چکیده ایجاد تنوع در اقتصاد روستایی یکی از مقوله های مهمی است که توجه به آن ضروری می باشد؛ چرا که کارکرد مناطق روستایی، در نقش سکونتی و کشاورزی خلاصه نشده، بلکه امروزه بدون توجه به تنوع در کارکرد اقتصادی، پایداری روستاها (حداقل در کشورهای در حال توسعه) امکان پذیر نیست. یکی از مهم ترین چالشهای روستاهای دهستان معجزات در شرایط کنونی، عدم وجود زیر ساختهای مناسب اقتصادی می باشد که منجر به عدم بکارگیری مناسب نیروی کار مولد، فعال و جوان روستایی در بخشهای سه گانه اقتصادی گردیده است. ناتوانی بخش کشاورزی در جذب نیروی کار مازاد و تأمین درآمد کافی، گسترش مهاجرتهای روستا ـ شهری بالأخص جابجایی های روزانه برای کار را در پی داشته است. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی می باشد. جامعه آماری، 25 نقطه روستایی دهستان معجزات با 2994 خانوار می باشد که از بین آنها 226 خانوار از طریق فرمول کوچران به عنوان نمونه انتخاب گردید. به منظور انتخاب اعضای نمونه از جامعه آماری، از دو روش نمونه گیری شماتیک و تصادفی ساده استفاده شده است. جمع آوری داده های مورد نیاز از طریق مطالعات اسنادی ـ کتابخانه ای (منابع مکتوب، نقشه و ...) و میدانی (مصاحبه، پرسشنامه و مشاهده) صورت گرفت. در تحلیل داده ها از آمار توصیفی (محاسبه میانگین و توزیع فراوانی) و استنباطی (آزمون نسبت یا دو جمله ای، آزمون?^2 و آزمون همبستگی به روش پیرسون و اسپیرمن) و تحلیل کیفی (از جمله swot) بهره گرفته شد. در دهستان مورد مطالعه، بخش کشاورزی به تنهایی قادر به تأمین اقتصاد خانوارها نیست؛ شاهد آن مهاجرتهای روستا ـ شهری، خصوصاً مهاجرتهای روزانه جهت اشتغال می باشد. نتایج تحقیق نشان داد که بین تنوع اقتصاد روستایی و کاهش بیکاری و افزایش درآمد روستاییان ارتباط معنادار و مستقیمی وجود دارد و فرصت های شغلی جدید منجر به کاهش مهاجرتهای روستا ـ شهری خواهد شد. لذا در راستای توسعه مشاغل روستایی، متناسب با قابلیتها و توانهای هر روستا، راهکارهای اقتصادی در جهت متنوع سازی اقتصاد روستایی می توان ارائه نمود.

درحالی که همواره کشاورزی اساس فعالیت های اقتصادی دهستان میان آب شمالی را شکل داده، امروزه این فعالیت در منطقه با مشکلاتی مانند عدم بازاریابی مناسب، کاهش قیمت محصولات کشاورزی، پایین بودن درآمد بخش کشاورزی و مانند آن رو به رو است. این بخش از صنعت همچنین نمی تواند به تنهایی پاسخگوی نیازهای اساسی جمعیت رو به رشد منطقه و ایجاد اشتغال برای این افراد باشد. ایجاد صنایع تبدیلی و تکمیلی همچنین زمینه مناسب جهت توسعه بخش کشاورزی را فراهم آورده و به افزایش تولیدات، بهره وری، ایجاد فرصت های شغلی، تامین نیازهای اساسی، پیوند با دیگر بخش های اقتصادی و کاهش نابرابری های منطقه ای منجر خواهد شد. لذا این گونه صنایع می تواند پیش نیاز استراتژی صنعتی شدن و تامین کننده امنیت غذایی در کشور باشد. در پژوهش حاضر امکان سنجی استقرار صنعت در دهستان میان آب شمالی بررسی شده است و به دنبال تبیین نقش صنایع تبدیلی و تکمیلی موجود در افزایش تولیدات کشاورزی و توسعه روستایی و قراردادن منطقی واحدهای صنعت تبدیلی و تکمیلی و نقش آنها در پایداری روستاها می باشد. رویکرد تحقیق، رویکردی سیستمی است که از مکتب نوسازی جهت نشان دادن نقش صنعت در نوسازی روستاو نظریه تمرکز زدایی صنعتی جهت تعدیل نابرابری میان شهر و روستا الهام گرفته شده است. روش تحقیق روش میدانی(پرسشنامه, مصاحبه) و کتابخانه ای می باشد. داده های پرسشنامه با استفاده از نرم افزارspss و آزمون خی دو تحلیل شده و همچنین از مدل swotو مدل شاخص وزنی برای آزمون فرضیه ها استفاده شده است که در نهایت ضمن شناخت مکان های بهینه برای استقرار صنایع تبدیلی و تکمیلی به این نتیجه رسیده که استقرار صنایع باعث افزایش تولیدات کشاورزی و مکان یابی بهینه آن می تواند باعث پایداری اجتماعی و اقتصادی روستاهای منطقه مورد مطالعه شود.

مساکن روستایی در بیشتر کشورهای در حال توسعه نمادی از حاکمیت ساختارهای فیزیکی با خطر خیلی بالا هستند که مقاومت پایینی در برابر نیروهای لرزه ای حاصل از زلزله دارند، به طوری که آمارها نشان می¬دهد بیش از 95 درصد از مرگ¬و¬میرهای ناشی از زلزله، در نتیجه تخریب ویرانی مساکن می¬باشند. یکی از راهکارهای غلبه بر این چالش تامین منابع مالی مقاوم سازی آن در برابر سانحه زلزله است که می¬تواند تاثیر بسزایی در تحولات کالبدی- فضایی مساکن روستایی ایجاد کرده و نقش مهمی در نیل به سکونتگاه مطلوب و پایدار ایفا کند. این تحقیق با هدف ارزیابی نقش اعتبارات مسکن در مقاوم سازی مساکن روستایی در یک دهه اخیر و تاثیر آن بر روی تحولات فضایی- کالبدی آن در دهستان سجاسرود از توابع شهرستان خدابنده (استان زنجان) انجام شده است. پژوهش حاضر از نوع کاربردی است که برای نیل به اهداف تحقیق از روش توصیفی- تحلیلی بهره گرفته است. برای گردآوری داده¬های مورد نیاز از مطالعات میدانی و تکمیل پرسشنامه گردآوری شده است. به این منظور از 4330 خانوار ساکن در دهستان با استفاده از فرمول کوکران، تعداد 281 خانوار به عنوان نمونه انتخاب شد و پرسشنامه به صورت تصادفی ساده در روستاهای نمونه توزیع گردید که در نتیجه تعداد 236 مورد تا زمان تجزیه و تحلیل داده¬ها عودت داده شد. روایی گویه¬ها با روش پیش آزمون و تکمیل 10 درصد از پرسشنامه¬ها بررسی شد و پایایی متغیرها با استفاده از آلفای کرونباخ به میزان 835/0 محاسبه شد. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها، از روشهای آماری از قبیل t تک نمونه¬ای، آزمون همگونی کای دو، مدل رگرسیونی چندگانه، ویلکاکسون، مک¬نمار و ضریب همبستگی استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان دهنده وجود تفاوت معنادار در شاخص ¬های مرتبط با کیفیت مسکن روستایی متناسب با شاخص¬های مسکن مناسب می¬باشد. همچنین نتایج تحلیل گذشته¬نگر مبین تاثیر مثبت ارایه اعتبارات مسکن بر روی بهبود شاخص¬های کیفیت کالبدی مسکن می¬باشد. علاوه بر این، نتیجه رگرسیون چند متغیره، ضریب تعیین به میزان 764/0 تاثیر مثبت در ایجاد تحولات فضایی- مکانی مساکن روستایی داشته است. همچنین نتایج مدل تحلیل مسیر نشان می¬دهد که از بین مولفه¬های موثر در تحولات مسکن روستایی، مولفه ویژگی¬های کالبدی (48/0) بیشترین تاثیر را دارا می¬باشد. از طرفی دیگر، نتیجه آزمون مک نمار بر تغییرات اساسی در اجرای مسکن روستایی تاکید دارد.

نظام سکونتگاهی روستایی کشور به سبب ویژگی های ساختاری – کارکردی خود دارای هویتی مستقل است. با توجه به مشکلات اقتصادی، اجتماعی، محیطی و کالبدی اکثر سکونتگاه های روستایی کشور و به تبع آن بروز تحولات منفی فضایی و مکانی، توجه به ساختار و روابط اقتصادی، اجتماعی، محیطی و کالبدی حاکم بر این سیستم با توجه به بسترسازی آگاهانه در فضای زیست و تولید باهدف دست یابی به توسعه پایدار روستایی، امری ضروری و دور از اجتناب است. در همین ارتباط لازم است به مسکن روستایی به عنوان یکی از اجزای اصلی بافت روستا و عنصری مهم و اثرگذار در تحولات اقتصادی و اجتماعی جامعه روستایی توجهی اساسی گردد. در این راستا تسهیلات مالی بهسازی (مقاوم سازی) مسکن روستایی که توسط بنیاد مسکن انقلاب اسلامی در جهت بهسازی واحدهای مسکونی به روستاییان نیازمند اعطاء گردیده است، نقش مهمی در ایجاد دگرگونی شاخص های کالبدی، اقتصادی و اجتماعی واحدهای مسکونی موردنظر بر عهده داشته است. تحقیق حاضر ازنظر هدف کاربردی و ازنظر ماهیت، توصیفی – تحلیلی است. در این پژوهش 51 روستا جهت انجام بررسی های موردنظر انتخاب گردیده است. جهت تحلیل داده های موردنظر از روش های آماری، آماره t تک نمونه ای و دو نمونه ای و آزمون ویلکاکسون، کروسکال والیس و رتبه ای فریدمن استفاده شده است. نتایج پژوهش مزبور حاکی از این است: 1- شاخص کالبدی واحدهای مسکونی روستایی محدوده موردنظر به سبب انجام عملیات بهسازی (مقاوم سازی) بهبودیافته است.2- بعد از انجام عملیات بهسازی (مقاوم سازی) میزان تمایل خانوارها به انجام فعالیت های تولیدی با کاهش و در مقابل تمایل به انجام فعالیت های خدماتی با افزایش روبرو بوده است.3- قبل و بعد از عملیات بهسازی (مقاوم سازی) مسکن، تفاوت معناداری میان نقش و کارکرد تولیدی- تدارکاتی واحدهای مسکونی روستایی محدوده موردمطالعه وجود دارد، بر همین مبنا می توان این گونه بیان داشت، اعتبارات مقاوم سازی مسکن روستایی به کاهش نقش و عملکرد تولیدی- تدارکاتی واحدهای مسکونی روستایی محدوده موردمطالعه منجر گردیده است.

در این بررسی که از هفت فصل مجزا تشکیل شده است ، سعی خواهد شد به نقش جهادسازندگی استان زنجان در روند توسعه روستایی در دو دهستان قره پشتلوی بال و پایین، که این دو دهستان جزیی از سیستم سکونتگاهی روستایی کشور به حساب می آیند پرداخته شود.