این پژوهش به منظور بررسی آثار متقابل ژنوتیپ و محیط برای عملکرد و سایر خصوصیات زراعی 10 ژنوتیپ گندم در 8 محیط ( ترکیب دوتیمار کود نیتروژن و چهار رژیم آبیاری ) در سال زراعی 5-1384 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه صنعتی اصفهان انجام شد. نتایج تجزیه واریانس مرکب فقط برای صفات تعداد سنبله در متر مربع، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه و عملکرد اختلاف معنی داری را بین محیط ها نشان داد. برای صفات روز تا سنبله دهی، ارتفاع بوته، تعداد سنبله بارور در متر مربع، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه، عملکرد و شاخص برداشت تفاوتهای ژنتیکی معنی داری بین ارقام مشاهده شد. ارقام پیشتاز، مغان1، فلات، داراب و خزر به ترتیب با 27/9 ، 1/9 ، 6/8 ، 55/8 و 48/8 تن در هکتار دارای بیشترین عملکردها بودند. واکنش متفاوت ارقام در محیط های مختلف برای تمام صفات به جز روز تا سنبله دهی و ارتفاع گیاه اثر متقابل ژنوتیپ و محیط معنی داری را به وجود آورد. شاخص های مختلف پایداری شامل اکووالانس ریک، واریانس پایداری شوکلا، معیارهای پایداری ابرهارت و راسل و ضریب تبیین محاسبه شدند و تجزیه های امی و آثار متقابل ژنوتیپ و محیط بر مبنای تجزیه ضرایب مسیر ( روش تای ) انجام شدند و ارقام برتر بر مبنای هر روش تعیین گردیدند. ارزیابی واکنش ارقام بر مبنای اکووالانس ریک و واریانس پایداری شوکلا گروهبندی یکسانی را از پایداری ارقام ارائه دادند. از بین ارقام پر محصول پیشتاز، فلات و داراب پایدارترین ارقام بودند که رقم پیشتاز به دلیل سهم کمتر در اثر متقابل ژنوتیپ و محیط و بالاترین میزان عملکرد پایداری بیشتری داشت. ارقام امید و روشن نیز کمترین مقدار اکووالانس و واریانس پایداری را داشتند، ولی به دلیل عملکرد پایین پایداری ضعیفی داشتند. ارقام الوند و مغان 1 با دارا بودن بیشترین مقدار اکووالانس و واریانس پایداری ناپایدارترین ارقام بودند. بر اساس پارامترهای ابرهارت و راسل ( ضریب رگرسیون خطی و میانگین مربعات انحراف از رگرسیون خطی ) که ارقام پیشتاز و مغان 1 با عملکرد بالاتر از میانگین و ضریب رگرسیون خطی نزدیک یک دارای سازگاری مطلوب بودند، در حالی که ارقام خزر و الوند با محیط های مساعد و ارقام فلات، داراب و روشن با محیط های نامساعد سازگاری خصوصی نشان دادند. تجزیه آثار افزایشی جمع پذیر ( تجزیه واریانس ) و آثار متقابل ضرب پذیر ( تجزیه به مولفه های اصلی ) نشان داد که آثار ژنوتیپ و محیط و اثر متقابل ژنوتیپ و محیط بسیار معنی دار بودند و سه مولفه اول 89 درصد از مجموع مربعات اثر متقابل ژنوتیپ و محیط را توجیه نمودند. بای پلات اجزاء ژنوتیپی و محیطی اولین مولفه اصلی اثر متقابل، میانگین های عملکرد ژنوتیپ ها و محیط ها و همچنین نتایج تجزیه خوشه ای برای امتیاز اولین مولفه اصلی اثر متقابل مشخص نمود که ارقام پیشتاز ، مغان1 و خزر کمترین ipc1 را دارند و از این بین ارقام پیشتاز و مغان 1 با دارا بودن بیشترین عملکرد پایدارترین ژنوتیپ ها هستند. در این رابطه ارقام الوند و سبلان ناپایدار بودند. بر اساس بای پلات حاصل از ipc2 و میانگین عملکرد نیز رقم پیشتاز با داشتن کمترین مقدار ipc2 و بیشترین میانگین عملکرد، پایدارترین رقم بود. تجزیه خوشه ای بر اساس آماره های پایداری مدل ammi3 شامل sipc3 و ev3 و میانگین عملکرد ، ارقام امید، روشن، پیشتاز و فلات را پایدارترین ارقام معرفی کرد که از بین آنها رقم پیشتاز با بالاترین میانگین عملکرد پایداری عمومی داشت. تجزیه الگوی واکنش ژنوتیپی بر اساس دو مولفه معنی دار مدل، پیشتاز را به عنوان پایدارترین رقم متمایز ساخت. تجزیه علیت آثار متقابل به روش تای نشان داد که جزء ژنوتیپی v3 ( وزن دانه ) مهم ترین جزء تأثیر گذار بر عملکرد و پایداری است. بر این اساس رقم پیشتاز با دارا بودن بالاترین مقدار v3 ، پایدارترین رقم پر محصول بود. مقایسه اجزاء محیطی، مراحل تلقیح و تشکیل دانه را حساس ترین مراحل رشد ارقام به عوامل محیطی معرفی کرد. در نهایت بر مبنای نتایج این پژوهش رقم پیشتاز با عملکرد 27/9 تن در هکتار و واکنش پایداری در همه محیط های مورد مطالعه، به عنوان رقم مناسب برای توصیه به زارعین و یا ورود به برنامه های اصلاحی معرفی شد.

گندم مهمترین گیاه زراعی کشور میباشد که خود کفایی در آن یکی از سیاستهای کلی بخش اقتصادی و تأمین امنیت غذایی کشور است. با وجود اصلاحات انجام شده میانگین عملکرد گندم در کشور با میانگین جهانی آن فاصله دارد. در این راستا، به منظور شناسایی و مطالعه ی برتری لاین های امیدبخش گندم نان از نظر خصوصیات مطلوب و تعیین صفات مناسب به عنوان شاخص انتخاب، در دو محیط؛ با شرایط نرمال و تنش رطوبتی در انتهای فصل، 16 ژنوتیپ، در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در سال زراعی92-1391 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی کبوترآباد اصفهان مطالعه شد. ژنوتیپ های مورد استفاده لاین هایی بودند که در آزمایش های مقایسه عملکرد پیشرفته در پژوهش های 13ساله ی مرکز تحقیقات کشاورزی استان اصفهان، برتری خود را از لحاظ کمی و کیفی نشان داده بودند. ژنوتیپ ها از لحاظ صفات: ارتفاع بوته، طول سنبله، روز تا ظهور سنبله، روز تا رسیدگی فیزیولوژیک، وزن دانه در سنبله، تعداد دانه در سنبله، تعداد سنبله در مترمربع، وزن کل بوته در مترمربع، وزن هزار دانه، عملکرد دانه، شاخص برداشت، درجه حرارت کنوپی، مورد ارزیابی قرار گرفتند. نتایج حاصل از تجزیه داده های مورد بررسی نشان داد که عامل ژنوتیپ در محیط نرمال بر صفات ارتفاع بوته، روز تا ظهور سنبله، روز تا رسیدگی فیزیولوژیک، تعداد دانه در سنبله و درجه حرارت محیط کنوپی و در شرایط تنش خشکی بر صفات ارتفاع بوته، طول سنبله، روز تا ظهور سنبله، روز تا رسیدگی فیزیولوژیک، وزن دانه سنبله، تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه و عملکرد دانه از لحاظ آماری در سطح یک درصد معنی دار بود و همچنین اثر تکرار در شرایط نرمال در مورد فاکتورهای ارتفاع بوته، روز تا رسیدگی فیزیولوژیک و درجه حرارت محیط کنوپی در سطح یک درصد و در مورد عملکرد دانه در سطح پنج درصد معنی دار شد. این اثر در محیط تنش در مورد صفات روز تا رسیدگی فیزیولوژیک و وزن هزار دانه در سطح پنج درصد معنی دار شد. نتایج نشان داد که در شرایط نرمال لاین امیدبخش m-90-7 با عملکرد دانه 39/10 تن در هکتار به طور معنی داری عملکرد بیشتری نسبت به سایر ارقام تولید نمود. همچنین در شرایط تنش لاین m-91-4 با عملکرد دانه 46/7 تن در هکتار بیشترین عملکرد را نشان داد. تأثیرگذاری سه صفت ارتفاع بوته شاخص برداشت و وزن کل بوته در محیط نرمال و پنج صفت: تعداد سنبله در مترمربع، وزن دانه در سنبله، شاخص برداشت و وزن کل بوته در مترمربع در محیط تنش بر عملکرد در سطح یک درصد معنی دار بود.