کلید واژه چکیده برده داری از دیرباز در میان جوامع مختلف رواج داشته است. این قشر فرودست از آن رو که به منظور استفاده ی سلاطین و افراد مرفّه جامعه از نقاط مختلف آورده و خرید و فروش می شدند، مانند بسیاری دیگر از اقشار در حاشیه تاریخ قرار دارند و اطلاعات چندانی از حیات اجتماعی آنها در دست نیست. تنها زمانی که بر اثر زندگی مشقت بار خود دست به شورش می زدند و یا به منصبی سیاسی دست می یافتند در صحنه تاریخ سیاسی ظهور پیدا می کردند. یکی از دوره هایی که در آن برده داری رشد چشمگیری یافت، دوره ی ممالیک بحری بود. ورود تعداد زیاد بردگان زمینه ی پیدایش طبقه ای را در جامعه پدید آورد که با سایر گروه ها و طبقات اجتماعی منافع مشترک و یا گاه متضاد داشتند و از محیط اجتماعی تأثیر می پذیرفتند و یا در آن تأثیر می گذاردند؛ به همین دلیل تحقیق درباب بردگان در دوره ممالیک بحری خاصه از منظر تاریخ اجتماعی حائز اهمیت است. مباحثی از قبیل: نژاد و خاستگاه بردگان، مسیر انتقال بردگان، خرید و فروش بردگان و چگونگی آن، خوراک و پوشاک بردگان، ازدواج و مجازات آنها و نیز مناسبات آنان با حکومت از جمله موارد مهمی است که از رهگذر تحقیق حاضر می توان به آنها پی برد و آنها را بررسی کرد. نگارنده در رساله حاضر کوشیده است تا وضعیت بردگان را در دوره ممالیک بحری واکاوی کند و نحوه زندگی و نیز تاثیرات فرهنگی و اجتماعی این گروه را در جامعه مملوکی تاحدی که گزارش های موجود در منابع اجازه می دهند، نمایان سازد. : ممالیک بحری، بردگان، حیات اجتماعی و سیاسی بردگان، تعلیم و تربیت بردگان، مصر و شام

برای دستیابی به تعاریف واژه هایی مانند جرم و مجازات و مصادیق آن در یک دوره ی تاریخی، باید شرایط سیاسی، مذهبی و اجتماعی حاکم بر دوره ی مورد مطالعه لحاظ گردد. شاید بتوان گفت، مهمترین ویژگی و شاخصه ی شناخت حکومت صفویان، دینی و مذهبی بودن آن ها می باشد. به نظر می رسد که در چنین حکومتی، دین و احکام آن مبیّن حد و مرز روابط مردم با مردم و همچنین مردم با حکومت می باشد. یکی از مهمترین کارکردهای حکومت در چنین سیستمی این است که مجری احکام موجود در دین باشد. از سوی دیگر در چنین نظامی، شاه در رأس ساختار سیاسی قرار می گرفت و بر تعاریف موجود تأثیر می گذاشت. در کنار حدود شرعی و شاه صفوی، عرف و قراردادهای اجتماعی نیز بر این چارچوب نظارت داشتند و خط قرمز روابط را در جامعه تبیین می نمودند و در برابر اشخاصی که از این خطوط عبور می کردند از ضمانت های اجرایی و مجازات استفاده می کردند. صفویان نهادها و تشکیلات گسترده ای را در دو حوزه ی عرف و شرع برای نظارت بر این روابط ایجاد کردند. با توجه به شرایط حاکم بر دوره ی مورد بحث، بررسی این مسأله حائز اهمیّت می باشد که کدام یک از ملاک های شرع، عرف و یا سیاست های مذهبی پادشاهان صفویه در تعریف این مفاهیم و مصادیق آن ها بیشترین تأثیر را داشت. بنابراین پژوهش حاضر بر آن است تا به تبیین مفهوم جرم و احکام مجازات در عصر صفوی بپردازد.

چکیده این تحقیق با هدف بررسی وضعیت نهاد آموزش در یزد از حکومت ایلخانان تا پایان زندیه به شیو? کتابخانه ای مبتنی بر مطالع? کتب مرتبط با موضوع و تهی? فیش از نکات مهم، طی چهار مرحله که از تقسیم دور? زمانی تشکیل شده و شامل ورود اسلام تا پایان غزنویان، سلجوقیان تا پایان خوارزمشاهیان، ایلخانان تا ظهور صفویان و بالاخره از صفویان تا پایان دور? زندیه بوده نگاشته شده است و پس از بیان کلّیات، به مباحثی چون، مختصری در تاریخ سیاسی یزد پس از اسلام تا پایان دوره مورد بحث و مقدمه ای بر پیشین? آموزش در یزد دور? اسلامی پرداخته شده است. همچنین مراکز مهم تعلیم و تربیت شامل مکتب خانه ها، مساجد، مدارس و خانقاه ها که در دوره مورد بحث در یزد فعّال بوده، مشخّص شده است و پس از مقایسه برخی مفاهیم آموزشی موجود در سرزمین های اسلامی با یزد، ویژگی ها و کارکرد های نهاد آموزش از قبیل روش های آموزش و فراگیری دانش و محتوای موادّ آموزشی، مورد بررسی قرار گرفته و در پایان در مورد رابطه نهاد حکومت با آموزش و اقداماتی که هر یک از حکّام یا وابستگان آنها در جهت ساخت مراکز آموزشی و حمایت از علما انجام داده اند، مستنداتی ارائه گردیده است.

بلخ و مرو تقسیم می شد که هر کدام از این بخش ها بر سر راه تجارتی شرق به غرب قرار داشتند و دارای اقتصادی شکوهمند و پر رونق بودند منابع تولید اقتصادی در خراسان را تجارت، صنعت، کشاورزی و دامپروری تشکیل می داد. فراز و فرود اقتصادی خراسان بستگی به سیاستگذاری زمامداران آنجا داشت با ورود اعراب به خراسان و انتشار آئین اسلام با ثابت ماندن ساختارهای اقتصادی منطقه تغییرات اساسی در روبناهای اقتصادی اتفاق افتاد. اعراب با داشتن تجربیات قبلی در زمین? تجارت مقدمات شکوفایی آن را فراهم آوردند ولی در مقابل سیاستگذاریهای مالیاتی آنها بر روی اقتصاد کشاورزی باعث بروز بحرانهای اقتصادی در منطقه شد. و از آنجایی که کشاورزی مهمترین منبعی بود که درآمد اقتصادی مردم از آنجا تأمین می شد در نهایت با وصول مالیاتهای سنگین از کشاورزان وضعیت اقتصادی منطقه وخیم شد و این مسئله بحرانهای زیادی در منطقه به بار آورد در مقابل با تشکیل دولت های ملی ایرانی مانند طاهریان و سامانیان در این منطقه، و با ابداع روش های جدید تولید اقتصادی و سیاست گذاریهای صحیح بر روی منابع تولید اقتصادی مانند کشاورزی، صنعت و تجارت این منطقه دوره ای از رشد و شکوفایی را طی کرد می توان گفت امرای طاهری به خصوص عبدالله بن طاهر را باید آغاز گر شکوفایی اقتصادی منطقه دانست زیرا وی با حمایت از بخش های تولید اقتصادی مانند کشاورزی و تجارت باعث رونق اقتصادی منطقه شد.

طبقات اجتماعی، نقش عمده ای در حوزه های مختلف زندگی هر اجتماعی ایفا می کنند، چگونگی تعامل و جایگاه واقعی هر کدام می تواند به ترقی و تعالی آن جامعه کمک کند یا بر عکس، موجبات شماری از ناهنجاری ها و بی ثباتی در حوزه های فرهنگ، سیاست، اقتصاد و .... را فراهم سازد. حضور طبقات اجتماعی در جوامع اسلامی، واقعیتی انکار ناپذیر است که هر چند به موجب تعالیم دینی، احدی را بر دیگری امتیازی نیست مگر به تقوا، اما همین طبقات هم به توسعه و ترقی تمدن شکوهمند اسلامی مدد رسانده و هم در برخی دوره ها جامعه را به مرز بی ثباتی و آشوب کشانده اند. طبقات اجتماعی در هر دوره ای از تاریخ ایران وجود داشته و این نیز در دوره ی سلجوقیان نمود پیدا کرده است. نیاز سلجوقیان به کارمندان و تشویق آن ها به کار و صنعت و بزرگداشت صوفیان و استفاده ی آن ها از غلامان، سبب شد که هر شهری از طبقات مختلفی هم چون طبقه ی صنعتگران، طبقه ی کارمندان، طبقه ی تجار، طبقه ی فقها، طبقه ی سپاهیان، طبقه ی دانشمندان و طبقه ی غلامان شکل گیرد. در بررسی این رساله تا جایی که توانستیم به ساختار تشکیلات طبقات و برخی از وظایف و اختیارات آن ها اشاره کردیم و تا جایی که مقبول بود به تعامل و تقابل آن ها با دیگر طبقات پرداختیم. این تحقیق به بررسی طبقات اجتماعی در دوره ی سلاجقه ی بزرگ می پردازد و به طور مشخص از شش طبقه ی نظامیان، دیوانسالاران، طبقات مذهبی، طبقات اقتصادی، طبقات اهل قلم و هنر و صنعتگران سخن می گوید. ضمن آن که پایگاه اجتماعی هر یک از این طبقات را در جامعه ی اسلامی آن روزگار نمودار می سازد. کلید واژه ها: طبقات اجتماعی، عصر سلجوقی، نظامیان، دیوانسالاران، علما و قضات، دانشمندان، تجار و بازرگانان، صنعتگران

چکیده قرون پنجم و ششم از درخشان ترین دوره های تاریخ تمدن و فرهنگ اسلام و ایران است . سلجوقیان به دلیل گرایش به مذهب اهل سنت و نجات دهنده خلفای عباسی از دست آل بویه و فتنه ارسلان بساسیری وجهه مثبت و درخشان ، همچنین القاب و عناوینی خاص برای اولین بار در جهان اسلام کسب نمودند . همچنین سلاطین اولیه سلجوقی به دلیل ویژگی های قومی و قبیله ای خود مجبور بودند که از خدمت وزرای دانشمندایرانی استفاده نمایند که همین امر سبب رونق و شکوفائی علمی و ادبی و هنری در دورا ن این سلسله گردید و در تمامی ابعاد و شئون جامعه اسلامی رشد نمود . نام سلسله سلجوقی در تاریخ و تمدن اسلامی ، از لحاظ اهمیت و توجه خاصی که برای معماری و شهرسازی قائل بودند ، بسیار درخشان تر از دیگران است . بسیاری از سبک های معماری دوره های قبل در این دوره مورد توجه و عنایت واقع شده و با برطرف شدن عیوب و نواقص به عنوان سبکی کاربردی در اقصی نقاط جهان اسلام گسترش یافت . بارویکردنظام دیوانی وبه دلیل گستره وسیع قلمرو،سلاطین سلسله سلجوقی توانستند برای اولین درجهان اسلام،نظام نوینی درساخت وبنای مدارس علمی ایجاد کنند. در سایه اقتدار سلاطین سلجوقی شهرها توسعه و گسترش پیدا کردند بالاخص ؛ پایتخت های آنان رونق و شکوه فراوانی یافتند . همچنین به دلیل اعتماد سلاطین به وزرای دانشمند خود ازجمله خواجه نظام الملک موقعیت منحصر به فردی ازجهت معماری در جهان اسلام ایجاد گردید که بسیاری از سازه های به جا مانده از آن دوره گواه این مدعا است . این پژوهش با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی،درپی ارائه تحلیلی ازتاریخ معماری وشهر سازی سر زمینهای خلافت شرقی در قرون پنجم وششم هجری ،بر پایه متون واسناد اصیل ومطالعات انجام شده در این حوزه می باشد.

از قرن نوزده میلادی به بعد آشنایی با عنصر غرب و نفوذ همه جانبه ی آنان در جامعه ی عثمانی با عث ایجاد تغییراتی در زمینه ی آموزش و موءسسات تعلیمی شد و با ایجاد مدارس جدید به تقلید از غرب علوم غیر دینی و عقلی که جدای از دین بود، بیشتر مورد توجه دولت و مردم شد . این مدارس تازه تأسیس متأ ثر از جامعه ی اروپا باعث ایجاد تحول و انقلابی عظیم در آموزش و معارف عثمانی شد که مخالفت هایی را هم در پی داشت. چرا که با ترویج افکار غرب و به حاشیه رانده شدن علوم دینی، سنت آموزش دینی را که طی قرون گذشته محوریت داشت را می شکست. و تکیه اش بر آزادی همه ی مردم در آموزش یکسان و فارغ از محدودیت های دینی و قومی بود.

ظهور حکومت شیعی مذهب آل بویه در قرن چهارم هجری به عنوان یکی از مهمترین حوادث تاریخی قرن چهارم و پنجم هجری، تاثیرات عمیق و مهمّی در تحولات جامعه آن روزگار و به طور خاص تحولات و شرایط اقتصادی داشته است. حکومت آل بویه توانست با توانایی و اقتدار امیرانی چون رکن الدوله، عمادالدوله، معزالدوله، عضدالدوله و دیگر حاکمان، بر مناطق پر برکتی چون جبال، فارس، خوزستان و عراق مسلط شده که این ایالت ها علاوه بر بهره مندی از شرایط طبیعی اقتصاد همچون کشاورزی، معدن، ثروت آبی و صنعت خود امیران بویهی نیز با سیاست ها و اقدامات اقتصادی همچون توجه به آبادانی و عمران شهرها و بازارها، بازسازی سدها و بندها، امنیت بخشیدن به راه ها و جاده های کاروانروی تجاری و غیرتجاری، برقراری سیستم مالیاتی و توجه به امر تجارت و بازرگانی بر رشد و ترقّی اقتصادی قلمرو تحت سلطه خود افزودند. و در این میان نیز برخی از امیران بویهی بر خلاف حاکمان اولیه، بیشتر به درآمد و ثروت اندوزی خودشان توجه کرده و با وضع مالیات های سنگین، عدم توجه به بازار و رشد تجارت، سد سازی و آبیاری به امور اقتصادی و زندگی مردم وقعی نمی نهادند که این امر موجب پسرفت اقتصادی مردم، از بین رفتن آبادانی شهرها و بازارها و به تبع آن ایجاد شورش-ها، بحران های اقتصادی و ظهور گروهی به نام عیاران در مناطقی همچون بغداد و کرخ در اواخر دوران بویهی که موجب ناامنی و غارت اموال تاجران و بازاریان در شهرها شده بودند. در پایان باید گفت که خود امیران متأخر بویهی به جای توجه به امر اقتصاد بیشتر در جنگ و ستیز بین خودشان برای رسیدن به قدرت بودند که این امر منجر به تباهی دولت و حکومت گردید.

تعلیم و تربیت در اسلام از جایگاهی رفیع برخوردار است؛ و همواره مورد تاکید در آیات و روایات بوده است. آئین اسلام با تدارک آموزه هایی نظیر نگاه فرا جنسیتی به تعلیم و تربیت زمینه ورود زنان را به این عرصه فراهم ساخت. اما آنچه در عمل رخ داد، عدم تحقق آموزه های اسلامی خاصه در حوزه تعلیم و تربیت زنان بود. پیامبر کوشید تا زمینه رشد وتعالی همه جانبه زنان را فراهم سازد و از سوی دیگر دیدگاه جامعه را نسبت به ایشان متحول نماید. این امر در عصر آن حضرت به نحوی چشمگیر تحقق یافت اما از آن جا که پس از وی تداوم این حرکت فرهنگی با موانعی جدی مواجه شد لذا تعالیم اسلام درباره منزلت انسانی زنان کمرنگ ودیدگاه جامعه نسبت به ایشان دگرگون وتعلیم وتربیت آنان دچار اختلال گردید. در رساله ی حاضر واقعیت تعلیم و تربیت در بین زنان، بر پایه ی گزارش های تاریخی مورد وا کاوی قرار خواهد گرفت و موضوعاتی نظیر گستره ی کمی و کیفی فعالیت های آموزشی زنان، فرصت ها و امکانات آموزشی آن ها، شیوه های آموزشی در بین زنان، تحلیل جایگاه تعلیم و تربیت زنان در فرهنگ عمومی جوامع اسلامی و در تلقی اندیشمندان سرزمین های شرقی خلافت اسلامی و علل بی توجهی به آموزش زنان از مهم ترین محورهای مورد بررسی در این تحقیق خواهد بود.

شناخت درست حکومتهای محلی عامل مهمی در شناخت تحولات سیاسی ، اجتماعی و فرهنگی ایران در مقاطع مختلف می باشد . هدف اصلی پژوهش حاضر بررسی اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی سیستان در دوره صفویه است. در دوره صفوی ، سیستان شاهد فراز و فرودهای فراوان بوده است .قدرت یافتن صفویان در آذربایجان و تسلط بر ایران پیامدهای زیادی را در بر داشت. یکی از این نتایج احیای قدرت ملوک مهربانی سیستان بود . طی این دوره، سیستان به دلایل گوناگون و از جمله همجواری با قلمرو سلطنت هند برای دولت صفوی اهمیتی ویژه پیدا کرد. بنا براین سیاست دولت مرکزی که از پایتخت اعمال می شد تأکید بر نظارت کامل بر اوضاع سیستان بود مراودات سیاسی جامعه سیستان با دولتمردان صفوی ، وقوع یک تحول فرهنگی در محیط آن منطقه را نوید می داد، اما برخلاف این تصور تاثیرات فرهنگی و فکری صفویان در چنین محیطی در کمترین حجم آن قابل بررسی است.این نکته بدین معناست که تلاش ساکنان سیستان برای حفظ هویت سیاسی خویش به حفظ و حراست از میراث فرهنگی – بومی منطقه جهت پیدا کرد ، و همین نیز زمینه ساز گسترش کلیه ساخته ها ،پرداخته ها ، اندوخته ها ، آداب و رسوم ، عقاید و هنرهای رایج در این سرزمین گردید. از ظهور صفاریان به بعد طبقه ممتاز و اربابان قدرت و ثروت را اکثراً ملوک کیانی نسب تشکیل می داد که در رأس جامعه سیستان بودند. به این گروه باید روحانیون، علمای فقه و کلام و قرائت، سادات، شیوخ وپیروان آنها که در سایه مال و اوقاف و نذر و صدقات، ثروت و سامانی به هم زده بودند اضافه کرد.همچنین دهقانان یا متنفذین محلی که موفقیت خود را از طریق بهره کشی کشاورزان حفظ کرده بودند نیز جزء طبقات اجتماعی سیستان عصر صفوی بودند. واژگان کلیدی : سیستان ، اوضاع جغرافیایی ، اوضاع سیاسی ، اوضاع فرهنگی ، اوضاع اجتماعی ملوک مهربانی، صفویان.

مقام لَله گی، یکی از مناصب غیر رسمی ولی در عین حال مهم و تاثیرگذار در ساختار دیوانی و سیاسی حکومت صفوی بود. وظیفه ی این منصب همانند مقام اتابکی در دوره ی سلجوقی، سرپرستی و تربیت شاهزادگان حکومت صفوی بود. علی رغم شباهت های بسیاری که میان دو منصب لَله گی و اتابکی در زمینه ی سرپرستی و پرورش شاهزادگان وجود داشت، للگان هیچگاه نتوانستند همانند اتابکان به چنان اقتداری دست یابند که بتوانند زمینه ی تشکیل حکومت مستقل را برای خویش فراهم آورند. تا قبل از به قدرت رسیدن شاه عباس اول، للگان از میان سران قزلباش که افرادی با توان نظامی بالا بودند انتخاب می شدند. جایگاه بالای اجتماعی قزلباشان و للگان منتخب از میان آنها در حکومت صفوی منجر به قدرت بیش از حد این منصب تا قبل از حکومت شاه عباس شد. نفوذ بیش از حد قزلباشان و للگان منتخب از میان آنها، شاه عباس را بر آن داشت که با ایجاد تمهیداتی از قدرت آنها بکاهد و این مسأله موجب شد که از این دوره به بعد منصب لَله گی با تحول بسیاری مواجه شود.

پژوهش حاضر به بررسی مناسبات سیاسی طوائف کُرد با سلجوقیان در قالب پنج فصل کلی اختصاص دارد. کلیات پژوهش در فصل اول ذکر گردیده است. در فصل بعدی کلیاتی از جغرافیای مناطق کُردنشین دوره مورد بحث، ساختار قبیله ای و اوضاع و احوال طوائف و میرنشین های آن دوره مورد توجه قرار گرفته، تا مبنایی بر فهم و درک دگرگونی تحولات سیاسی مناطق کُردنشین باشد. بررسی ظهور سلاجقه، پیدایش آن ها و شکل گیری دولت سلجوقی، رسیدن سلاجقه به قلمرو میرنشین های کُرد موضوع فصل سوم است. این بخش مسایل مهمی چون واکنش کُردها در هنگام ورود سلاجقه به بغداد و کُنش آن ها در جنبش بساسیری و کشمکش فاطمیان و عباسیان، نقش کُرد در شورش ابراهیم ینال و سیستم فرمانروایی سلجوقیان بعد از سرسپردگی طوائف کرد در مناطق خود را در کانون توجه دارد. موضوع فصل چهارم، مناسبات طوایف کُرد با سلطان طغرل بگ و آلپ ارسلان و تعامل آن ها با هم در چهارچوب جغرافیای میرنشین های کُرد و تحولات ناشی از این روابط، نقش کُردها در جنگ ملازگرد و سیاست مرکزیت گرای آلپ ارسلان و تأثیرات این سیاست در مواجهه با میرنشین های کُرد است. در فصل پنجم روابط و مناسبات کردها با سلطان ملکشاه و جانشینانش مورد بررسی قرار گرفته است. علت و عوامل ساقط شدن میرنشین های شدادی، روادی و مروانی و اضمحلال میرنشین عنازی نیز در این فصل مورد توجه قرار گرفته است. کشمکش و درگیری فرماندهان سلجوقی برای تخت سلطنت و عواقب آن و همچنین ظهور اتابکان و تشکیل حکومت های مستقل در آن دوره نیز مورد بحث فصل پایانی است. در پایان نیز نتیجه گیری مباحث مربوطه صورت گرفته است. کلید واژه ها: کُردها، مناطق کُردنشین، سلجوقیان، میرنشین های کُرد، مناسبات سیاسی کُردها، اتابکان

در متون تاریخی مربوط به صدر اسلام شاهد گزارش های مختلف از افراد مختلف از طیفهای گوناگون هستیم؛ گاه دیده می شود که در مورد یک رویداد خاص، گزارش های مختلف و گاه متناقض از افراد خاص با سلسله اسناد متفاوت، ثبت شده است. مسلماً چنین گزارش هایی نیازمند بررسی های بیشتر است تا محقق بتواند به حقیقت موضوع پی ببرد. نام عبد الله بن عباس به عنوان یکی از پر بسامد ترین راویان وقایع تاریخی صدر اسلام در منابع مشهود است. او در منابع اولیه، به عنوان یکی از عالمان عصری معرفی شده است که در آن شاهد اتفاقات مهمی چون جدایی شیعه و سنی، شروع جبهه گیریهای فر قه ای، فضیلت سازی و جعل حدیث هستیم؛ عالمی که در زمینه های مختلف تفسیر، لغت، شعر، ایام العرب و تاریخ تبحر داشته است. این تعاریف در منابعی به دست ما رسیده است که تاریخ تدوین آنها به سالهای بعد از به قدرت رسیدن عباسیان می رسد. سالهایی که نحله های فکری شکل گرفته اند، غالیان و جاعلان حدیث کار خود را تحکیم بخشیده اند، و خلافت عباسی نیز در پی مشروعیت بخشیدن به حکومت خود است. فرزندان ابن عباس در سال 132 هجری بر اریکه قدرت دست یافتند و یقیناً وجود آنها در پر رنگ شدن نام عبد الله بن عباس در منابع بی تأثیر نبوده است. از این رو در این پژوهش تلاش شد تا نقاط بارز این تأثیر گذاری را روشن کنیم. همچنین با بررسی تعداد و موضوع های حوادثی که ابن عباس درباره ی آنها گزارش داده است سعی در به دست آوردن الگویی کردیم تا از آن طریق بتوانیم گزارش های واقعاً نقل شده از ابن عباس را از گزارش های نسبت داده به او تشخیص دهیم. در این راه ابتدا به شناخت ابن عباس، شخصیت وی و محیط اجتماعی زمانش پرداختیم، و سپس تمام گزارش های وی را، از لحاظ موضوع و تعداد، جمع آوری کرده و بعد از آن به بررسی مشایخ روایی و راویان او پرداختیم. در بخش آخر نیز با داشته هایی که فراهم آورده بودیم، توانستیم به نقد و بررسی سندی و متنی چندین گزارش تاریخی ابن عباس بپردازیم.

آموزه¬های دینی در جوامع مذهبی یکی از ارکان فرهنگ جامعه محسوب می شود و مسئولیت اصلی انتقال آن به نسل بعد بر عهده نظام آموزشی است. این امر در نظام آموزشی سنتی در ایران قبل از دوره ی پهلوی که تعلیم و تربیت در مکتب خانه ها غالباً بر عهده ی روحانیون و افرادمذهبی بود، بیشتر نمود داشت. درعرصه آموزش وپرورش دوره پهلوی اول دگرگونی¬های کمّی وکیفی گسترده¬ای با هدف رویکرد نوسازی آموزشی رخ داد. این نظام نوین آموزشی دو ویژگی اساسی داشت: اول فراگیر کردن آموزش و پرورش برای همه اقشار جامعه و خارج ساختن آن از انحصار خانواده های اشرافی. دوم محدود شدن ساعات درس دینی به واسطه افزایش مواد درسی . البته این کاهش نتیجه طبیعی نظام نوین آموزشی بود نه سیاست ضد دینی حکومت؛ زیرا تأکید مکرر بر آموزه های دینی و اخلاقی در کتاب های درسی، بیانگر سیاست ملی ، اخلاقی و دینی حکومت و البته متفاوت با نگرش دینی سنتی رایج در جامعه آن روز است. اما از آنجا که اقدامات رضاخان در راستای نوسازی همه جانبه جامعه و ترویج ملی گرایی و باستانگرایی و تجدّدطلبی و غربگرایی ، موجب مخالفت بخشی از اقشار جامعه و به ویژه برخی از روحانیان با سیاست های فرهنگی حکومت ، و ترسیم چهره ضددینی حکومت گردیده است، در این نوشتار تحولات کمی و کیفی نظام آموزشی و نیز واقعیت جنبه های مثبت و منفی سیاست فرهنگی حکومت رضاشاه وتأثیرآن برجایگاه دین درآموزش وپرورش این دوره ، به صورت توصیفی و تحلیلی مورد بررسی قرارگرفته است.