بروز نقصان و کاهش در منابع طبیعی موجود در حوزه های آبخیز و توزیع غیریکنواخت آنها، می تواند بر روابط اجتماعی میان ساکنان حوزه های آبخیز تاثیرگذار بوده و منجر به بروز تعارضات و تغییر الگوهای ارتباطی پیشین از جمله روابط خویشاوندی در بین افراد و شکل گیری گروه بندی های جدید در بین آنها گردد. با توجه به کمبود آب در حوزه آبخیز هماگ، به نظر می رسد که از بین عوامل طبیعی موجود در این حوزه آبخیز، پارامترهای هیدرولوژیک بیش از سایرین بر روابط اجتماعی و الگوهای ارتباطی میان ساکنان این حوزه آبخیز تاثیر گذاشته باشد؛ لذا مطالعه حاضر با هدف مدیریت حوزه آبخیز هماگ در قالب یک سامان با محوریت روابط اجتماعی انجام شده و به تعیین نقاط قوت و ضعف موجود در شبکه روابط اجتماعی در حوزه آبخیز هماگ ، بررسی ارتباط میان روابط اجتماعی و پارامترهای هیدرولوژیک و مقایسه روابط اجتماعی ساکنان این حوزه آبخیز در بالادست و پایین دست رودخانه پرداخته است. همچنین برای آزمون این فرضیات که "میان شبکه روابط اجتماعی موجود بین ساکنان حوزه آبخیز هماگ و پارامترهای هیدرولوژیک، ارتباط وجود دارد." و "شبکه روابط اجتماعی میان ساکنان بالادست و پایین دست رودخانه با یکدیگر متفاوت است"، از روش تحلیل شبکه ای استفاده شد. براین اساس، داده های مورد نیاز از طریق پرسشنامه جمع آوری شد و شبکه همکاری میان افراد در راستای حل مشکل کم آبی در دو روستای هماگ پایین و توتنگ ترسیم گردید. برای تحلیل شبکه ها نیز از دو مفهوم گروه بندی و مرکزیت و نیز نرم افزارهای visone و ucinet استفاده شد. نتایج نشان دادند که در دو روستای هماگ پایین و توتنگ، الگوهای ارتباطی پیشین که تحت تاثیر روابط خویشاوندی بودند، در پی بروز مشکل کم آبی در این دو روستا تغییر یافته و منجر به شکل گیری گروه بندی های جدید میان ساکنان این دو روستا شده است. همچنین در این دو روستا، افراد همکاری کننده در رفع مشکل کم آبی از قدرت، اعتبار و جایگاه اجتماعی بالاتری برخوردارند. در نهایت پیشنهاد شد که به منظور مدیریت پایدار حوزه-های آبخیز لازم است که حوزه های آبخیز به صورت یک سامان با دو زیرسامان طبیعی و اجتماعی نگریسته شود و همچنین بر لزوم توجه به تعاملات بین زیرسامان ها تاکید شد. پیشنهاد دیگر اینکه از نتایج حاصل از روش تحلیل شبکه ای که افراد دارای نفوذ و اعتبار اجتماعی را مشخص می نماید، در مدیریت مشارکتی حوزه های آبخیز استفاده شود.

چکیده: یکی از عوامل موثر در موفقیت اجرای پروژه های منابع طبیعی و آبخیزداری؛همکاری مردم و نهادهای مردمی در تمامی مراحل اجراء این پروژه هاست به طوری که میتوان گفت ضامن موفقیت آنها می باشد. در این میان به نظر میرسد به علت مسأله کمبود آب و خشکسالی های اخیر همکاری نهادهای مردمی در پروژه های آبخیزداری بیش از منابع طبیعی باشد، لذا مطالعه حاضر با هدف ارتقاء میزان همکاری نهادهای مردمی در مدیریت و اجرای پروژه های منابع طبیعی و آبخیزداری به صورت مطالعه موردی در دو دهستان فاریاب و برنطین شهرستان رودان انجام شده و به تعیین نقاط ضعف و قوت روابط نهادهای مردمی با کارکنان اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان رودان می پردازد. همچنین برای آزمون این فرضیات که "احتمالاً شبکه همکاری نهادهای مردمی و اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان رودان دارای نواقص بسیاری از نظر تراکم و مرکزیت هاست " و "شاید همکاری نهادهای مردمی و این اداره در اجرای پروژه های آبخیزداری بیشتر از منابع طبیعی باشد" ، از رویکرد تحلیل شبکه ای استفاده گردید. بر این اساس داده های مورد نیاز از طریق پرسشنامه جمع آوری گردید و شبکه همکای نهادهای مردمی و اداره مذکور در دو دهستان فاریاب و برنطین ترسیم گردید. برای تحلیل شبکه نیز از مفهوم مرکزیت و نیز نرم افزارهای netdraw,visone,ucinet استفاده گردید. نتایج نشان دادند که شبکه همکاری میان نهادهای مردمی و این اداره از نظر تراکم و مرکزیت ها نواقص زیادی دارد، اما مهمترین فرضیه که مسأله اصلی تحقیق نیز بود و بیان میکرد میزان همکاری نهادهای مردمی در اجرای پروژه های آبخیزداری بیش از منابع طبیعی است؛ رد شد. همچنین بر اساس بررسی های بعمل آمده اجرای موفق پروژه های منابع طبیعی و آبخیزداری بدون همکاری مردم و نهادهای مردمی تقریباً غیر ممکن بوده ونهادهای مردمی در این موفقیت نقش بسزایی دارند. نقاط قوت و ضعف روابط مذکور نیزمشخص گردید و در نهایت پیشنهاد گردید اجراء پروژه های منابع طبیعی و آبخیزداری با همکاری نهادهای مردمی صورت گیرد و از نتایج رویکرد تحلیل شبکه ای در مدیریت مشارکتی عرصه های طبیعی و حوزه های آبخیز، استفاده شود. کلمات کلیدی: شبکه همکاری، اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان رودان، نهادهای مردمی، رویکرد تحلیل شبکه ای

بحران کم آبی در آینده نه چندان دور از مواردی است که ذهن جهانیان را به خود مشغول کرده و این امر در کنار مسئله ی تولید انرژی موجب پیدایش علم مهندسی سد شده است. ولی ارزش های بدست آمده در نتیجه احداث سد، بایستی در برابر اثرات منفی آن بررسی گردند. سدها در مراحل مختلف احداث و بهره برداری تأثیرات عمیقی بر محیط زیست و همچنین وضعیت اقتصادی-اجتماعی پیرامون محل احداث سد بر جای خواهند گذاشت. واقعیت امر این است که بیشتر سدهای احداث شده در کشورمان، از نظر زیست محیطی و اجتماعی به طور کامل مورد بررسی قرار نگرفته اند. در این پژوهش سعی شده است اثرات مثبت و منفی اجتماعی سد خاکی لاور فین بر روستاهای رضوان و لاور فین که به ترتیب در بالادست و پایین دست این سد خاکی قرار گرفته اند، بررسی گردد. از آنجایی که طرح احداث سد خاکی لاور فین با هدف اثرگذاری مثبت اقتصادی و اجتماعی در منطقه به اجرا در آمده است، هدف تحقیق این است که تأثیراتی را که احداث سد بر وضعیت اجتماعی اراضی پایین دست (روستای لاور) و اراضی بالادست آن (روستای رضوان) گذاشته است، مورد بررسی قرار دهد. روش مورد استفاده در این تحقیق، تلفیقی از روش های اسنادی و پیمایشی بوده که در آن از ابزارهای مشاهده، مصاحبه و پرسشنامه بهره گیری شده است، همچنین برای تحلیل پرسشنامه¬ها از نرم¬افزار spss استفاده شده است. نتایج حاصل از تحلیل های آماری نشان می دهد که میزان رضایتمندی اجتماعی ساکنان در اراضی بالادست و پایین دست سد لاور فین متفاوت بوده است و ایجاد این سد، بیشترین تأثیرات مثبت اجتماعی را بر روستای لاور فین که در پایین دست سد قرار دارد، گذاشته است. جهت بررسی و ارزیابی چگونگی این تأثیرگذاری نیاز به مطالعه دقیق و تحقیق در مورد اثرات کمی و کیفی آن بر منابع آب منطقه می باشد.

گردشگری یک امر فرهنگی – اجتماعی است که گاهی منجر به تغییر اجتماعی و حتّی مسائل اجتماعی می شود، اثرات گردشگری برجامعه مقصد محققان گردشگری را برانگیخته است تا به گونه-ی علمی به این مسأله بنگرند، با توجّه به اهمیّت آثار اجتماعی در فرایند برنامه ریزی توسعه ی گردشگری و از این جهت که از جمله آثار اجتماعی گردشگری، تأثیر آن بر روابط اجتماعی افراد است، در این پژوهش تأثیر طبیعت گردی بر روابط اجتماعی و الگوهای ارتباطی افراد در روستای طبل مورد مطالعه و بررسی قرارگرفت و افراد شاغل در بخش طبیعت گردی که در ارتباط مستقیم با طبیعت-گردان هستند، به عنوان جامعه مورد بررسی انتخاب شدند. در این راستا و برای نشان دادن میزان و نوع این تأثیر پس از تکمیل پرسشنامه ها توسط افراد مورد نظر، داده های جمع آوری شده با استفاده از روش تحلیل شبکه ای مورد بررسی و تحلیل قرار گرفتند. در نهایت با استفاده از نرم افزارهای ucinet، visone و netdraw و شاخص های مرکزیت درجه، مرکزیت بینابینی، مرکزیت بردار ویژه و نقاط برشی، شبکه های ارتباطی ترسیم شده مورد تحلیل قرار گرفتند. نتایج و بررسی ارتباطات میان آنها نشان داد که مبنای اصلی ارتباطات میان افراد را روابط قوم و خویشی تشکیل می دهد و پس از آن دوستان و معتمدین محلی در رده های پایین تر قرار می گیرند. اما از نکات منفی در مورد شبکه ارتباطات روستای طبل این است که هیچ یک از کارکنان بخش طبیعت گردی به جز یک فرد، همکاران خود را به عنوان فرد مورد مشورت انتخاب نکرده و اساس اصلی ارتباطات، بر روابط قوم و خویشی استوار بوده است. همچنین علیرغم انتظار، شبکه ارتباطی میان افراد متشکل از جزایر ارتباطی بود که اساس ارتباطات درونی این جزایر، وجود طوایف مختلف در این روستا بوده است. بنابراین مشاهده می شود که اگرچه گردشگری، تاثیری بر شبکه های ارتباطی میان شاغلین این بخش نداشته است، اما ارتباطات محکمی نیز میان افراداین روستا وجود ندارد و شبکه دارای گسست های بسیاری است؛ تاجایی که تعدادی از افراد، ساکنان روستاهای دیگر را به عنوان افراد مورد مشورت خودانتخاب کرده اند.در نهایت پیشنهاد شد تا با شناسایی افرادی که به عنوان نقاط برشی مشخص شده اند و یا دارای بیش ترین مقادیر مرکزیّت ها می باشند، در جهت گسترش ارتباطات و تبدیل شبکه موجود به یک شبکه منسجم و یکپارچه استفاده نمود.

گردشگری فرهنگی بخش مهمی از تقاضای جهانی گردشگری را تشکیل می دهد. طبق آمار سازمان جهانی گردشگری 37 درصد گردشگری بین المللی با انگیزه فرهنگی انجام می شود و این تقاضا در حال افزایش است. این نوع گردشگردی باعث تقویت فرهنگ، احیاء و زنده شدن الگوها و میراث فرهنگی فراموش شده جامعه میزبان می گردد. از این رو ضرورت دارد به گردشگردی به عنوان یکی از زمینه های تبادل فرهنگی نیز توجه شود. جزیره قشم به ویژه روستاهای آن، دارای پتانسیل های گردشگری فرهنگی ویژه ای است؛ به طوری که کارکردهای متنوع و عام المنفعه، مشارکت داوطلبانه و خیرخواهانه مردمی و جلب دسته های مختلف روستایی و فرهنگی در طول سال به ویژه در ایام خاص مذهبی، باستانی و اوقات فراغت، می تواند انبوه گردشگران فرهنگی را از اقشار متفاوت اقتصادی جامعه به خود جذب نماید. این پژوهش نیز با هدف بررسی پتانسیل های فرهنگی در جهت توسعه منطقه ژئوپارک قشم و نیز ارائه راهکارهایی مناسب جهت معرفی، حفظ و ثبت فرهنگ در جهت توسعه گردشگری فرهنگی در منطقه انجام شده و بدین منظور در زمینه شناسایی پتانسیل ها از مشاهده، گرفتن عکس و فیلم در حین برگزاری مراسم و یا مصاحبه با مطلعین محلی و ریش سفیدان استفاده شده است. اطلاعات مربوط به اولویت بندی پتانسیل ها نیز بااستفاده از پرسشنامه و پرسش از بخش دولتی، مردمی و خصوصی به دست آمده است. براین اساس، با 87 نفر از کارکنان و مدیران شاغل در منطقه آزاد قشم، هتل ها، هتل آپارتمان ها، مهمانپذیرها، اقامتگاه های محلی و آژانس های مسافرتی مصاحبه شد. نتایج مربوط بخش شناسایی پتانسیل های فرهنگی نشان داد که این منطقه دارای قابلیت فراوان گردشگری فرهنگی است؛ اما افراد اندکی از این قابلیت ها مطلع بوده و به جزییات واقف هستند. براین اساس، مشاهده می شود که عدم برنامه ریزی و سرمایه گذاری در این بخش، احتمال به فراموشی سپردن این قابلیت ها را در آینده نزدیک در پی خواهد داشت. درخصوص اولویت بندی این قابلیت ها توسط شاغلات بخش های دولتی، خصوصی و مردمی نیز یافته ها حاکی از آن بودند که تفاوت چشمگیری میان دیدگاه های این افراد وجود نداشته و غالب افراد، درخصوص صنایع دستی و آداب و رسومی که دارای قابلیت سرمایه گذاری هستند، اتفاق نظر دارند که این مساله، خود برنامه ریزی برای توسعه این پتانسیل ها را تسهیل می نماید. براین اساس، 5 آداب و رسوم دارای اولویت نخست از دید پاسخ دهندگان به ترتیب عبارت بودند از: جشن نوروز صیادی، مراسم عید فطر، مراسم عید قربان، مراسم عروسی و مولودخوانی. 10 صنایع دستی دارای اولویت نیز به ترتیب بدین شرح بودند: عود سازی سنتی و سپس به ترتیب رودوزی سنتی، لنج سازی، لنج مینیاتوری، صنایع دریایی، جیلبیل سنتی، شلوار سنتی، صنایع غذایی، نقش حنا و برقع سازی. همچنین عمده راهکارهای پیشنهاد شده برای توسعه این قابلیت ها، از سوی پاسخ دهندگان شامل4 بخش صادرات، بازاریابی، آموزش و تبلیغات بود که بیش از همه تبلیغات از سوی پاسخ دهندگان مورد تاکید قرار گرفته بود.

صنایع دستی هویت یک ملت را در گذشته و حال بیان می نماید و بازاریابی و یافتن مکان های جدید برای ارائه این تولیدات بسیار مؤثر است. همچنین بازاریابی می تواند باعث رونق هرچه بیشتر این صنعت گردد. استان هرمزگان و به ویژه جزیره ی قشم به دلیل سابقه طولانی، موقعیت جغرافیایی ویژه و برخورداری از تنوع صنایع دستی دارای توانمندی های مؤثری است. هدف از انجام پژوهش حاضر نیز بررسی شبکه های بازاریابی صنایع دستی و نقش آنها در توسعه گردشگری قشم است. به این منظور پرسشنامه ای با شش سؤال که سه سؤال مربوط به تولیدکنندگان و سه سؤال مربوط به فروشندگان صنایع دستی بود، تهیه و توزیع گردید. تحلیل ها و آنالیزهای آماری با استفاده از روش تحلیل شبکه¬ای در نرم افزار visone و از طریق پنج شاخص مرکزیت درجه درونی، مرکزیت بینابینی، مرکزیت بردار ویژه، جایگاه و گروه بندی انجام گرفت. نتایج نشان داد که بین پنج شاخص ذکر شده در ارائه نتایج تفاوت کلی وجود ندارد و با توجه به تحلیل های صورت گرفته، جایگاه مناسب دلالان و جایگاه نامناسب تولیدکنندگان در شبکه های بازاریابی از دلایل عدم توسعه صنایع دستی در جزیرۀ قشم می باشد. در نتیجه حذف دلالان می تواند باعث بهبود بازاریابی صنایع دستی، کمک به تولیدکنندگان و سود رسانی خوبی برای افراد ذینفع شود که این در نهایت، افزایش درآمد را در پی خواهد داشت، اما رسیدن به این فرآیند مستلزم تأمین و گسترش شرکت های تعاونی تهیه، تولید و توزیع صنایع دستی در مناطق روستایی است.

بررسی سیر تحولات آمایش سرزمین در ایران طی سال های گذشته، از این واقعیت حکایت دارد که آمایش سرزمین کماکان در کانون توجهات برنامه ریزان و تصمیم گیران کشور قرار داشته است؛ اما، به دلیل عدم اتکا سیستم برنامه ریزی کشور به تفکر بومی، دانش ملی و در نظر نگرفتن درصد فراوانی وقوع خشکسالی و شدت آن از بین رفته و عملیاتی شدن پیشنهادهای برنامه های آمایش سرزمین در ایران با مشکلات فراوانی مواجه شود. بنابراین، شناسایی عمیق این مسایل و موانع پیش روی آمایش سرزمین در ایران، برای توسعه روش های سازگار و درخور ضروری است. براین اساس، این پژوهش با هدف ارایه چهارچوبی برای آمایش سرزمین با استفاده از رهیافت مشارکتی پایین به بالا و روش های تحقیق درعملیات نرم (ssm) به عنوان روش غالب بهره گرفته شده و در حین انجام گام های این روش ، از یکی از روش های حوزه تحقیق درعملیات سخت یعنی روش ahp به عنوان روش مکمل استفاده گردید. در این راستا حوزه آبخیز گودمغان واقع در استان هرمزگان به عنوان منطقه مورد مطالعه این پژوهش انتخاب شد. نتایج نشان داد که مشکلات مربوط به خشکسالی بالاترین وزن را از دید خبرگان به خود اختصاص داده اند. از سوی دیگر، مشکلات مرتبط به دولت اعم از حمایت ناکافی، طرح ها و ارتباط میان مردم و دولت از پایین ترین اولویت ها می باشند. بنابراین علیرغم اینکه اکثر ذینفعان محلی، دولت را دلیل اصلی بسیاری از مشکلات می دانستند. در نهایت الگویی تلفیقی از مدل بوم شناختی آمایش سرزمین مخدوم و مدل مشارکتی پایین به بالای فائو پیشنهاد شد که می توان در آن، از روش های تحقیق در عملیات سخت و نرم و یا ترکیبی از هر دو برای اجرایی نمودن استفاده نمود.

باتوجه به عدم توسعه ی گردشگری صیادی در روستای سلخ و با عنایت به وجود قابلیت های این روستا از نظر توسعه ی گردشگری صیادی، لزوم بررسی این مسأله محور این تحقیق قرار گرفت.به نظر می رسد که وجود نقص در شبکه های ارتباطی میان ذینفعان صیادی اعم از مردمی و دولتی، یکی از عوامل مهم و موثر در عدم توسعه ی گردشگری صیادی در روستای سلخ باشد. لذا پژوهش حاضر با هدف تحلیل شبکه های ارتباطی میان ذینفعان صیادی اعم از مردمی و دولتی در روستای سلخ به منظور بررسی علل عدم توسعه ی گردشگری صیادی در این روستا انجام شد.براین اساس، داده های مورد نیاز از طریق پرسشنامه از افراد و ادارات ذینفع صیادیجمع آوری شد و سپس با استفاده از نرم افزار visoneشاخص های مرکزیت درجه درونی، مرکزیت بینابینی، مرکزیت بردار ویژه، جایگاه و گروه بندی بر اساس هم ارزی ساختاری ترسیم شده و مورد تحلیل قرار گرفتند.نتایج این پژوهش نشان داد که در شبکه ارتباطی میان ذینفعان صیادی،اعم از مردمی و دولتی نقصی وجود ندارد و علت عدم توسعه ی گردشگری صیادی، عدم شناخت صیادان و ادارات مرتبط با فعالیت صیادی در روستای سلخ از گردشگری صیادی و نیز به دلیل مشکلات اقتصادی صیادان می باشد که حدود 67% ازآنان تمایلی به ادامه فعالیت صیادی به دلیل وضعیت بد اقتصادی آن ندارند واین درگیر بودن صیادان با مشکلات اقتصادی نیز از دیگر دلایل عدم توسعه ی گردشگری صیادی در این روستا است.برای توسعه ی گردشگری صیادی در روستای سلخ باید فعالیت های صیادان و ادارات مرتبط با بخش صیادی را در این جهت هماهنگ کرد و با ایجاد آگاهی و آموزش در زمینه گردشگری صیادی به صیادان و بخش های اداری مرتبط با فعالیت صیادی این روستا، باعث توسعه ی گردشگری صیادی در این روستا با توجه به قابلیت های موجود در این زمینه شد.

با توجه به اهمیت شناخت ذینفعان و نقش موثر همکاری ذینفعان در موفقیت برنامه های مربوط به توسعه ی گردشگری روستایی، در این پژوهش ذینفعان گردشگری در روستای قلات مورد شناسایی قرار گرفته است و شبکه ی ارتباطات میان ذینفعان در این روستا بررسی شده است.

این پژوهش با هدف تحلیل قانون برنامه پنجم توسعه کشور در ارزیابی جایگاه قانونی و نهادی منابع طبیعی با استفاده از رویکرد تحلیل شبکه و نرم افزارهای visone و netdraw انجام شده است. جمع بندی یافته ها نشان داد توزیع قدرت میان سازمان های درگیر در حوزه ی منابع طبیعی به درستی صورت نگرفته، دولت همواره قدرت بلامنازع در قانون برنامه پنجم توسعه کشور بوده است. در بررسی شبکه موضوعات منابع طبیعی مشخص شد آب، وزن و جایگاه بالاتری نسبت به سایر موضوعات دارد که به دلیل نقش حیاتی آب در عرصه های مختلف می باشد.در نهایت پیشنهاد می شود، از قابلّیت های رویکرد تحلیل شبکه ای در ارزیابی مسائل سیاستی یا مدیریّتی و بررسی و تحلیل سایر اسناد دولتی و حکومتی ملّی و استانی در کلیّه سطوح و موضوعات استفاده گردد.

چکیده ندارد.