چکیده: در شرایط فعلی یکی از مسائل مهم و نیازهای اساسی در مدیریت و بهره برداری از منابع آب کشور علاوه بر مدیریت عرضه و تأمین آب مورد نیاز بخشهای مختلف، مدیریت تقاضای آب به عنوان رویکرد جدید مدیریت منابع آب می باشد که اخیراً تلاش برنامه ریزان بخش آب به آن معطوف گشته است. یکی از راهکارهای دستیابی به اهداف مدیریت تقاضای منابع آب، توجه به جنبه های اقتصادی و از جمله بازارهای آب می باشد که منجر به تخصیص بهینه آب بین متقاضیان و مصارف مختلف و ایجاد انگیزه برای صرفه جویی در مصرف و جلوگیری از اتلاف آن می شود. مکانیسم بازار برخلاف نقش و سابقه طولانی که در تخصیص منابع و کالاها ایفا کرده در حوزه تخصیص منابع آب مورد کم توجهی سیاست گذاران و برنامه ریزان قرار گرفته و از لحاظ تاریخی نیز بهره برداری از منابع آب در کشور به گونه ای شکل گرفته که باعث شده بازار مناسبی برای این نهاده توسعه پیدا نکند، تا بتواند قیمت اقتصادی آب را معین و مبنای معامله قرار دهد، در عمل نیز تخصیص آب بین بهره برداران در اکثر نقاط کشور تحت مدیریت دولت و غالباً بر اساس ضوابط سیاسی ـ اجتماعی بجای معیارهای اقتصادی صورت می گیرد. لیکن این نوع مدیریت منابع آب منجر به تخصیص غیربهینه آن در سطح کشور شده است. به همین دلیل و برای رهایی از این مشکل، در مطالعه حاضر به بررسی بازار آب و تحلیل اثرات اقتصادی آن در مناطق مختلف اراضی پایاب سد شیرین دره در استان خراسان شمالی پرداخته شده است. در این مطالعه از یک طرف با استفاده از روشهای برنامه ریزی ریاضی هنجاری (nmp) در دو حالت قطعی و فازی الگوی کشت بهینه تعیین و ارزش سایه ای منابع تولید برآورد و سپس با استفاده از مدل برنامه ریزی ریاضی اثباتی (pmp) مدل کالیبره ایجاد و معادله تقاضای آب در دو حالت قطعی و فازی برآورد گردیده است. از طرف دیگر با استفاده از اطلاعات سری زمانی بارندگی و اطلاعات منابع مختلف آبی نظیر حقابه سد، آب مازاد سد، رودخانه و چاه میزان عرضه آب در قالب سناریوهای مختلف سال زراعی نرمال و خشکسالی تعیین شده و قیمت تعادلی بازار آب در دو بازار آب بین منطقه ای و بازار آب درون منطقه ای در دو حالت قطعی و فازی برآورد گردیده است. سپس به بررسی اثرات اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی ناشی از اعمال قیمت تعادلی آب در منطقه مورد مطالعه پرداخته شده است. نتایج این مطالعه نشان می دهد که بالاترین ارزش اقتصادی نهاده آب در شرایط نرمال و خشکسالی در مدل nmp قطعی بترتیب معادل 711 و 3303 ریال به ازای هر مترمکعب می باشد. قیمت تعادلی نهاده آب در بازار آب بین منطقه ای در مدل pmp قطعی در شرایط نرمال و خشکسالی بترتیب معادل 416 و 571 ریال به ازای هر مترمکعب برآورد گردیده و کل حجم مبادلات نیز معادل 24 و 22 درصد از کل آب مصرفی مناطق می باشد که ایجاد بازار آب بین منطقه ای رفاه کل مناطق را به میزان 2640 و 1182 میلیون ریال و مجموع کل سود حاصل از کشت محصولات را نیز به میزان 12 و 23 درصد در شرایط نرمال و خشکسالی افزایش خواهد داد. در این مطالعه از اطلاعات سال زراعی 87-1386 که از طریق مصاحبه و تکمیل 187 پرسشنامه جمع آوری گردیده، استفاده شده و نتایج مطالعه نیز پس از بررسی، تبیین مدلها و تجزیه و تحلیل آنها با استفاده از بسته نرم افزاری gams استخراج گردیده است. کلمات کلیدی: بازار آب، تقاضای آب، عرضه آب، قیمت تعادلی نهاده آب، سد شیرین دره.

شاخص استراتژی مقابله یکی از شاخصهای اندازهگیری امنیت غذایی می باشد. این شاخص یکی از سادهترین و دقیقترین شاخص های رایج اندازه گیری امنیت غذایی در هر جامعه می باشد که به راحتی با دیگر شاخص های امنیت غذایی همبستگی پیدا می کند. استراتژی های مقابله به دو گروه استراتژی ی مقابله غذایی و غیر غذایی طبقه بندی می شوند. نمونه ای با استفاده از نمونه گیری تصادفی طبقه ای انتخاب و تعداد 267 پرسشنامه با تخصیص متناسب به حجم، در پنج دهستان شهرستان گرگان تکمیل گردید و با استفاده از شاخص استراتژی های مقابله غذایی و غیر غذایی وضعیت امنیت غذایی خانوارها در مناطق روستایی گرگان محاسبه گردید. نتایج تحلیل خوشه ای k میانگین بر اساس استراتژی های غذایی و غیر غذایی به کاررفته توسط خانوارهای مناطق روستایی گرگان در سه دسته، عدم امنیت غذایی ضعیف، متوسط و شدید قرار میگیرند. آزمون lsd تفاوت بین دهستان های مناطق روستایی گرگان را از لحاظ تعداد و مجموع وزنی استراتژی های مقابله غذایی و غیر غذایی را نشان می دهد. نتایج مدل لاجیت باینری با استفاده از نرم افزار eviews نشان داد متغیرهای مستقل متنوعی بروی شاخص استراتژی مقابله غذایی و غیر غذایی و همچنین نتایج مدل لاجیت ترتیبی نشان داد که متغیرهای مهمی مانند درآمد سالانه سرپرست خانوار، وضعیت شغلی سرپرست خانوار، نوع شغل سرپرست خانوار، سطح تحصیلات سرپرست خانوار و همسر، وضعیت مالکیت منزل، بیماری یکی از اعضای خانوار، فاصله روستا تا بازار شهری ومتغیرهای دیگری بر انتخاب استراتژی های مقابله غذایی و غیر غذایی نیز موثر می باشند.

کمبود آب یکی از مشکلات عمده اکثر کشورهای جهان به شمار می رود، تنها راه حل این بحران، استفاده بهینه و افزایش بهره-وری منابع آب در بخش های مختلف بویژه بخش کشاورزی است. در همین راستا در این مطالعه سعی شده است آثار نوسانات قیمت و مقدار آب را بر الگوی کشت محصولات زراعی در زیر بخش زراعت شهرستان نکا، استان مازندران مورد بررسی قرار گیرد. بدین منظور از روش برنامه ریزی ریاضی مثبت (pmp) استفاده شد. در کل 9 سناریو مورد بررسی قرار گرفت. سناریو شبیه سازی شده شامل افزایش قیمت هر متر مکعب آب به میزان 4، 6 و 8 برابر و اعمال سیاست کاهش مقدار آب در دسترس به میزان 20، 30، 50 درصد به منظور بررسی سیاست مقابله با خشکسالی و هم چنین اعمال سیاست ترکیبی افزایش قیمت آب به میزان 4 برابر همراه با کاهش 50 درصد در مقدار آب و افزایش قیمت آب به میزان 6 برابر همراه با کاهش30 درصد در مقدار آب و در نهایت افزایش قیمت آب به میزان 8 برابر همراه با کاهش 20 درصد در مقدار آب در دسترس می باشد. در سناریوهای مذکور تغییرات سطح زیرکشت، مصرف نهاده ها و بازده برنامه ای مزارع محاسبه و مورد تحلیل قرار گرفت. داده های مورد نیاز با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده گردآوری شده است. نتایج حاصل از شبیه سازی نشان می دهد که اولاً، در سیاست افزایش قیمت آب، تنها افزایش قابل توجه قیمت آب می تواند منجر به واکنش هایی از سوی بهره برداران بخش کشاورزی گردد، در این سیاست بیشتر سطح زیرکشت به محصولاتی اختصاص داده می شود که نیاز آبی کمتری و ارزش تولیدی بالاتر دارند و هم اینکه باعث تغییر الگوی کشت از محصولات آبی به محصولات دیم نیز می شود ولی صرفا صرفه جویی زیادی در مصرف آب صورت نمی گیرد. ثانیا، سیاست کاهش مقدار آب در دسترس کشاورزی، با کاهش زیادی در سطح زیر کشت محصولات آبی همراه است و این مقدار کاهش به محصولات دیم اختصاص داده نشده است. زیرا در صورت اختصاص سطح زیر کشت آبی به محصولات دیم با محدودیت های ماشین آلات، کود، سم، سرمایه همراه می شود و کشاورز را متحمل ضرر می کند در نتیجه تغییر در الگوی کشت از آبی به دیم انجام نگرفته است ولی صرفه جویی در مصرف آب قابل مشاهده و مناسب است.

چکیده امروزه بدون یک زیر بنای محکم تحقیقاتی در بخش های مختلف اقتصادی بویژه بخش کشاورزی رشد اقتصادی امکان پذیر نخواهد بود. یکی از بخش های مهم و کلیدی در امر تحقیقات کشاورزی بخش تحقیقات غلات آبی کشور می باشد. در این مطالعه، تحقیقات انجام شده در خصوص معرفی رقم گندم آبی مروارید و ترویج آن در سطح زارعین جهت کشت در استان گلستان با استفاده از معیارهای نسبت فایده به هزینه و نرخ بازده داخلی در قالب4 سناریو نرخ تنزیل 7،10، 15 و 20 درصد مورد ارزیابی قرار گرفته است آمار وبخشی از اطلاعات مورد نیاز به صورت داده های مقطعی در سال زراعی91-1390 با روش اسنادی و مصاحبه و از طریق تکمیل 132 نمونه پرسشنامه از جامعه آماری که شامل زارعین گندمکار (رقم مروارید) استان گلستان با روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای جمع آوری گردید. نتایج تحقیق نشان داد هر ریال سرمایه گذاری در تحقیقات گندم تحت سناریوهای مختلف بین1/31 تا9/68 ریال منافع در بر داشته و همچنین نرخ بازده داخلی نیز بین66 تا 87 درصد برآورد گردید که تحت شرایط مختلف دارای ارزشهای قابل قبول از نظرشاخص های توجیه مالی هستند .

توسعه پایدار اقتصاد نیازمند بهره¬برداری بهینه از منابع تولیدی است. در صورتی که این منابع به طور کامل استفاده نشوند، بهره برداری از آنها ناکارآمد خواهد بود. در این میان مهمترین عامل، نیرویانسانی است که بیشترین نقش را در دستیابی به توسعه پایدار ایفا می کند. در همین راستا در این مطالعه سعی شده است تأثیر سیاست های موثر نیروی کار کشاورزی بر اشتغال و الگوی کشت محصولات زراعی در زیر بخش زراعت شهرستان ساری، استان مازندران مورد بررسی قرار گیرد. بدین منظور از روش برنامه ریزی ریاضی مثبت (pmp) استفاده شد. در کل 13 سناریو مورد بررسی قرار گرفت. سناریوهای شبیه سازی شده شامل افزایش دستمزد نیروی کار به میزان 10، 30، 50، 70، 90 و 100 درصد، کاهش دستمزد نیروی کار به میزان 40، 60 و 80 درصد و چهار سناریو نیز به میزان 40، 60، 70 و80 درصد به منظور کاهش تعداد نیروی کار کشاورزی بودند. در سناریوهای مذکور تغییرات سطح زیر کشت، مصرف نهاده نیروی کار و بازده برنامه ای مزارع محاسبه و مورد تحلیل قرار گرفت. داده های مورد نیاز با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای گردآوری شد. نتایج حاصل از شبیه سازی نشان می دهد، در سیاست افزایش دستمزد نیروی کار سطح زیر کشت بیشتر محصولات کاهش یافته است و محصول برنج دانه بلند مرغوب بیشترین کاهش را دارد. همچنین در این سیاست میزان تقاضای نیروی کار و بازده برنامه ای کاهش یافته است. در سیاست کاهش دستمزد نیروی کار هیچ تغییری در سطح زیر کشت و تقاضای نیروی کار صورت نگرفته است. در سیاست کاهش تعداد نیروی کار در دسترس نیز سطح زیر کشت محصولات کاهش یافته بازده برنامه ای نیز کاهش یافته است. بطورکلی می توان نتیجه گرفت، افزایش دستمزد اگر همراه با افزایش منابع مالی کشاورزان نباشد باعث کاهش اشتغال می شود.

کشاورزی همواره دارای ارتباط نزدیک تری نسبت به سایر بخش های اقتصاد با محیط زیست بوده است به طوری که از دیدگاه بسیاری از کارشناسان، زیر بنا و پایه اصلی فعالیت های تولیدی در بخش کشاورزی، محیط زیست می باشد. محیط زیست از یک سو تأمین کننده نهاده های اصلی مورد نیاز برای تولید محصولات کشاورزی همانند آب و خاک می باشد و از سوی دیگر پذیرای اثرات سوء فعالیت های تولیدی بخش کشاورزی ( جذب بسیاری از ضایعات حاصل از فرآیند تولید ) و به ویژه آلودگی آب و خاک به واسطه مصرف بی رویه نهاده های شیمیایی کود و سم می باشد. در همین راستا در این مطالعه سعی شده است اثرات سیاست کاهش کود و سم بر الگوی کشت محصولات زراعی در زیر بخش زراعت شهرستان بهشهر، استان مازندران مورد بررسی قرار گیرد. بدین منظور از روش برنامه ریزی ریاضی مثبت (pmp) استفاده شده است. در کل 8 سناریو مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاصل از بررسی سناریوها نشان می دهد که در سیاست کاهش کود و سم سطح زیر کشت تمام محصولات زراعی کاهش می یابد، در سیاست کاهش مقدار آب به میزان 13 درصد، سطح زیر کشت محصولات آبی کاهش و سطح زیر کشت محصولات دیم تغییری نمی یابد و در سیاست کاهش مقدار آب به میزان 93/13 درصد سطح زیر کشت محصولات آبی کاهش و سطح زیر کشت محصولات ( گندم دیم، جو دیم و کلزا دیم) افزایش یافته است.

اقتصاددانان در جهان هستی به علت اینکه نیازهای بشری نامحدودند و منابع محدود است، به دنبال بهترین راه برای تخصیص منابع هستند. مساله اصلی اقتصاد، تخصیص بهینه منابع است که این مهم با مفهوم هزینه فرصت تبیین می شود. وقتی در بازارها رقابت کامل حاکم باشد، کالاها و نهاده ها بوسیله بهترین روش های فنی و اقتصادی مورد استفاده قرار می گیرند که به قیمت این کالاها در این شرایط قیمت حقیقی گفته میشود. ممکن است شرایطی بوجود آید که استفاده بهینه از عوامل و نهاده های تولید صورت نگیرد. در این حالت قیمت های بازاری و قیمت های حقیقی برابر نخواهد بود. این موارد باعث گردیده است که مفهوم قیمت های سایه ای مطرح شود. در این تحقیق، قیمت سایه ای نهاده های کشاورزی با استفاده از روش برنامه ریزی خطی محاسبه شد. اطلاعات مورد نیاز از طریق تکمیل پرسشنامه در مزرعه نمونه ارتش واقع در شهرستان آق قلا برای سال زراعی 92-1391 جمع آوری شد. در این راستا بعد از تعیین الگوی کشت بهینه، قیمت سایه ای نهاده های کشاورزی از جمله آب، زمین و سرمایه که برابر با ارزش تولید نهایی آن ها می باشند، به عنوان ارزش اقتصادی آن ها در نظر گرفته شد. سپس با تحلیل حساسیت، دامنه تغییرات ضرایب تابع هدف و مقادیر سمت راست محدودیت ها محاسبه شد. نتایج الگوی کشت بهینه نشان داد، الگوی کشت فعلی، بهینه نبوده و محصول یونجه آبی با 443 درصد افزایش، با بالاترین درصد تغییر نسبت الگوی فعلی مواجه شده است و سود مزرعه 16/36 درصد افزایش داشته است. نتایج قیمت سایه ای نهاده های مذکور نشان داد، قیمت سایه ای این نهاده ها از قیمت بازاری آن ها بیشتر شده است. تجزیه تحلیل اطلاعات این مطالعه با بسته نرم افزاری lingo11 صورت گرفت.

منابع آب محدود کشور صرف نظر از تغییرات بین سالی تقریبا ثابت بوده و با افزایش جمعیت و توسعه در ابعاد مختلف، تامین نیازهای آبی با محدودیت های زیادی مواجه می شود. بنابراین باید به دنبال راه کارهای مناسب برای مدیریت تقاضای آب بود. اعمال سیاست هایی، که انگیزه مصرف کنندگان را جهت صرفه جویی و جلوگیری از اتلاف این نهاده با ارزش، بالا ببرد امری بسیار کارساز و مهم می باشد. یکی از این سیاست ها قیمت گذاری منابع آب در بخش کشاورزی می باشد. در این مطالعه به بررسی روش-های مختلف قیمت گذاری آب بر اساس معیارهای مختلف اقتصادی، اجتماعی و محیط زیستی پرداخته می شود بدین منظور از روش برنامه ریزی ریاضی مثبت (pmp) جهت شبیه سازی الگوی کشت اراضی پایین دست سد گلستان (1) شهرستان گنبدکاووس در حالت اجرای روش های مختلف قیمت گذاری آب نظیر قیمت گذاری سطحی، حجمی و ترکیبی استفاده شد، سپس بهترین روش براساس شاخص های مذکور با استفاده از تکنیک تحلیل سلسله مراتبی (ahp) و (topsis)انتخاب گردید. در این مطالعه داده های مورد نیاز با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای گردآوری و تعداد 20 سناریو (5 سناریو سطحی، 5 سناریو حجمی و 10 سناریو ترکیبی)مورد بررسی قرار گرفت.نتایج نشان می دهد با افزایش قیمت آب سطح زیر کشت محصولات آبی کاهشو سطح زیر کشت محصولات دیم، افزایش می یابد و هندوانه آجیلی تابستانه به دلیل آب بر بودن و سود ناخالص کم در بیشتر سناریو ها از الگوی کشت حذف شده است. با افزایش قیمت آب سود، اشتغال و مقدار آب مصرفی کاهش و شاخص پایداریکود نیتروژن و کود فسفات افزایش یافته است. روش قیمت گذاری آب به روش حجمی(قیمت هر متر مکعب آب 300 ریال) رتبه نخست را به خود اختصاص داد.

این مطالعه با استفاده از داده های هزینه غذایی مرکز آمار ایران سعی شده است که با کاربرد روش برنامه ریزی ریاضی آرمانی الگوی بهینه مصرف مواد غذایی برای همه دهک های هزینه ای نواحی روستایی ایران تعریف شود. در تعیین سبد بهینه غذایی و حداقل مخارج لازم، 10 گروه از مواد غذایی، 10 ماد? مغذی و 24 قید بر اساس توصیه های متخصصین تغذیه به کار برده شده است. یافته- های این مطالعه نشان می دهد که با سطح هزین? فعلی مواد غذایی، امکان پیشنهاد سبد غذایی بهینه و رسیدن به وضعیت امنیت غذایی برای خانوارهای روستایی تا دهک ششم وجود نخواهد داشت. همچنین دهک های اول تا چهارم از آنجایی که نیاز به افزایش هزینه بیشتری نسبت به سایر دهک های درآمدی دارند، نیاز است که از کمک های حمایتی دولت استفاده کنند و دهک پنجم و ششم با تلاش جزئی و مدیریت بهتر نظیر کم کردن از هزینه های غیر خوراکی می توانند این کمبود هزینه را جبران کنند