چکیده به منظور ارزیابی برخی خصوصیات مرفولوژیک و فیزیولوژیک برخی ارقام تجاری و بومی پنبه ایران آزمایشی در سال 1387 در استان گلستان انجام پذیرفت. این تحقیق در قالب یک طرح بلوک کامل تصادفی با چهار تکرار و 16 تیمار( 12 رقم تتراپلوئید و 4 رقم دیپلوئید) اجراء گردید. ارقام مورد بررسی شامل: سایکرا، ساحل، 43259، bss7، 818-312، تابلادیلا، نازیلی، چکوروا، اپال، آوانگارد، 43347، 200no- (به عنوان ارقام تتراپلوئید) و ارقام بومی هاشم آباد، بومی سبزوار، بومی آریا و بومی کاشمر (به عنوان ارقام دیپلوئید) بود. در این مطالعه برخی خصوصیات از جمله رنگ گل، طول شاخه زایا، شاخص سطح برگ، وزن تر کل گیاهچه و وزن خشک کل گیاهچه ارقام (حداکثر تا 44 روز بعد از کاشت قبل از گلدهی ارقام) اندازه گیری گردیدند. در انتهای فصل نیز عملکرد، اجزای عملکرد و زود رسی نیز مورد ارزیابی واقع گشتند. نتایج نشان داد که تیپ گلدهی ارقام 43259، 43347، بومی هاشم آباد، کاشمر، سبزوار و آریا دارای حالت تظاهر نیمه بسته و مابقی دارای حالت تظاهر باز بود که این تیپ گلدهی باز بیشتر در ارقام تتراپلوئید مشاهده گردید. از لحاظ اندازه قوزه ارقام ساحل، چکوروا، اپال دارای حالت تظاهر بزرگ و بقیه ارقام تتراپلوئید دارای حالت تظاهر متوسط و ارقام دیپلوئید دارای حالت کوچک بود. بررسی صفات فیزیولوژیک گیاهچه های ارقام پنبه نشان داد که رقم اپال با 5/7 گرم میانگین وزن خشک کل گیاهچه بیشترین و رقم کاشمر با میانگین 23/3 گرم از کمترین وزن خشک کل گیاهچه برخوردار بودند. بالاترین وزن تر کل گیاهچه و شاخص سطح برگ را در بین ارقام تتراپلوئید رقم چکوراوا تولید نمود. در بین ارقام دیپلوئید رقم کاشمر دارای کمترین میزان وزن خشک کل، وزن تر کل گیاهچه و شاخص سطح برگ را دارا بود. بالاترین میزان سرعت رشد محصول(cgrmax) در ارقام اپال و بومی آریا به ترتیب در بین ارقام تتراپلوئید و دیپلوئید مشاهده گشت. بیشترین عملکرد کل در رقم 43259 مشاهده گشت گرچه تفاوت معنی داری با رقم تابلادیلا نداشت. در بین ارقام دیپلوئید همبستگی مثبت و معنی داری بین وزن خشک کل گیاهچه با عملکرد کل، اجزای عملکرد و زود رسی مشاهده نشد.