این پایان نامه، اوضاع فرهنگی و سیاسی شهر مدینه در دوران امام سجاد( و نقش آن امام در مدیریت فرهنگی و دینی مردم به رغم فشارهای زیاد دستگاه حکومت امویان بر آن حضرت را به تصویر می کشد. نویسنده در دو بخش به تلاش های فکری و عملی امام سجاد( در جلوگیری از وقوع انحراف های گسترده در جهان اسلام پس از شهادت امام حسین(ع) در کربلا اشاره کرده و اوضاع شهر مدینه در آن عصر را برای فعالیت های فرهنگی، عقیدتی، دینی امام سجاد ارزیابی و وصف می کند. وی در بخش اول از نوشتار خویش به اوضاع فرهنگی مدینه طی سال های پس از شهات امام حسین(ع) یعنی از سال 61 هجری تا زمان شهادت امام سجاد( (سال 95 هجری) پرداخته، نخست رابطه بین فرهنگ و تمدن را بررسیده و سپس از لحاظ جغرافیایی و تاریخی اهمیت مدینه در قالب مباحثی چون: چشمه های آب، راه های مواصلاتی، اسامی آن دیار و موقعیت تاریخی این شهر در قبل و پس از اسلام را شرح می دهد. آن گاه با اشاره به اوضاع مضطرب سیاسی شهر مدینه در زمان خلافت امام سجاد( و پس از واقعه عاشورا، سلطه بنی امیه بر اوضاع سیاسی و اجتماعی مدینه از زمان معاویه و پس از آن و قیام ها و جنبش های متعدد صورت گرفته بر ضد دستگاه حکومت یزید پس از واقعه کربلا و موضع گیری های سیاسی امام سجاد( از این حوادث را بیان می نماید. نگارنده در ادامه این بخش از نوشتار خود به اوضاع اجتماعی شهر مدینه درآن عصر پرداخته و وجود طبقات اجتماعی و فاصله شدید میان آن ها، تعصب شدید ضد شیعی و ضد اهل بیت، گسترش فساد اجتماعی، مانند غنا و موسیقی و اوضاع بد زندگی در آن زمان را وصف می کند. اوضاع ادبی زمان امامت امام سجاد( در مدینه: مانند وضعیت شعر و خطابه، وضعیت علمی در آن زمان به ویژه اوضاع فقه، حدیث، تاریخ، علوم قرآن، تفسیر، قرائت لغت و...، از دیگر مندرجات این بخش محسوب می گردد. در بخش دوم ضمن بررسی زوایایی از شخصیت و حیات امام سجاد(، موضع گیری های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، عبادی، عقیدتی و عرفانی آن امام همام در آن اوضاع خفقان به تصویر کشیده می شود و تأثیر ایشان بر هدایت افکار عمومی با ادعیه صادر شده و همچنین ارشادهای تربیتی، اخلاقی، اعتقادی و اجتماعی حضرتش شرح و بررسی شده است

انسانها از اشیائی که خداوند متعال خلق کرده است بهره می برند و این بهره برداری را تعمیم داده از همنوعان خود نیز می خواهند استفاده بکنند که سبب تزاحم منافع انسانها می شود و اگر رهبری برای جامعه وجود نداشته باشد منجر به هرج و مرج می شود. و فقط آنکسی می تواند اداره امور جامعه را بدست بگیرد که قوانین عادلانه الهی را به اجراء بگذارد و رهبری اش به تأیید الهی رسیده باشد. پیامبر اکرم ص علاوه بر نبوت و رسالت منصب امامت و رهبری جامعه اسلامی را بعهده داشت و برای بعد از خودش نیز رهبرانی بصورت ائمه اثنا عشر تعیین فرمود. امام رهبری دینی اجتماعی و اخلاقی مردم را بعهده دارد برای مردم معارف الهیه را بیان می کند هدایت باطنی انسانها را انجام می دهد و در موارد لازم تکوینی استفاده می کند اداره امور اجتماعی را بدست می گیرد و از نظر اخلاقی اسوه ای برای تمام انسانها می باشد. ویژگیهای که امام باید داشته باشد یکی عصمت است باین معنی که هیچگونه خطای که او را از صراط مستقیم باز دارد مرتکب نمی شود و دیگر اینکه علمی که برای هدایت بشری لازم است را دارا می باشد و علمش هم موهبتی است نه اکتسابی در مورد صفات دیگر می توان چنین متذکر شد اینکه امام از تمام مردم افضل می باشد و دارای صفاتی مانند شجاعت، عدالت، سخاوت، اخلاص، اخلاق متعالی، صبر و آگاهی از سیاست زمان می باشد. اینکه امام توسط چه کسی تعیین می شود میان شیعه و اهل سنت اختلاف است اهل سنت قایل اند که امام بوسیله بیعت اجماع و یا رأی اهل حل و عقد تعیین می شود یعنی مردم در انتخاب امام دخیل هستند ولی شیعه قایل است که امامت یک منصب الهی است و امام توسط خدا تعیین و بوسیله پیامبر اعلام می شود برای این قول شیعه دلائل گوناگون تاریخی قرآنی و روائی وجود دارند. حکومت اسلامی حکومتی است که حاکم آن کسی باشد که آشنائی کافی از اسلام داشته باشد و قوانین اسلامی را در جامعه باجراء در آورد و بفعلیت رسیدن حکومت اسلامی مردم نقش مهمی را ایفا می کنند.