چکیده مطالعات فیزیولوژیک و هیستوپاتولوژیک کبد کفشک ماهی گرد euryglossa orientalis همراه با سنجش غلظت pahها در رسوب و عضله ماهی، در دو فصل سرد و گرم و در آب های ساحلی شمال خلیج فارس انجام گرفت. این مطالعات در 8 ایستگاه شامل شهرهای بندر دیلم، بندر لنگه، بندر دیر، بندرگاه بوشهر، بوشهر، بندرعباس، خور بیحد و مجیدیه انجام گرفته است. محل های وقوع لکه نفتی به کمک تصاویر ماهواره راداری envisat و با استفاده از روش کریجینگ اندیکاتور مکان یابی و تخمین زده شد. میانگین ماهانه دمای آب در زمان نمونه برداری در هر دو فصل با کمک داده های سنجنده modis بدست آمد. تعداد 5 قطعه ماهی نابالغ برای گونه انتخابی در هر کدام از 8 ایستگاه مورد مطالعه با استفاده از قایق صیادی و تور ترال کف به صورت زنده صید شدند. بلافاصله پس از بیهوشی، بخشی از بافت کبد جهت سنجش فعالیت آنزیم erod به تانک ازت منتقل شد و بخشی جهت مطالعات هیستولوژیک در بوئن و بخشی در گلوتر آلدئید تثبیت شد. سنجش فعالیت آنزیم erod با کمک اسپکتروفلئورمتر، میکروسکوپ نوری با رنگ آمیزی هماتوکسیلن-ائوزین، میکروسکوپ الکترونی tem و غلظت pahها در رسوب و عضله با کمک دستگاه hplc انجام گرفت. نتایج بیانگر رابطه معنی دار در جهت مثبت بین erod و شاخص وقوع لکه نفتی، شاخص بافت کبد، میزان pahهای عضله و میزان pahهای رسوب در فصول مورد بررسی بود ( 05/0p<) ولی بین erod و دمای سطح آب در هر فصل رابطه معنی داری وجود نداشت (05/0p>). سپس با استفاده از میزان فعالیت erod در هر ایستگاه و الگوریتم خوشه بندی k-means، مناطق نمونه برداری در فصول زمستان و تابستان به دو گروه پاک و آلوده تقسیم بندی شد. بر همین اساس، ایستگاه های بندرعباس، مجیدیه و بوشهر در یک خوشه به نام طبقه آلوده و ایستگاه های لنگه، دیلم، دیر، بیحد و بندرگاه بوشهر در خوشه دیگر به نام طبقه پاک مشخص شده اند. نتایج مقایسه فصلی فعالیت آنزیم erod در گروه های مورد مطالعه حاکی از وجود تفاوت معنادار بین دو گروه پاک و آلوده در دو فصل زمستان و تابستان به طور جداگانه و همچنین دو فصل زمستان و تابستان با هم در متغیرerod است (05/0>p). نتایج همبستگی بین تراکم عددی لیپوپگمنت های کبدی و پراکسیزوم ها با فعالیت erod نشان دهنده رابطه معناداری در جهت مثبت بود. بیشترین توجه در تولید شاخص زیستی جهت بررسی سلامت ماهی و زیستگاه آن وبا توجه به فصل بر اندام هدف کبد متمرکز است. از آن جهت، در کنار دیگر پارامترهای مرتبط، برای ارزیابی دو شاخص فیزیولوژیک و هیستوپاتولوژیک در نظارت آلودگی، می توانند به کار می روند.