی حلال و حرام باتمدن پیچیده ایرانی بود. در بعد زبان با اثبات وجود زمینه لهجه های نیرومند (دری، خوزی وپارسی) در ایران، سابقه ی وام گیری خط از زبان عربی در گذشته، تحول رخ داده، گرفتن ابزار خط، الفبا، عروض و واژگان از زبان عربی و ترکیب آن با لهجه ی دری و پدید آوردن زبان فارسی دری بود. واژه های کلیدی: ایران، اسلام، تحول فرهنگ، اسلامی شدن، تاریخ فرهنگی.

این رساله به روشن ساختن چگونگی مشارکت سیاسی وسازوکارهای آن دراندیشه وحکومت امام علی (ع)پرداخته است پس از بررسی تاریخچه ی مشارکت سیاسی بررسی مفهوم آن دراندیشه ی امام علی (ع)صورت گرفت و سازوکارهای شورا،بیعت،امربه معروف ونهی ازمنکر(ازطریق بحث وگفتگو ومناظره با مخالفین ) واعطای حق آزادی بیان ونظارت برکارگزاران به مردم به عنوان مهمترین شیوه های اعمال مشارکت سیاسی دراندیشه وحکومت ایشان عنوان شد دراین رساله باروش تبیین عقلانی داده های تاریخی اصل شورا (مشارکت سیاسی نخبگان) واصل بیعت(مشارکت سیاسی مردم)درکناریکدیگر به شکلی آگاهانه وآزادانه دلیل پذیرش حکومت ازجانب ایشان عنوان شده است. اصل شورا به عنوان راهی عقلایی درجهت انتخاب خلیفه درسخنان امام عنوان شده است بی آنکه پذیرش آن متضمن مشروعیت خلفای گذشته باشد زیرااین پژوهش به باز نمگری سقیفه پرداخته ونشان می دهد که اصل شورا (علیرغم ادعاها وتفاسیر جدید محققان اهل سنت همچون الشاوی وملیجی) درانتخاب خلفای گذشته باشرایط وملزومات خاص خود رعایت نشده است .یافته های این تحقیق نشان می دهدکه مشارکت سیاسی مردم درحکومت امام علی(ع) درعرصه ی تصمیم گیری هاوسیاست گذاری ها به شکلی آگاهانه وآزادانه تحقق یافت.وهمین امر دلیل مشارکت حداکثری مردم درحکمیت شدوآزادی بیان ،مناظره ها وگفتگوها ی صورت گرفته دردوران حکومت امام نشانگر اهتمام ایشان برای به مشارکت کشاندن بیشترمردم به صحنه های سیاسی و انجام فریضه ی امربه معروف ونهی از منکر جهت رشد وهدایت آنان می باشد.وامام تاپایان خلافت خویش به این اصل پایبند بود هرچند که مردم به وظایف خویش درقبال ایشان عمل نکردند وبه مشارکت سیاسی درقالب اطاعت ازامام ادامه ندادند . واژگان کلیدی: مشارکت سیاسی،حکومت امام علی(ع)،شورا،بیعت،امربه معروف ونهی ازمنکر

هجوم مغولان به سرزمین های اسلامی، نتایج سیاسی، اجتماعی، اقنصادی و فرهنگی گسترده ای در پی داشت. در نخستین مرحله ی هجوم که در سال 616 ه .ق. آغاز شد، در گستره ی فلات ایران، حکومت قدرتمند خوارزمشاهی در معرض تهدیدی اساسی قرار گرفت و در تداوم همین یورش ها، یکسره از میان رفت. دستگاه خلافت عباسی که گرفتار مجادله با خوارزمشاهیان بود از ظهور دشمن جدید و خطرناکی در مرز دولت خوارزمشاهی ناخرسند نبود. اسماعیلیان نزاری ایران، نخستین حکومت مسلمانی بودند که پس از عبور مغولان از جیحون، با ارسال سفیر، فرمانبرداری آنان را پذیرفتند. همین اقدام آنان سبب شد که در شرایطی که خراسان و عراق دستخوش حملات ویرانگر مغول قرار گرفته بود، قلاع اسماعیلیان از آسیب در امان بماند و حدود چهار دهه ی دیگر هم به حیات خود ادامه دهد. اسماعیلیان نزاری با استفاده از شرایط آشفته ی سیاسی می کوشیدند قدرت و قلمروی نفوذ خود را گسترش دهند و با فروپاشی قدرت سیاسی در ایران، این کار را امکان پذیر یافتند. آن ها بارها توانستند فراتر از متصرفات خود گام نهند و سیاستشان اغلب گسترده و موثر بود. با این حال مغولان بر آن نبودند که با اسماعیلیان روابط دوستانه برقرار کنند و دشمنی خویش را با آن ها پنهان نمی داشتند. بنابراین درصدد برآمدند که ابتدا اسماعیلیان و پس از آن خلافت عباسی را از میان بردارند و آخرین ممالک اسلامی قسمت غربی آسیا را نیز به تصرف خویش درآورند، که این امر با فرستاده شدن هلاکوخان مغول به ایران مهیا شد و این پژوهش روشن شدن ماهیت حکومت اسماعیلیان نزاری و ارزیابی عملکرد آن ها را در زمان حمله ی هلاکوخان مغول به ایران مورد بررسی قرار می دهد.

چکیده در اوایل قرن چهارم هجری تجزیه حکومت عباسیان و از هم پاشیدن قدرت آنان وگسترش کشمکش های داخلی را در بغداد شاهد هستیم. حکومت اسلامی به حکومت های کوچک تجزیه یافت و وحدت مذهبی در میان جامعه از بین رفت. در این قرن همزمان با حکومت آل بویه سلسله های دیگری نیز حکومت می کردند. دولت های سامانی و غزنوی که حامیان سرسخت خلافت و سنیان متعصبی بودند، برای دفاع از دین حنیف در مقابل بدعت تلاش فراوانی کردند. اما آنان در ایجاد وحدت چندان موفق نبودند. چنانچه غزنویان به بهانه های مختلف به سرکوب مخالفان مذهب سنی می پرداختند. اما با تصرف دارالخلافه بغداد توسط آل بویه شیعه مذهب، امیران بویهی تصمیم گرفتند راهکارها و سیاست هایی را برای حکومت کردن بر جامعه ای سنی و خلفایی که در نهایت ضعف بودند، بکار ببرند که سیاست تقریب بین المذاهب از مهمترین این سیاست ها بود. هر چند زد و خوردهایی که در زمان آل بویه بین سنی مذهبان و شیعیان رخ داد، با دوران پیش تفاوت داشت. یا حتی بعضی از امرای بویهی مانند معزالدوله پس از تسلط بر بغداد سعی کردند تا سنت های تشیع را در بغداد و نواحی تحت فرمان خود احیا کنند. اما از آنجایی که این مسئله با سیاست مذهبی خلافت در تعارض بود و مشکلاتی را برای حکومت آل بویه به وجود می آورد، امرای بعدی تصمیم به سیاست تقریب گرفتند. با وجود ابراز علاقه ای که عضدالدوله به ائمه شیعی می نمود سعی در منع تظاهرات ضد سنی داشت. هدف وی این بود که از اختلافات مذهبی و برخوردهای شدید فرقه ای جلوگیری کند و تا اندازه ای در این کار موفق بود. وی نه سیاست خلفای عباسی را که تسنن را واقعیت اسلام می دانستند قبول داشت و نه از سیاست معزالدوله و بختیار پیروی می کرد، که به شیعیان اجازه می دادند برخی مراسم خود را که به خشم بیشتر سنیان می انجامید دنبال کنند. بدین طریق موفق گردید فرقه گرایی را سرکوب کند. این سیاست موفقیت آمیز را امرای بعدی بویهی نیز ادامه دادند. با وجود درگیری هایی که میان دو حزب سیاسی شیعیان و حنابله در بغداد وجود داشت ، تعامل و وحدت نسبی میان فرق و مذاهب مختلف را شاهد هستیم. بطوری که این دوران یکی از درخشانترین دوران ها از نظر شکوفایی فرهنگ و تمدن در جهان اسلام می باشد که در سایه این وحدت به وجود آمد.

مقام و موقعیت زن در طول تاریخ اسلام از مسائل قابل تأمل این مقطع از تاریخ است. در این میان می توان از عایشه دختر ابی بکر به عنوان شخصیتی سیاسی – مذهبی وقایع صدر اسلام نام برد و تأثیر بسزایی در روند حوادث صدر اسلام داشته است و در این پژوهش به این مهم پرداخته خواهد شد. عایشه شخصیتی «وجیهه الملّه » داشت. از طرفی همسر پیامبر(ص) و از سوی دیگر دختر ابوبکر بود، علاوه بر اینها دارای سواد و حافظه قوی بود که وی را از دیگر همسران پیامبر متمایز می کرد. علاوه بر این موارد روی کارآمدن پدرش (ابوبکر) و پس از وی عمربن خطاب یار دیرین ابوبکر به وی این اجازه را می داد تا پس از رحلت پیامبر (ص) بر جریانات سیاسی – اجتماعی حضوری فعال و تعیین کننده داشته باشد تا جایی که در دوره سه خلیفه روی کارآمده پس از پیامبر (ص) وی نقش مشاور شرعی داشت و فتوا می داد شیخین نیز پیوسته وی را مورد احترام قرار داده و در امور مختلف از وی کسب تکلیف می کردند. این مسائل سبب گردید که به بررسی نقش عایشه در تحولات سیاسی- مذهبی پس از پیامبر (ص) بپردازیم. از جمله بارزترین مسائل سیاسی پس از رسول خدا که می توان به نقش مستقیم عایشه در شکل گیری آنان اشاره کرد قتل عثمان و جنگ جمل می باشد چرا که در جریان قتل عثمان برای نخستین بار خلیفه کشی در جامعه اسلامی باب گردید و همچنین در جریان جنگ جمل حرمت شکنی و جنگ داخلی گریبانگیر جامعه اسلامی گردید. عایشه با عدم اجرای فرامین دستورات پیامبر (ص) که صراحتاً همسران خود را به ماندن درخانه و عدم شرکت در چنین جریاناتی دستور می داد راه کوه و بیابان در پیش گرفت و موجب برپایی فتنه در بین مسلمانان، ریخته شدن خون های آنان شد. پس از جنگ جمل نیز با از بین رفتن قبح خروج بر خلیفه، معاویه به خود اجازه خروج علیه خلیفه را داد و جنگ صفین را به راه انداخت که پایه تمام این اقدامات و حرمت شکنی ها را می توان در اقدامات پیشین عایشه دانست. سوال اصلی پژوهش این است: «عایشه چرا و چگونه و تحت تأثیر چه عوامل و زمینه هایی در شکل گیری و دامن زدن به تحولات سیاسی و مذهبی پس از رحلت پیامبر ایفای نقش کرده است؟» و فرضیه ای که در مقابل این پرسش قرار می گیرد این است: «خصوصیات شخصیتی و جایگاه اجتماعی و خانوادگی عایشه به عنوان همسر پیامبر و دختر خلیفه اول مهم ترین عواملی هستند که به وی این امکان را داد تا در تحولات جامعه اسلامی پس از رحلت پیامبر به ایفای نقش بپردازد».

نخستین پادشاه سلسله ساسانی ،(اردشیر بابکان) درگیر جنگ های فرسایشی با الکساندر سوروس شد ،اما اوج درگیری ها با رومیان به دوره شاپور اول بر می گردد ، وی توانست در دوران پادشاهی خود به پیروزی های خیره کننده ای دست یابد .گرچه پس از گذشت زمان و در دوران حکمرانی پادشاهان بعدی از جمله بهرام دوم ، ایران باز هم درگیر با رومیان بوده است . در این زمان بهرام دوم با کاروس به جنگ پرداخت . بهرام از عهده مقابله با کاروس برنیامد در نتیجه کاروس خود را فاتح بزرگ پارت خواند. فاتح بزرگ پارت،در نزدیک تختگاه ساسانی، به طور مرموزی به هلاکت رسید . دوران درخشان ایران ،با روی کار آمدن شاپور دوم آغاز شد . وی سه مرتبه با رومیان به جنگ پرداخت و توانست در هر سه جنگ به طور کامل بر رومیان فائق آید. همچنین با بررسی جغرافیایی نبرد ها در این دوره به نظر می رسد رومی ها و ساسانیان علاوه بر مسئله ارمنستان ،بیشتر بر سر بین النهرین و سوریه درگیر شده و رومیان کمتر موفق به ورود در داخل خاک ایران شده اند

چکیده دولت شیعی آل بویه(320-447 هـ.ق/932-1055م) در ایران و عراق بوسیله فرزندان بویه تأسیس گردید.گرچه دوره حاکمیت آن ها مصادف با قدرت گیری حکومت های مستقل و نیمه مستقل دیگری در قلمرو اسلامی بوده و ضعف خلافت عباسی را بوجود آورده بود اما همین دوران به عصر رنسانس فرهنگی در تمدن اسلامی معروف است.عوامل و عناصر متعددی در شکوفایی فرهنگی و تمدنی در این عصر نقش داشته اند. اما مهمترین عامل را باید «اصل مدارای دینی و مذ هبی» دانست که از آن به مادر تمدن ها نیز تعبیر شده است.این اصل ریشه در ذات اسلام داشته و از آموزه های پیامبر اسلام(ص) و ائمه اطهار(ع) می باشد.پرسش اصلی پژوهش پیش رو این است که:مدارای دینی و مذهبی در ملک داری بویهیان و آثار و نتایج آن بر توسعه و شکوفایی فرهنگ و تمدن اسلامی چه بوده است؟ برای دستیابی به پاسخ این پرسش،در ابتدا به روش توصیفی-تحلیلی که روش معمول تاریخی است،زمینه های تاریخی،اعتقادی،فرهنگی،اجتماعی و سیاسی مدارای بویهیان مورد واکاوی قرار گرفت و مشخص گردید که مدارای دینی و مذهبی در حکومت آل بویه از جایگاه سیاسی،اجتماعی، نظامی و مذهبی برخوردار بوده است به طوری که آن ها از همه کسانی که صلاحیت لازم در تشکیلات اداری و اجتماعی مانند:وزارت،قضاوت ،فرماندهی لشکر،دیوان مظالم،امیرالحاج و نقابت علویان را داشتند بدون توجه به دین و مذهب آن ها استفاده می کردند که منجر به شکوفایی و توسعه فرهنگ و تمدن اسلامی در قلمرو آنان گردید.دستاورد و کاربرد این رساله نیز توجه به نقش مهم مدارای دینی و مذهبی در تقریب مذاهب و تولید علم و توسعه فرهنگ و تمدن اسلامی است. واژه های کلیدی: مدارا-تسامح و تساهل-قرن چهارم و پنجم هجری-آل بویه -فرهنگ و تمدن اسلامی

چکیده در ایران شهرنشینی و شهرسازی از دوره ی حکومت ایلام آغاز شده و سپس با تشکیل دولت ماد شهر از ساختاری منسجم تر برخوردار می شود. در دوره ی ماد شهرها بیشتر متأثر از ضابطه ی دفاعی بودند اما با روی کار آمدن امپراطوری هخامنشی، شهرها از حالت دفاعی درآمده و بیشتر به صورت شهرهای بازرگانی ظاهر می شوند، گستردگی و وسعت شاهنشاهی هخامنشی راه ها و شهرهای ارتباطی بسیاری را طلب می کرد به همین دلیل بیشتر شهرهای این دوره، شهرهایی بازرگانی و ارتباطی بودند، شهرسازی این دوره از تاریخ ایران، به سبک شهرسازی پارسی معروف است که با حمله ی اسکندر به پایان می رسد. پس از آن شاهد پیدایش شهرهای پارسی- هلنی هستیم که در ایران، شهرهایی به شیوه ی دولت- شهرهای یونانی به وجود آوردند اما با روی کار آمدن اشکانیان شهرهای ایرانی به تدریج دچار تغییر گردیدند و شهرها سبک پارسی- هلنی خود را از دست دادند. با به قدرت رسیدن ساسانیان شهرها در ابتدا دنباله رو سبک شهری دوره ی اشکانی بودند اما با گذشت زمان شهرها متحول شدند. در این دوره شهرها شامل سه قسمت اصلی بودند، کهندژ، شار میانی و شار بیرونی و با توجه به ساختار طبقاتی جامعه ی ساسانی که به صورت کاستی بود هر طبقه در محل مخصوصی از شهر جای می گرفت. با ورود اسلام به ایران، و با توجه به این که اسلام جهان بینی مبتنی بر برابری و برادری داشت، این ساختار دچار تحول شد و شهر از حالت کاستی دوره ی ساسانی خارج شد. در همین زمان بسیاری از مساجد جایگزین آتشکده ها شدند این مساجد یا از تغییر شکل آتشکده ها به وجود آمدند یا بر روی آتشکده های ویران شده ساخته شدند. شهر این دوره شامل کهندژ، شارستان و ربض یا حومه ی شهر می شد. ربض که در نتیجه ی رشد اقتصاد و بازرگانی و پیشرفت صنایع به وجود آمده بود، در دوره ی اسلامی به یکی از مهمترین قسمت های شهر ایرانی- اسلامی تبدیل شد. واژگان کلیدی: ساختار شهری، آتشکده، مسجد، ربض، کهندژ، شارستان، بازار.

با وجود تلاش های پی گیر پیامبر(ص) در راستای مبارزه با تعصبات و عقاید جاهلی، متأسفانه این مسائل کاملاً از ذهن و نهاد مردم زدوده نشد و با رحلت ایشان، آن روند با موانع جدی روبه رو شد. به این سبب در اندک زمانی ارزش های نوپای دینی-اسلامی مغلوب ارزش ها و معیارهای قبیله ای شد. نشان بارز این رجعت، گذشته از سقیفه، در شورای جانشینی عمر نمود یافت. نامزد اصلی شورا، یکی علی بن ابی طالب(ع) و دیگری عثمان بن عفان، بود. این تحقیق بر آنست با روش توصیفی و تحلیلی به این موضوع بپردازد که چه علل و زمینه هایی در مطرح شدن عثمان برای خلافت موثر بود؛ نتیجه ی شورا چگونه به انتخاب عثمان انجامید و این انتخاب چه پیامدهایی داشت. در منطق قبیله ای که بر اعضای شورا و جامعه حاکم بود به منظور توازن قوا در بین قبایل قریش، علی(ع) نباید انتخاب می شد تا نبوت و خلافت در یک خاندان قرار نگیرد. بنی امیه که در سال های اخیر فرصت ترمیم و رشد خود را یافته بود انتظاری جز خلافت عثمان نداشتند. علاوه بر این قریش مسبب قتل عزیزان خود را علی(ع) و نه اسلام می دانست. این ها به همراه قضایای دیگر، نتیجه ی شورا را از پیش تعیین کرده بود. عثمان انتخاب شد. وی اداره ی امور را به بستگان خود سپرد و خواسته و ناخواسته مجری اوامر آن ها شد. در نتیجه ی اقدامات سوء کارگزاران اموی خلیفه از یک سو و ظهور گروه های جدید مردمی از سوی دیگر، شورشی عمومی علیه عثمان برپا شد و خلیفه در این بین قربانی اعمال خود و کارگزارانش شد.

مسیحیان از بزرگترین اقلیت های دینی در دوره ایران ساسانی به شمار می رفتند. عمده جمعیت این مسیحیان در نواحی غربی ایران از جمله بین النهرین جنوبی، بین النهرین شمالی و مناطق دیگری چون خوزستان و مدائن مستقر بودند. به هنگام ظهور اسلام و آغاز فتوحات مسلمانان در ایران، با توجه به موقعیت جغرافیایی این مسیحیان، آنها اولین گروه از مردمان قلمرو امپراطوری ساسانی بودند که با اعراب روبرو شدند. حال این پژوهش در پی آن است تا از سویی رویه ای را که مسیحیان غرب ایران به عنوان اقلیتی دینی در مواجهه با اعراب مسلمان در دو قرن نخست هجری در پیش گرفتند مورد بررسی قرار دهد و از سوی دیگر رفتار حکام مسلمان در طول این دو قرن با این اقلیت دینی مورد بحث قرار گیرد. بررسی داده های تاریخی بر اساس روش توصیفی- تحلیلی در تحقیق تاریخی نشان می دهد که مسیحیان غرب ایران در مقابل حمله مسلمانان جدای از درگیری های پراکنده، صلح و پرداخت جزیه را بر نبرد ترجیح دادند و در طی دو قرن اول هجری چه از نظر سیاسی و اداری و چه به لحاظ فعالیت علمی و انتقال علوم خصوصاَ از طریق مرکزی به نام دانشگاه جندی شاپور برای جامعه اسلامی مفید فایده واقع شدند. در مقابل، سیاست کلی حکام مسلمان نیز به کارگیری دستورالعمل های اهل ذمه در خصوص این مسیحیان بود. هر چند که گاهی از سوی برخی حکام این قوانین نادیده گرفته می شد.

چکیده: طائف در کنار دو شهر مکه و مدینه از شهرهای مهم شبه جزیره عربستان و منطقه حجاز در عصر جاهلی است. این شهر به خاطر شرایط مساعد جوی و خاک حاصلخیز از قدیم مرکز اسکان شماری از قبایل بوده که آخرین این قبایل قبیله ثقیف بود. قبیله ثقیف یکی از مهم ترین قبایل در عصر جاهلی و صدر اسلام در سال هشتم هجری مجبور به پذیرش اسلام شد. پس از مسلمان شدن شهر طائف اهالی این شهر خصوصاً در جریانات سیاسی حکومت اسلامی نقش فعالی را بر عهده گرفتند. حال این پژوهش در پی آن است تا از سویی تحولات شهر طائف از عصر جاهلی تا پایان امویان به لحاظ دینی، سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی را بررسی نماید. و از سوی دیگر نقش نخبگان ثقیف مانند زیاد بن ابیه، مغیره بن شعبه، عبیدالله بن زیاد و حجاج بن یوسف ثقفی و... در جریان های سیاسی تاریخ صدر اسلام و دوره امویان مورد بحث قرار دهد. بررسی داده های تاریخی بر اساس روش توصیفی –تحلیلی نشان می دهد: که عمده مردم طائف به کار کشاورزی می پرداختند وجود بتکده لات در طائف و هم چنین نزدیکی طائف به مکه زمینه های مناسبی را برای هم پیمانی دو قبیله ثقیف و قریش ایجاد کرده بود. و قبیله ثقیف در مواجهه با پیامبر و اسلام تابع قریش بودند و بعد از مسلمان شدن نیز، طائف دوره آرامی را به دور از مراکز درگیرها سپری کرد. و با روی کار آمدن دولت امویان به خاطر هم پیمانی ثقیف با قریش در عصر جاهلی و هم به دلیل نخبگی مردم ثقیف این نخبگان ثقیف بودند که در اداره جامعه اسلامی و استحکام پایه های قدرت امویان و اداره سرزمین های بصره و کوفه و عراق به کمک بنی امیه آمدند. و نقش بسیار برجسته ای را در دولت امویان بازی کردند.

چکیده مواجهه اسلام و غرب ریشه در عوامل و اسباب بسیاری دارد که برای تحلیل و حل آن باید ابتدا اسلام و غرب را واقع بینانه شناخت؛ و با توجه به سیر تاریخی این نزاع و بررسی فضای جدید پیش آمده در تقریر آن، موانع تفاهم این دو را شناخت؛ و با تأکید بر وجوه مشترک به حل این موانع اندیشید. با نگاهی به آراء و اندیشه های سید حسین نصر به عنوان برجسته ترین مُبلغ جریان سنّت گرایی در عصر کنونی می توان موضوع مواجهه اسلام و غرب را از دیدگاه وی که نگاهی مبتنی بر سنّت گرایی است مورد بررسی قرار داد. سید حسین نصر سنّت گرایی را تنها رویکرد حاکم در طول تاریخ بشر می انگارد که همه چیز را در پناه خود داشت و چیزی خارج از قلمرو آن معنا و مفهوم نداشت. وی از جمله اندیشمندانی است که در عصر حاضر به از دفاع سنّت، حکمت جاویدان و امر قدسی اهتمام دارد؛ هم چنین به جدال با مدرنیته مشغول بوده و راه نجات انسان مدرن را بازگشت به سنّت و معنویت می داند؛ با این نحوه نگرش، اسلام از نظر وی همان اسلام سنّتی مورد نظر سنّت گرایان است که واجد ویزگی هایی است که آن را از اسلام بنیادگرایانه و اسلام تجددگرایانه جدا می کند. بنابراین دیدگاه وی در مورد اسلام، نگاه سنّتی و از درون به اسلام است. نگاهی است به آموزه های مقدس و جهانی دین اسلام همان گونه که وحی شده اند و در طی اعصار به ما رسیده اند. نصر از غرب مدرن سخن می گوید که با مفاهیم گوناگونی چون مدرنیته، مدرنیته متأخر، مدرنیته رادیکال، پسامدرنیته، نام گذاری شده است. مدرنیسم دارای جهان بینی خاصی است و با خود چالش های مختلف و متنّوعی را در حوزه های فرهنگی، سیاسی و اجتماعی به همراه داشته است. به دلیل این نوع جهان بینی است که امروزه اسلام و غرب مدرن در زمینه های فلسفه، علوم تجربی، فنّاوری، و صنعت ناشی از علم تجربی، عرفان، هنر و ادبیات با چالش هایی مُواجه است. نصر معتقد است تا پیش از دوران مدرن رابطه اسلام و غرب بیشتر بر پایه داد و ستد بوده اما در دوران مدرن این رابطه بیشتر خصومت آمیز شده تا جایی که امروزه شاهد جنگ نظامی بین اسلام و غرب هستیم.

چکیده : پژوهش حاضر به بررسی جغرافیا ی تاریخی یکی از قدیمیترین مناطق ایران یعنی سمنان (قومس) پرداخته است.که به دلیل موقعیت طبیعی وپیشینه تمدنی خود همواره در مناسبات مربوط به شرق وغرب ایران به نوعی هم تأ ثیر پذیر وهم تأثیر گذار بوده است. بررسی ایالت قومس به لحاظ اقلیم وجغرافیا در فاصله زمانی قرن سوم تا هشتم هجری برای شناخت امروز آن ضرورت دارد. این پژوهش که بر اساس روش تحقیق تاریخی با مراجعه به کتابخانه ها تنظیم شده است .چهره ای نسبتأ کلی وهمه جانبه از تاریخ قومس وشهرهای آن دردوره ذکر شده ارائه می دهد. حاصل این پژوهش بیانگر موقعیت جغرافیایی وسوق الجیشی این ایالت در طول تاریخ که بستر حوادث ، وقایع مختلف ونیز میزبان مسافران وجهانگردان از یک سو وتوجه به تاریخ پرفراز ونشیب این خطه در ایران باستان وبعد از ورود اسلام ودوره حکومتهای نیمه مستقل ومستقل در قرون ذکر شده است وتوجه به متون جغرافیایی وجغرافیای تاریخی به عنوان منابعی مناسب در جهت تبیین وضعیت ایالت قومس با ذکر شهرهای سمنان –دامغان- بسطام وخوار که در ادوار مختلف از اهمیت ویژه ای برخودار بوده است. و تلاش دارد ضمن پرداختن به این موضوع ایالت قومس را به لحاظ اقلیم وجغرافیا،تاریخ، اقتصاد،فرهنگ و... در این بازه زمانی معرفی وبررسی نماید.

حوزه حله از معروفترین حوزه های علمی عصر ایلخانی می باشد که عالمان این حوزه با تلاش در دو محور علمی یعنی آموزش علوم دینی در حوزه و مدرسه اولجایتو، تالیف کتب دینی توانستند نقش مهمی در تثبیت فقه شیعه و گسترش اندیشه سیاسی شیعه در جامعه اسلامی سده های هفتم و هشتم ایفا نمودند اگرچه نباید نسبت به رفتار و فعالیت سیاسی عالمان حوزه در برابر تهاجم مغولان و حکومت آنها غفلت نمود. تالیفات علمی عالمان حله در زمینه فقه شیعه به خصوص فقه سیاسی، در راستای تبیین و تکمیل دیدگاههای علمای پیشین به خصوص اندیشه شیخ مفید و شیخ طوسی بوده که با بررسی تعقلی احکام فقهی علمای پیشین در دایره المعارفها، علمای اعصار بعدی را از رجوع به منابع فقهی علمای گذشته شیعه و حتی علمای اهل تسنن بی نیاز ساختند و همچنین سعی نمودند با تقسیم بندی ابواب فقه، الگویی در تنظیم احکام فقهی برای علمای بعدی ارائه داده اند. در مبحث کلامی، علمای حوزه برای اثبات اعتقادات شیعه به خصوص در باب امامت، تصنیفاتی به شیوه استدلال عقلی و فلسفی تالیف نموده اند که بیشترین تالیفات کلامی در باب امامت به سبک استدلالی بوسیله عالم مشهور این حوزه، علامه حلی در سده هشتم تالیف شده که نتایج آن، اقرار علمای اهل تسنن در دربار ایلخانان به حقانیت شیعه بوده و از سوی دیگر با همکاری و ارتباط علمی با حاکمان ایلخانی توانستند زمینه را برای رسمیت یافتن مذهب تشیع در دوره اولجایتو فراهم آورند

در اکثر جوامع و در میان اکثر مردمان، این دین آنهاست که تابع زندگی و دنیای آنهاست. اکثر انسانها غالبا بدنبال نوع تفکر و اعتقادات مذهبی خاصی می روند ، که تأمین کننده و توجیه گر زندگی خاصی که آنها بدنبال آن هستند، باشد. در هر حال نگرشهای مختلفی نسبت به دینداری و اسلام وجود دارد . آیا نیروهای انجمن به نوعی اسلام مرفهین عافیت طلب معتقد بودند. ؟ یا اسلامی که با بیشترین برخورداری از مواهب زندگی قابل جمع باشد ؟ لذاست که می بینیم هواداران جدی انجمن اکثریت قریب به اتفاق آنان، هم بدنبال تأمین بهترین موقعیتهای دنیوی بودند و هم از دیگر سو با شرکت در محافل دعای ندبه و غیره و نیز تشکیل چنین جلساتی در منازل کاخ مانند خود سعی در ارضاء روحیه معنوی و نیز اکتساب ثواب اخروی بودند. مبارزات وجهاد آنان نیز از نوعی بود که کمترین مرارتها و خسارتهای جانی و مالی را برای آنان در پی داشته باشد. این نوع اسلام کجا و اسلام ناب کجا ؟ البته قرار دادن همه اعضای انجمن را در این طیف نوعی ظلم اشکار است

یکی از پیامدهای ورد اعراب مسلمان به ایالت فارس تاسیس شهر شیراز بود. مسایلی که قصد داریم در این پژوهش بررسی کنیم به قرار ذیل است. چرا شیراز در برابر استخر تاسیس شد؟ شیراز چه نقشی را در تغییر و تحولات اجتماعی فارس در قرون نخستین اسلامی ایفا کرد و ارتباط شیراز با دیگر نقاط فارس چگونه بود؟ شیراز مرکز سیاسی اداری فارس شد به همین دلیل از وقایع سیاسی دوره ی امویان تاثیر می گرفت و به علت مرکزیت دراوضاع سیاسی این دوره دخیل بود. داشتن مرکزیت سیاسی اداری و موقعیت جغرافیایی ویژه باعث توجه افراد قدرمتند به آن و این توجه سبب افزایش اهمیتش در طول زمان شد، چنان که صفاریان شیراز را مکانی مناسب برای استقرار خود یافتند خلافت عباسی هم از تلاش برای تسلط بر این شهر غافل نبود ورود علی ابن یویه به شیراز آغاز فصل دیگری در تاریخ این شهر بود. شیراز از نظر اجتماعی نقش مهمی را در اسلامی کردن فارس ایفا نمود و از نظر فرهنگی نیز در ایالات فارس قابل توجه بود. تعدادی از دانشمندان علوم اسلامی در آن زندگی می کردند تصوف اسلامی نیز در این زمان در شیراز جایگاه ممتازی داشت . تاسیس شیراز اثر مثبتی بر اقتصاد فارس داشت ارتباط شیراز با دیگر نقاط فارس از اهمیت ویژه ای بر خوردار بود. موقعیت جغرافیایی شیراز آن را به محل تلاقی راه های تجاری فارس تبدیل کرد از این رو شهرهای مختلف ایالات کالاهای خود را برای فروش به این بازار تازه می فرستادند. در مقابل آن چه خود شیراز تولید می شد به شهر های دیگر صادر می گردید.

پس از تشکیل حکومت پیامبر (ص) در مدینه، مسلمانان تجربه جدیدی به نام حکومت را تجربه کردند اما رحلت پیامبر (ص) تحولاتی ساختاری در میان مسلمانان به وجود آورد، مسایلی همچون خلافت، ایمان و جبر و اختیار انسان که در میان مسلمانان و متفکران دو سده نخستین اسلامی انعکاس یافت. یکی از آن جریانهای مهم و بسیار تاثیر گذار در میان مسلمانان، جریان ارجاء و مرجیه و شاخه ای بسیار مهم از مرجیه ، به نام جبریه است. مرجیه جبریه در بحث جبر و اختیار با امویان که برای مشروعیت بخشیدن به حکومت خود به آن استناد می کردند در ظاهر اشتراک عقیده داشتند اما در عمل بدین گونه نبود و جبریه در برابر امویان ایستادند و علیه آنان شمشیر برگرفته و نابودی آنان را خواستار شدند. در این نوشتار تلاش شده است که علاوه بر بررسی زمینه های قرآنی-دینی و سیاسی و اجتماعی خاستگاه فکری جبریه به معرفی بنیان گذاران و نظریه پردازان فرقه جبریه پرداخته شودو همچنین از نوع تعامل و برخورد این جریان و مکتب فکری با حاکمیت اموی دلیل چرایی برخورد آنان با خلفای اموی سخن گفته شود. مرجیه و جریان جبریه آن پس از فروپاشی امویان به دست عباسیان عملا راه انحطاط پیمود و در معرض انتقاد و اعتراض مذاهب مختلف اسلامی قرار گرفتند و از آنجا که جبریه موفق به تکامل و آموزش آراء خود نشدند و همچنین اقدامات آنان بیشتر از دیدگاه نظریه ارجاء مورد مطالعه قرار گرفته که دایره ای بسیار گسترده از جبریه را مانند مرجیه خالصه و مرجیه قدریه را در بر می گیرد، بسیاری از مواریث فکری و واقعیتهای تاریخی راجه به آنان از میان رفته و یا عمدتا توسط مخالفانشان گزارش شده است به این دلیل دست یابی به واقعیتهای مربوط به آنان دشوار است. بنابراین سعی شده است با استفاده از گزارشهای متفاوت و گاه متناقض و مغرضانه در منابع گوناگون تاریخی، حدیث و طبقات، خاستگاه و نوع تعامل جبریه با دستگاه خلافت اموی مورد بررسی قرار گیرد. در این پایان نامه افزون بر استفاده از منابع کهن تاریخی، فرقه شناختی، رجال و تراجم و عقاید و کلام منابع مطالعاتی پژوهشگران ایرانی و غیر ایرانی نیز مورد استفاده قرار گرفته است و از آراء گوناگون پژوهشگران معاصر نیز در این زمینه بهره گیری شده است. برخی از محققان جریان ارجاء را به صورت کلی بدون توجه به فرقه های آنان همساز و همراه امویان معرفی کرده اند و برخی دیگر نیز آنان را مخالف و ناسازگار با امویان دانسته اند، نگارنده به این نتیجه رسیده است که مرجیه جبریه که علاوه بر اعتقاد به جدایی ایمان از عمل و مجبور بودن انسان در اعمالش، به اعتقاداتی همچون امر به معروف و نهی از منکر و پایبندی خلفا به قرآن و سنت پیامبر (ص) نیز باور داشتند، از این رو اعمال خلاف قرآن و سنت پیامبر (ص) امویان را که یک نمونه از آن گرفتن جزیه از نو مسلمانان بود را تاب نیاورده از این رو از در ستیز با آنان در آمدند و درصدد سرنگونی آنان برآمدند.

شهر باستانی قم و ناحیت آن از نواحی قدیمی ایالت ماد یا جبال بوده است ،قم از پر سابقه ترین مراکز شیعه نشین در ایران است، این منطقه در نیمه دوم قرن اول هجری، پذیرای مسلمانان عرب با گرایش شیعی شد و به یکی از قطب های علمی تشیع در عالم اسلامی تبدیل گردید. با ظهور اسلام و هجرت اعراب اشعری به قم، این شهر رنگ و بوی یک شهر شیعی را به خود گرفت،ورود اشعریان به منطقه قم حائز اهمیت بسیاری بود، اشعریان در ترویج مذهب شیعه در ناحیه قم کوشش فراوان می ورزیدند. مهاجرت دسته های خاص از اعراب ، یعنی طالبیان به قم ، آنجا را کانون مخالفت با دولت عباسی ساخت و قم را به عنوان بزرگترین پایگاه تشیع در ناحیت جبال درآورد . دور بودن قم و در امان بودن این منطقه از مأمورین خلافت و تناسب آب و هوای قم با زندگی عربها از علل عمده مهاجرت مخالفین حکومت به این دیار بود. در زمان خلافت امویان و عباسیان، چون نسبت به خانواده رسول اکرم (ص) ظلم و ستم می شد و اختناقی که حکومت زمان پدید آورده بود، عرصه را بر آن بزرگواران تنگ می کرد؛ به ناچار به جانب ایران که مردمش با اولاد پیامبر اسلام و دوستی وروشی احترام آمیز داشتند و به آنها ارادتی کامل نشان می دادند رو آوردند و جمعی از آنان شهر قم را برای اقامت برگزیدند و هرچند که قم از نظر طبیعی و آب و هوا و وجود آب کافی به مناسبت نزدیکی به کویر، محروم مانده است اما به خاطر اینکه جایگاه و مأوای مقدسان شد، از معنویت و شکوه ایمان بهره تام و تمام یافت و مطمح نظر اهل ایمان گردید.. حضور حضرت فاطمه معصومه (س) را باید فصل تازه ای در تاریخ شهر قم به شمار آورد. هدف از نگارش این نوشتار، آشنایی با پیشینه تاریخی این شهر، نقش آن در تاریخ تشیع و همچنین بررسی اوضاع سیاسی آن در دو قرن اول اسلامی است.

ایرانیان باستان علاقه ی فراوانی به سخنان حکمت آمیز، ادب و مضامین اخلاقی داشتند. حجم قابل توجهی از اسطوره ها، آموزه ها و آیین های کهن ایرانی، در همین زمینه های اخلاقی و تربیتی بوده و هدف از آن ها هم تصفیه روح و تزکیه نفس، حسن رفتار و کردار و آگاهی از آیین سخن گویی و مردم داری و راه و رسم معاشرت و به خصوص معاشرت با بزرگان و پادشاهان بوده است. این مسئله با نگاهی به خداینامه ها، آیین نامه ها و اندرزنامه ها، که عمدتا حاوی مسائلی مثل خردورزی، دانش اندوزی، پرهیزگاری، ادب پهلوانی، نحوه ی رفتار زبردستان با زیردستان، وپرهیز از صفات ناپسندی همچون ناسپاسی خداوند، پیمان شکنی، غرور و... که به عنوان حکمت عملی و ادب می توان از آن ها یاد کرد مشهودتر است. این پژوهش بر آن است که ضمن بررسی روند تکاملی حکمت و ادب از زمان مادها تا پایان حکومت اشکانیان، به عناصر تشکیل دهنده ی آن در عصر ساسانی و سرانجام به چرایی و چگونگی انتقال حکمت و ادب از ایران باستان به دوران اسلامی بپردازد. تحقیقات تاریخی بر اساس روش تحلیلی-تبیینی در این پایان نامه نشان می دهد که حکمت و ادب ایران باستان از زمان مادها تا پایان اشکانیان پایه و اساس حکمت و ادب در عصر ساسانی شد و در عصر ساسانی در مصداق های بهتری، به صورت دستورالعمل های اخلاقی و رفتاری در امور اجتماعی، سیاسی و فرهنگی و از طریق سخنان حکمت گونه و پندآمیز در نوشته های عصر ساسانی انعکاس یافت و آثار زیادی در این زمینه تألیف شد و در این عصر به اوج خود رسید. با سقوط حکومت ساسانی از یک سو ایرانیان خصوصاً دهقانان، دبیران و موبدان زردشتی سعی در حفظ و نگهداری این آثار داشتند، و از سوی دیگر خلفای اسلامی - خصوصاً خلفای عباسی- با تشویق وزیران ایرانی- علاقه زیادی به این گونه آثار نشان دادند، تا آنجا که یکی از مسائل و مباحثی که به اشراف زادگان و امیران عرب آموخته می شد همین آداب و آیین و سخنان حکمت آمیز ایرانی بود.

باورمنجیگرائی که به هدف دمیدن روح پایداری و امیدواری است، از دیرباز در میان پیروان اغلب ادیان وجود داشته است. این اندیشه اول بار در آثار زرتشتیان دیده میشود؛ آنها اعتقاد داشتند که هرگاه از سوی اهریمن تیرهنژاد، آسیب و گزندی به ایشان رسد که آنان را به پرتگاه نابودی نزدیک کند؛سوشیانت(منجی موعود) از سوی پروردگار برای رهانیدن آنها خواهد آمد. پیرو آن تمام ادیان بودائی،یهودی، مسیحی و مانوی، بنا به فراخور تعلیمات و آموزههای دین خود به وجود منجی آخرزمانی اعتقاد داشتند. گذشته از آنکه این منجی یک بشر عادی است یا تجسم روح الهی؛ همه ادیان بر یک باورمشترکند و آن ظهور این منجی در شرایط سخت و بحرانی اجتماعی-سیاسی است. هنگامیکه درد وآلام به حد رسیده باشد.در واقع این باور علاوه بر ابعاد معنوی، در بعد اجتماعی تلاشی برای برقراری عدالت و وعده به ساختار اجتماعی بر مبنای عدالت است. ایرانیان نیز از این قانون مستثنی نبودند، درطی دو قرن اول اسلامی آنها که از شرایط اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و مذهبی، ناراضی بودند وپایگاههای قدرت و ثروت خود را از دست داده بودند؛این شرایط را از نشانههای ظهور منجی خودمیدیدند. از طرفی این دوران با شیوع باورهای کیسانی در ایران همزمانی داشت. این باور و فرقه های منشعب از آن به افرادی چون خداش، ابومسلم، مقنع، بهآفرید و استادسیس قداست میبخشید. از اینرومردم که به دنبال درمان بحرانهای اجتماعی خود بودند، آنها را همان منجیان پیامبر گونه خود یافتند،در نتیجه به آنها پیوستند و جنبشهای نجاتبخشی زیادی به راه انداختند تا بدین وسیله خود را اززیر بار ستم برهانند وجهانی نو و همه نیکی برپا دارند.

در سراسر تاریخ ایران ، این سرزمین بارها مورد تاخت و تاز اقوام گوناگون قرارگرفت ، اقوامی که خواهان این نیز بودند که فرهنگ و روح ایرانی را تحت الشعاع خود قرار دهند . اما این سرزمین در پس تمامی این دست از رویدادهای خویش همواره به نگهداشت آنچه که او را زنده می نمود تلاش نمود . یکی از این اقوام که توانست با ورود ونفوذ و سپس تصرف ایران، به حاکمیت ایران از اواخر قرن چهارم دست یابد قوم ترک بود، که به مانند دیگر فاتحان سعی بر ، غلبه به وارثان این سرزمین داشت ،آغاز ورود این عنصر از قدرت یابی البتکین و جانشین او سبکتکین و سلطان محمود و سلطان مسعود است . سلاطینی که با آن نگاه ویژه خود به دستگاه خلافت عباسی و پیروی از مذهب سنت در رویاروی با قرامطه و تشیع به فرمانروای در بستر ایران زمین با سخت گیریهایی خودکامه خود پرداختند ، و گرچه از سنت های ایرانی در شیوه های حکومت داری خوداستفاده کردند ، ایران تجلی یافته در نوزایی فرهنگی سامانیان را تحت الشعاع خود قرار دادند و شرایط سختی رابرایش پدید آوردند ، که منجربه واکنش های گو نا گون در هر کدام از عناصر ویژه خود شد . این پژوهش در شناخت این زمان به بررسی هویت ایرانی این عناصر که، شامل زبان و ادبیات فارسی ، جشن هاو آیین ها ، دانشمندان و نخبگان ، فره ایزدی ، آگاهی های تاریخی و اساطیر ، دیوانسالاری ، و مذهب است ،می پردازد. و این گونه به هدف خود در شناخت این عناصر و نقش آنان در چگونگی هویت ایرانی زمان غزنویان می رسد. از مهم ترین دستاوردهای این پژوهش برای پژوهندگان این زمان، آشنا شدن با سهم بالای زبان و ادبیات فارسیدر نگهداشت هویت ایرانی این دوره ، و نقش وزیران ایرانی در گسترش مطالعات ملی و باسازی هویت ایرانیمی باشد. و نیز در این پژوهش با شناخت کنش متقابل دو عنصر ایرانی و ترک چگونگی جهان ایرانی این دوران را در برخورد این دو عنصر با یکدیگر بهتر به ادرک در آمده است. این پژوهش کاری است با ماهیت توصیفی و تحلیلی ، که با گرد آوری مطالب مربوطه به وسیله فیش از کتب مربوط، به انجام رسیده است.

دوره سامانیان یکی از ادوار تاثیرگذار و مهم در تاریخ و فرهنگ ایران محسوب می شود که این تاثیر همواره تا به امروز در فرهنگ و زبان و اندیشه ایرانی بر دوام بوده است. بنابراین بررسی وجوه مختلف زندگی مردم در آن سامان و دوره از اهمیت ویژه ای برخوردار است، اقتصاد و وجه اقتصادی زندگی مردم آن دوره یکی از وجوهی است که بررسی شاخصه های اصلی و بخش های مختلف آن از جمله تجارت، کشاورزی و صنعت و معدن و میان تاثیر و تاثر آن ها بر یکدیگر باید مورد توجه قرار گیرد. این پژوهش بر آن است که از عوامل اصلی شکوفایی و اعتلای ایران در دوره سامانیان، توجه و رسیدگی به امور اقتصادی و از آن میان و مهم تر از همه توجه به امر بازرگانی است، که خود زمینه ساز رشد و شکوفایی سایر بخش ها را فراهم آورده است، که آن نیز به نوبه خود در سایه امن و آسایش و ثبات، و برقراری عدالت و آرامش در سایر حوزه هاست. در این دوران ما شاهد گسترش گسترش فعالیت بازرگانی تجار ایرانی از شرقی ترین نقاط دنیای شناخته شده آن روز تا غربی ترین آن، یعنی از چین و هند گرفته تا کشورهای حوزه بالتیک و حتی منطقه اسکاندیناوی هستیم. تعداد بسیار زیاد سکه های کشف شده سامانی در این مناطق شاهد مدعای ماست. رواج سکه های سامانی در اکثر نقاط مورد اشاره نشان از رشد بالای محصولات و تولیدات سامانیان چه در اکثر نقاط مورد اشاره نشان از رشد بالای محصولات و تولیدات سامانیان چه در زمینه کشاورزی و چه صنعت و معدن و یا سایر بخشهاست که برای تسهیل در امر مبادلات گسترده تجاری مورد استفاده بوده است. در این پژوهش سعی ما بر این بوده است تا با روش توصیفی و تحلیلی و با مراجعه به کلیه متون و اسناد بجای مانده از مورخین منقدم و هم عصر سلسله مزبور و همچنین نتایج بررسیها و کاوشهای دانشمندان علوم مختلف در عصر جدید به اطلاعات مورد نیاز خود دست یابیم.

در دوره ساسانیان و در زمان پادشاهی یزدگرد سوم، ایران توسط اعراب مسلمان شبه جزیره عربستان فتح شد. فتح ایران و ورود اعراب به این کشور موجب تقابل دو فرهنگ و تأثیرات هر کدام بر دیگری شد، پژوهش حاضر به این تأثیرات فرهنگی متقابل پرداخته است. اعراب در سه حوزه فرهنگی دین، زبان و علم بر ایرانیان تأثیر گذاشتند. بیشتر ایرانیان پس از مواجه شدن با دین اسلام، آئین زرتشتی را کنار گذاشته و به اسلام گرویدند. در حوزه زبان نیز اعراب تأثیر گذار بودند، به صورتی که زبان عربی در قرون اولیه، زبان علم و زبان حکومت گردید. همچنین سیاست های تشویقی و ترویجی اسلام در بحث تعلیم و تعلم و رفع تبعیض از طبقات مختلف اجتماعی در علم آموزی باعث گسترش علوم مختلف گردید. ایرانیان در حوزه های مختلف فرهنگی تأثیرات بسیاری بر اعراب داشتند. ایرانیان در گسترش زبان عربی و فنی کردن این زبان و نیز گسترش شاخه های مختلف ادبیات عرب مانند قصه و افسانه و شعر، نقش زیادی داشتند. همچنین ایرانیان به دلیل دارا بودن تجربه قرنها حکومتداری و اداره کشور، در این زمینه نیز تأثیر گذار بودند. آداب و رسوم، علوم و هنر نیز حوزه های فرهنگی دیگری هستند که تأثیر ایرانیان در این حوزه ها بر اعراب غیر قابل انکار است.

شبه قاره هند همواره یکی از کانون های مهم مهاجر پذیری بوده است. نزدیکی جغرافیایی هندوستان و وجود جاذبه های فراوان در این سرزمین، از عمده عواملی بوده اند که مهاجران ایرانی بی شماری را به این سرزمین رهنمون کرده است. سابقه مهاجرت ایرانیان به هند به ادوار تاریخی پیش از اسلام می رسد بطوریکه حضور فعال و مستمر ایرانیان در این سرزمین در دوره های اسلامی نیز تداوم داشته است.آنچه بر شتاب این مهاجرت ها در قرون بعدی از جمله قرن هفتم و هشتم هجری افزود، بروز ناامنی های سیاسی و نظامی در سرزمین مبدأ(ایران)بوده است. گزارش حضور نخبگان پرشمار ایرانی در اقصی نقاط شبه قاره، بویژه در سرزمین های شمالی آن چون کشمیر، جامو، پنجاب، دهلی و... در بسیاری از منابع تاریخی، موید این ادعّاست. حضور تاثیر گذار مهاجران ایرانی، ضمن تسریع شتاب در فرایند انتقال تمدن ایرانی به هند، موجبات بالندگی و گسترش فرهنگ ایرانی در هند را فراهم کرده است.مشارکت نخبگان مهاجرایرانی ازطیف¬های مختلف اجتماعی، تنها در مناسبات سیاسی خلاصه نمی¬شد،بلکه با احراز مناصب سیاسی ،اداری ونظامی نقش موثری در فرایند انتقال مبادی تمدنی ایفا کرده اند.رساله¬ی حاضر برآن است تا با غور در منابع تاریخی ضمن بررسی فرایند تاثیر گذاری منصب داران ایرانی مسلمان بر مظاهر تمدنی شمال هند از قرن هشتم تا دوازدهم هـ ق به این سوال اساسی پاسخ دهدکه: تاثیر مهاجران مسلمان ایرانیِ منصب دار در هند بر مظاهر تمدنی سرزمین های شمالی هند چه میزان بوده است؟ نتایج بررسی ها، با لحاظ فرضیه های عملیاتی و متکی بر روش مطالعات تاریخی، مبتنی بر توصیف و تحلیل داده های تاریخی نشان داد که منصب داران ایرانی مهاجر توانستند همراه با انتقال مظاهر فرهنگی و تمدنی ایرانی- اسلامی به شمال هند، در تغییر و تحول علوم ، هنر و معماری و تشکیلات سیاسی و اداری دولت های حوزه شمالی شبه قاره هند بویژه درکشمیر، اوده، گجرات، پنجاب و دربار گورکانیان، به انتقال و ارتقاء زبان و ادب پارسی به عنوان زبان علمی آن سرزمین نقش به سزایی ایفا نمایند.

دیوانسالاری در ادوار مختلف تاریخ ایران جایگاه و کارکرد خاصی داشته است. در یک دوره تاریخی قدرتمند بود و در دوره¬ای دیگر از قدرت آن کاسته می¬شد. از این¬¬رو، یکی از مسائل مطروحه جایگاه این نهاد در ساختار حکومتی تیموریان است. تیمور بنیانگذار این حکومت علی رغم اشتهار در جنگها برای ایجاد یک دیوانسالاری مرکزی منسجم تلاش نکرد و حکومت خود را با اتکا به قدرت فردی و نیروهای وفادار تابع خویش اداره کرد. هر چند این نظام در زمان او کارآیی لازم را داشت و تیمور از آن طریق به اهدافش رسید، اما جانشینان او با چالش¬های جدّی برای تحکیم حکومت خویش و تداوم این سلسله مواجه بودند. بدین سبب بود که جانشینان او با درک این واقعیت که با درآمد ناشی از غارتگری و مالیات¬های نامنظم توان اداره مملکت را نخواهند داشت؛ تصمیم به احیاء نظام دیوانسالاری گرفتند. از زمان شاهرخ به بعد تا پایان سلطنت حسین بایقرا تلاش¬هایی برای ایجاد یک دیوانسالاری متمرکز با اتکاء به دیوانسالاران ایرانی آغاز شد. هدف این پژوهش با تکیه بر روش تاریخی و رویکرد توصیفی- تحلیلی در صدد شناخت ساختارها و کارکردهای دیوانسالاری عصر تیموری و بررسی روند تغییر و تحولات نهاد دیوانسالاری در این دوره تاریخی است. تدقیق در منابع اصلی اعم از متون تاریخی و مجمع الانشاء¬ها و تذکره های ادبی نشان می دهد که 1- دیوانسالاری این دوره از نظام دوگانه دیوان اعلی و دیوان تواچی تشکیل می شد که دیوانسالاران ایرانی به همراه امرای چغتایی و شاهزادگان تیموری ارکان اصلی این ساختار بودند و همواره قدرت بین آنان دست به دست می شد. میزان قدرت و نفوذ آنان در دیوان از سلطانی به سلطان دیگر متفاوت بود. مهم ترین کارکرد دیوانسالاری و کارگزاران آن رسیدگی به امور مالیاتی، بازرسی دیوان های محلی ولایات،آبادی بلاد، افزایش درآمدها، رسیدگی به شکایات مالیاتی بود. وزارت دیوان اعلی، امارت دیوان اعلی مهم ترین مناصب این دیوان به شمار می آمدند. 2- از شاهرخ به بعد با واگذاری اختیارات و قدرت نسبتا بیشتر به دیوانسالاران ایرانی دوره گذار از نظام حکومت فردی و مرکز گریز به دستگاه دیوانسالاری متمرکز آغاز شد. دیوانسالاری متمرکز در زمان شاهرخ تکوین و در زمان ابوسعید و بایقرا تا حدودی تثبیت گردید، اما سرانجام به سبب مقاومت عناصر مرکز گریز در اواخر حکومت بایقرا جریان انتقال به طور کامل صورت نپذیرفت.

چکیده پایان نامه ای که پیش رو دارید با عنوان " تبیین علل تأسیس، تداوم و افول دولت غزنوی مبتنی بر نقش نیروهای نظامی( تا نبرد دندانقان)" براساس نظریات ارائه شده در جامعه شناسی نظامی و نظم و همچنین نظریه سیر تکامل جوامع ابتدایی مرگان و انگلس در صدد تبیین نقش نظامیان در دوران سامانی- غزنوی برآمده است. بر این اساس مدعای که در نظر گرفته شده، آن است که فشار قبایل ترک ساکن فرارود و وجود اختلالات و اختلافات در میان گروه های سیاسی و اجتماعی در مناطق شرقی ایران، بحرانی را در آن منطقه بوجود آورده بود که باعث قدرت گیری نیروهای نظامی گردید. در این شرایط سازماندهی بالا، عملکرد سریع، انحصار استفاده از اسلحه و زور و اهداف نهادهای نظامی موجبات برتری این گروه را بر دیگر گروه ها و نهادهای سیاسی و اجتماعی فراهم می آورد و در نهایت به تشکیل دولت غزنوی و تصرف خراسان و سرزمین های اطراف انجامید. دولت غزنوی توانست با ترتیب برنامه های منظم حملات سالانه به نواحی مختلف و بوجود آوردن سازماندهی نهادهای اجتماعی و سیاسی منظمی برای مدت بیش از سه دهه با توجه به مشکلات موجود، نظم و امنیت را در جامعه حفظ کند. اما در نهایت فشار های مالیاتی و وجود فضای امنتی باعث بروز نارضایتی-هایی در جامعه و دولت گردید. در این شرایط برای از بین بردن خطر براندازی و نافرمانی احتمالی نظامیان، تصفیه هایی در میان این نیروها به وقوع پیوست. این اتفاقات ضربه ای مهلک را بر انسجام و سازماندهی نیروهای نظامی غزنوی وارد آورد، به صورتی که در نهایت با وقوع نبردهایی چند ساله در مناطق شمالی و به دلیل عدم موفقیت موثر سیاست های دولت در حل این بحران، نیروهای ارتش با عدم همراهی مناسب خود موجبات شکست دولت غرنوی را در برابر ترکمنان غز فراهم آوردند.

چکیده کارکردهای فردی و اجتماعی تاریخ- بویژه نقش تاریخ در حمایت معرفتی از پارادایم های رقیب در جوامع انسانی- زمینه ساز اهمیت یافتن طرح پرسش از اعتبار گزاره های تاریخی است.این رساله با آگاهی از نقش مهم تاریخ،به طرح این مساله می پردازد که آیا شناخت تاریخی ممکن است؟رهیافت رساله جهت حل مسئله ی مزبور پاسخ به چهار دسته از پرسش های فرامعرفت شناسانه،معرفت شناسانه،هستی شناسانه و روش شناسانه است.پرسش های فرامعرفت شناسانه ناظر بر این است که مولفه های ارائه شده در تحلیل مفهومی معرفت به چه طریقی به دست می آید.پرسش های معرفت شناسانه ناظر بر چیستی معرفت و مولفه های آن است.پرسش های هستی شناسانه ناظر بر این است که متعلق پژوهش های تاریخی در چه موقعیت هستی شناسانه ای می باشد و از چه مشخصه هایی برخوردار است.پرسش های روش شناسانه ناظر بر فرآیند تولید و توجیه گزارش های تاریخی است. پاسخ گویی بدین چهار پرسش زمینه ی لازم جهت پاسخ به مساله ی اصلی را فراهم می کند.به تعبیر دیگر می توانیم از طریق همسنجی نسبت میان امکانات روش شناسی تاریخی با تصور معیار از معرفت به این سوال پاسخ دهیم که آیا مورخان با توجه به تصور معیار از معرفت و ساختارتوجیه گزاره هایشان در ادعای معرفت به متعلق پژوهش تاریخی صادق هستن یا خیر؟پاسخ به این سوال همان پاسخ به مساله شناخت تاریخی است .به نظر نگارنده اگر دو مفروضه ی زیر مبنی بر اینکه :(1- مصادیق و نمونه هایی از معرفت وجود دارد که با تحلیل مفهومی آن ها به مولفه یا همان تصور معیار از معرفت دست می یابیم و 2- مفاهیم زبانی دارای بافت باز هستند و لذا لزومی ندارد که قلمروهای گوناگون معرفت از مفهوم واحدی پیروی کنند.) را بپذیریم آنگاه بدین نتیجه می رسیم که شناخت تاریخی با تلقی بافت گرایانه از شناخت ممکن است. کلیدواژه ها: شناخت تاریخی، تحلیل مفهومی، پرسش های فرامعرفت شناسانه، پرسش های معرفت شناسانه،پرسش های هستی شناسانه،پرسش های روش شناسانه،بافت گرایی

پژوهش در تاریخ تحولات سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی ایران در دوره ی میانه (322 – 590 ه‍. .ق) این واقعیت را نمایان می سازد که «مسجد» و کارکردهای آن تأثیر بسیار مهمی در روند این تحولات در جغرافیای ایران و اسلام داشته است. پژوهش حاضر بر آن است تا با بررسی ابعاد مختلف رابطه مسجد و سیاست، ضمن شناخت و توصیف انواع مسجد و احکام آنها و نیز تحلیل دلایل حکومت های دوره میانه در ایجاد جریان مسجدسازی و تنوع بخشی به کارکردهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی مسجد، چگونگی مرجعیت این مکان مهم را در جهت کسب مشروعیت و تولید و تثبیت قدرت سیاسی حکومت ها تبیین و تحلیل نماید. یافته های این پژوهش حاکی از آن است که حکومت های دوره میانه (آل بویه، غزنویان و سلجوقیان) به منظور کسب مشروعیت های سیاسی و مذهبی، ایجاد تعادل بین فرق مذهبی و کنترل منازعات فیمابین آنان، تعلقات و باورهای مذهبی اصحاب قدرت، بالابردن کیفیت و ارزش های زیبایی شناختی مسجد به عنوان سمبل معماری اسلامی جریان مسجدسازی در سده های چهارم تا ششم هجری قمری را تسهیل بخشیدند. برخی کارکردهای فرهنگی و اجتماعی مسجد نظیر نماز جماعت، ذکردعا، آموزش و مباحثه، قضاوت، تجمع و تعاون اقتصادی علاوه بر رویکرد فرهنگی و اجتماعی ابعاد سیاسی نیز داشتند و زمینه ساز مشارکت سیاسی و مذهبی جامعه، بازتولید مشروعیت برای حکومت ها، کنترل افکار و اندیشه های سیاسی فرق مذهبی، کسب مقبولیت سیاسی حکومت، ایجاد زمینه وفاق سیاسی و اجتماعی جامعه، افزایش رضایت سیاسی و اجتماعی مردم از حکومت می شدند و البته برخی کارکردها نظیر مناظرات کلامی، اندیشه ای و سیاسی باعث ایجاد چالش های عقیدتی و سیاسی در جامعه می شد. حکومت های موصوف به دنبال آن بودند تا با بهره گیری از کارکردهای سیاسی مسجد به عنوان ابزار کسب مشروعیت از طریق مسجدسازی، جلب نظر خلافت، حمایت از علماء و فرق مذهبی خاص و نیز خطبه خوانی، کنترل منازعات سیاسی فرق مذهبی، اعلان مواضع سیاسی و ابلاغ فرامین حکومتی از طریق تریبون نافذ مساجد، از این مکان عبادی و سیاسی به عنوان بستر کسب مشروعیت و تولید و تثبیت قدرت سیاسی بهره برداری نمایند. در واقع حکومت ها با اعمال سیاست نظارتی بر مساجد تلاش داشتند تا تحولات این کانون مهم را با اهداف و سیاست های خود همسو سازند که اغلب موفق بودند، اما گاهی نیز توفیق با آنان همراه نبود. به همین جهت مسجد دارای کارکردی دوگانه بود، به این مفهوم که اغلب در جهت همگرایی با سیاست های قدرت حاکم پیش می رفت و گاهی به کانون ضد حکومت تبدیل می شد و تحولاتی چون اعتراضات سیاسی و اجتماعی، قتل های سیاسی، نزاع، تفرقه و مناقشات سیاسی و مذهبی در آن در می گرفت.

کتاب های درسی یکی از عناصر اصلی تعلیم و تربیت جهت انتقال مفاهیم در مدارس محسوب می شوند. دست اندر کاران آموزش و پرورش از طریق این متون می توانند، اهداف آموزشی مورد نظر را به دانش آموزان انتقال دهند. به همین لحاظ محتوای این کتاب ها دست مایه مناسبی برای ارزیابی فعالیت های آموزشی در حوزه تولید محتوای آموزشی می باشند. پژوهش حاضر با هدف مطالعه تطبیقی و بررسی میزا ن کمّی مفاهیم شیعی در کتاب های درسی تاریخ طی دو دوره در سال های 1354 تا 1357 و در سال های 1360 تا 1363 انجام یافته است. روش پژوهش حاضر تحلیل محتوای کمّی، بر اساس هجده جلد کتاب درسی تاریخ مقطع متوسطه نظام آموزش وپرورش ایران می باشد. نتایج یافته ها نشان داد که مفاهیم شیعی در کتاب های قبل از انقلاب اسلامی با 45% درصد،سهم بسیار ناچیز از متن کتاب های تاریخ را به خود اختصاص داده است. هم چنین مفاهیم شیعی ثبت شده در کتاب های درسی بعد از انقلاب اسلامی، به میزان 45/1 درصد بوده است.به لحاظ آنکه این میزان، افزایش کاربرد مفاهیم شیعی در این متون را نشان می دهد، با این حال یافته های فوق از قلّت کاربرد این مفاهیم حکایت دارد. کلید واژه ها: شیعه ـ برنامه درسی ـ کتاب های درسی ـ تاریخ- تحلیل محتوای کمّی

دو قرن اول هجری، یکی از مهم¬ترین دوره های تاریخ اسلام به شمار می¬آید که یکی از دستاوردهای آن، فتح سرزمین¬های مختلف و به مرور زمان تشکیل امّت اسلامی در زیر لوای خلافت اسلامی در سرزمین-هایی است که ویژگی¬های جغرافیایی متفاوتی دارند. ارّان نیز از جمله سرزمین¬هایی است که به وسیله مسلمانان فتح شد و با این فتح، وارد مرحله تازه¬ای از تاریخ خود گشت. این سرزمین، در دوران خلافت عثمان بن عفّان در سال های 24-26 هجری به وسیله حبیب بن مسلمه فهری و سلمان بن ربیعه باهلی با صلح فتح گردید و حاکمان ارّان ناگزیر از پذیرش حاکمیت مسلمانان شدند و تحت تابعیت آنان درآمدند. بنابراین، سرزمین ارّان در دو قرن اول هجری زیر سلطه کامل خلفای اموی و عباسی درآمد که گاه تابع ارمنیه(ارمنستان) و گاه تابع آذربایجان بود و والیانی از جانب خلیفه، حاکمیت این سرزمین¬ها را برعهده داشتند. امّا حاکمیت مسلمانان، در این دوران، همواره با اعمال زور و فشار بر اهالی ارّان و شورش¬های پی در پی آنان و همچنین حملات مداوم خزرها به این سرزمین همراه بوده است. به نحوی که این جریانات، باعث شکل¬گیری حوادث جدیدی در ارّان در دوره¬های بعد گردید و این سرزمین را همچون؛ آذربایجان و ارمنستان وارد مرحله تازه¬ای کرد.

گسترش اسلام در ایالت کرمان یکی از مسائل مهم جامعه ایران در قرون نخستین اسلامی است زیرا مردم ایران با پذیرفتن اسلام و دست کشیدن از دین باستانی خود مهم ترین تحول را در تاریخ این کشور به وجود آوردند که آثار این تحول بزرگ تا به امروز ادامه دارد. سرزمین های وسیع ایالت کرمان همانند فارس یکی از پایگاه های استوار دین زرتشت در ایران به شمار می آمد و روند اسلام پذیری مردم، تدریجی و نسبت به سایر نقاط ایران طولانی تر بود که تا زمان خلافت عباسیان به طول انجامید. حکومت صفاریان موفق شد تمام ایالت کرمان را تحت حاکمیت حاکمان مسلمان درآورد اما جریان اسلامی شدن کرمان تا ظهور آل بویه ادامه پیدا کرد و به دلیل وسعت ایالت کرمان گسترش اسلام در هر منطقه از آن متأثر از شرایط زمانی و مکانی خاص خود بود. اسلام پذیری بخش عمده ای از مردم کرمان به دلیل فعالیت مبلغان خوارج و شیعیان صورت گرفت که این عامل مهم ترین ویژگی جریان اسلامی شدن ایالت کرمان است. علاوه بر فعالیت مبلغان اسلامی مهاجرت اعراب و سکونت آنان در این ایالت باعث برچیده شدن نظام سیاسی و ساختار اجتماعی برآمده از حکومت ساسانیان شد. این امر به گسترش اسلام در ایالت کرمان سرعت بخشید.

در این پژوهش نظام اداری (سیاسی، اقتصادی، مذهبی و امنیتی) شیراز در عهد ناصری مورد مطالعه قرار گرفته است. هدف از پژوهش حاضر، ارائه ی تحلیلی از تغییرات اداری حاکم بر شهر شیراز در دوره ی ناصری است و بیان این مطلب که چگونه سیاست های حکومت به سوی ایجاد ساختار جدید به همراه توسعه ی شهرنشینی به تغییر نظام اداری شیراز منجرگردیده است. همچنین این مسأله بررسی می شود که در این مرحله ی گذر تاریخی چه سنت-های اداری تغییر کرده و چه سنتهایی تداوم یافته و این تغییرات تا چه میزان به ایجاد امنیت و ثبات در شهرها انجامیده است. نتیجه این پژوهش نشان می دهد که منصوبین حکومتی (والی و وزیر) و قدرت های محلی (خاندان قوام، مشیرالملک و قشقایی ها) بازیگران اصلی عرصه ی نظام اداری شیراز در عهد ناصری بوده اند. در این پارادوکس قدرت، ترکیبی از شیوه ی تمرکز و عدم تمرکز اداری دیده می شود که اغلب با چانه زنی و بده بستان های پنهانی طرفین اعمال می شده است. همچنین این تحقیق در پی اثبات این موضوع است که عهد ناصری آخرین دوره ی نظام اداری سنتی در ایران است و پس از آن با انقلاب مشروطه فصل نوینی در نظام اداری ایران گشوده می شود.

یکی از مهم ترین شهرهای دوران اسلامی در جهان اسلام و ایران، شهر ری بوده است. از این رو این شهر همواره مورد توجه حاکمان و فرمانروایان بوده است و بااین وجود در دوره حکومت آل بویه در حدود یک سده از آرامش نسبی و امنیت برخوردار شد. این امر موجبات شکوه و رونق ری را در برداشت که در نتیجه رونق تجارت و کشاورزی و شکوه وعظمت را برای این شهر و مردمانش به ارمغان آورد. شهرری،از شهرها و مراکز مهم ایران بود که در نخستین سال های فتوحات اسلامی به تصرف اعراب در آمد و بتدریج مسلمانان در آن قوم غالب شدند. این شهر به علت موقعیت مناسب جغرافیایی (پل ارتباطی شرق و غرب)، شرایط اقلیمی و کشاورزی از دوران باستان تا قرون اسلامی همواره مورد توجه حکومت ها بوده است . ری در دوران بوییان بعنوان یکی از پایتخت های این حکومت محسوب می شد. در این سرزمین در زمان آل بویه، رکن الدوله، موید الدوله، فخر الدوله، سیده ملک خاتون و مجدالدوله دیلمی فرمانروایی کردند. آل بویه دارای وزیرانی کاردان و دانشمند بودند. وجود بازارها ،دروازه ها، محلات، رودها، کشاورزی وتجارت، کاروانسراها ودکان های مملّو از کالا در این دوره نشان از آبادانی ری دارد. در این شهر گروه های مذهبی مانند: شیعیان، شافعیان و حنفیان در محلات ری فعالیت داشتند و مناسبات مذهبی عامل مهمی در اوضاع اجتماعی آن دوران محسوب می شد .با این وجود فرقه ها ی مذهبی با یکدیگر تعامل داشتند وآل بویه ی شیعه مذهب، سیاست تسامح وتساهل را در مورد مذهب اعمال می نمودند تا قدرت دولت تهدید نشود . طی یورش غزنویان در پی ضعف داخلی و در گیری های مذهبی این شکوه و عظمت رو به افول رفت وشاید بتوان ادعا نمود که دیگر ری از سکه افتاد، تا دوره مغولان که تخریب اساسی صورت گرفت.

نقد و بررسی نظریه انحطاط تمدن اسلامی از منظرابن خلدون و محمد عابد الجابری و در ضمن آن بررسی اندیشه نو معتزلیان

قزوین به عنوان یک شهر در تاریخ ایران اسلامی مطرح می باشد که در ابتدا به صورت یک پایگاه نظامی و به عنوان مکانی که وظیفه دفاع در برابر مهاجمان شمالی را بر عهده داشت ، ایفای نقش می کرده است ، اما موقعیت این شهر و قرار گرفتن در مسیر راه های مواصلاتی و مهم و همچنین قرار گرفتن در یک دشت حاصلخیز از نظر کشاورزی این شهر را در طول تاریخ به یک شهر مهمی تبدیل کرد . اهمیت این شهر در دوره اسلامی به سبب واقع شدن در ثغر اسلام و هم مرز بودن با مهاجمان دیلم ، توجه ویژه خلفای اسلامی و حاکمان مرکزی را به خود جلب می کرده است . تشیع در قزوین در ابتدا به سبب حضور بعضی از صحابه و تابعین که به ائمه و اهل بیت عصمت و طهارت علاقه وافری داشتند وارد شهر قزوین گردید و مردم قزوین از این طریق با تشیع آشنا شدند . همچنین نوع حکومت امویان و طرز برخورد آنان با مردم ایران رفته رفته باعث گسترش تشیع در ایران و قزوین گردید . حضور سادات و امامزادگان در این شهر و توابع آن باعث گردید تا زمینه نفوذ شیعه در این شهر بیش از پیش فراهم آید . وجود خاندان های شیعی و و علما و دانشمندان و مدارس شیعی در این شهر حاکی از این امر است که تشیع در قرون اولیه اسلامی توانسته بود برای خود جای پایی پیدا کند . حضور اسماعیلیان به رهبری حسن صباح در مناطق شمالی قزوین منجر به تشکیل حکومت نزاریان در این شهر می گردد و این حکومت به مدت نزدیک به دو قرن ادامه پیدا می کند و منشا حوادث گوناگونی در این منطقه می گردد . قزوین نیز در این بین به عنوان مقر فرماندهی درگیری حکومت های مرکزی و نزاریان ، همیشه به عنوان شهری بود که متحمل خسارات عدیده ای می گردیده است . در طی این هفت قرن ، از قزوین می توان به عنوان شهری نام برد که در عین این که به دارالسنه مشهور بوده اما مرکز فعالیت های فرق مختلف شیعی از جمله تشیع دوازده امامی ، اسماعیلی و زیدی بوده است و هر کدام یک از این فرق به نوبه خود موجبات تاثیر گذاری در سرنوشت این شهر را فراهم می آورده است .

بیشاپور و کازرون به همراه هم توانستند یکس از مهمترین کوره های ولایت فارس را به و جود بیاورند که در اواخر حکومت ساسانی و همزمان با ورود اعراب در بطن جریانات سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی قرار گرفتند.در اواخر حکومت ساسانی طرفدار حکومت مرکزی بودند و به همین خاطر اعراب در این شهر با مقاومت سرسختانه مردم روبرو شدند.از نظر اقتصادی و فرهنگی نیز این دو شهر در جایگاه ویژه ای قرار داشتند که در پایان نامه مذکور به آن پرداخته شده است.

در این نوشتار تحت عنوان: آشوب ها، نا آرامی ها و اقدامات ضد دولتی ایران عهد ناصری (1313_1264) به بررسی تحولات عصر ناصری با توجه به چالش های سیاسی مذهبی رخ داده در طی سلطنت پنچاه ساله وی پرداخته می شود. اینکه چگونه این سلطنت دوام یافت و در عین حال با بسیاری از نا آرامی ها دست و پنجه نرم می کرداز جمله مسائلی است که ذهن پژوهشگران را به خود اختصاص داده است. در این پژوهش ابتدا به معرفی تحولات عصر ناصری در دوران هریک از وزرای وی پرداخته شده و سپس تحولات فرهنگی و اجتماعی این دوره مورد واکاوی قرار گرفته است. سپس به بیان شورش ها و قیام های مذهبی در دوره ناصری پرداخته شده است و در نهایت شورش های سیاسی عصر وی چون فتنه سالار و جدایی افغانستان مورد پژوهش قرار گرفته است.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

این رساله از یک بخش مقدماتی و دوبخش اصلی تشکیل شده است .بخش مقدماتی عنوان کلیاتی درباره خوارج مشتمل بر چهار فصل:ظهور خوارج در صحنه تاریخ، اصول عقاید خوارج، جایگاه اجتماعی خوارج و مخاطبین آنها می باشد.بخش اول با عنوان خوارج و ایران (عصر بنی امیه) از دوفصل تشکیل شده است .فصل اول، جامعه ایران در قرن اول هجری.فصل دوم، سیر تاریخی و مراحل مختلف قیامهای خوارج درایران. بخش دوم رساله خوارج در ایران (عصر بنی عباس) را در پنج فصل مورد بررسی قرار می دهد که رئوس فصول آن عبارتند از:انتقال خلافت به عباسیان و پی آمدهای آن، خوارج و قیامهای روستائی در شرق ایران، قیام حمزه بن آذرک خارجی، خوارج در مواجهه با حکومتهای محلی، آخرین بقایای خوارج در ایران .

مالک اشتر از شاخه نخع از قبیله مذحج بود. مالک قبل از بعثت رسول اکرم متولد شده بود، ولی از زندگی وی قبل از ورود نمایندگان پیامبر به یمن اطلاعی در دست نیست. وی در سالهای پایانی حیات پیامبر (ص) اسلام آورد و در عهد خلافت راشدین به شام مهاجرت نمود.وی در فتوحات اسلامی عهد شیخین، مخصوصا در از پای در آوردن هماوردان نقش مهمی داشت. او ظاهرا پس از نبرد قادسیه در کوفه اقامت گزید. مالک که از بزرگان یمانی کوفه محسوب می گردید، در دوره خلافت عثمان به مقابله با زیاده خواهی های حکام اموی برخاست و از حقوق جهادگران دفاع می نمود. او در این راه دو بار تبعید گردید. حضور در مراسم دفن ابوذر و آوردن نیروهایی از کوفه به مدینه و شرکت در محاصره خانه عثمان از اقدامات و گرایشات ضدعثمانی وی به حساب می آید. در دوره خلافت علی مالک سخت مورد اعتماد آن حضرت و مشاورش بود ولی هیچگاه نظرش را بر آن حضرت تحمیل نمی نمود. مالک در پیروزی های علی (ع) در جنگهایش تاثیر زیادی داشت، این تاثیر نه فقط به دلیل توانائیهای نظامی مالک، بلکه به دلیل ارائه تدابیر جنگی مناسب، نفوذ قبیله ای و خصلت های شخصی وی مثل شجاعت، صدای رسا و ذوق شاعری و ... بود. وی با درایتهایش در موقعیت های متعدد شکست را به پیروزی تبدیل نمود.