عنوان پژوهش حاضر،«تحلیل هنری قصاید عثمان مختاری» است. این پژوهش،در چهار فصل نوشته شده است. فصل اول،ازدو بخش تشکیل می شود. موضوع های آن عبارتند از: تشبیهات بلیغ (اضافی و غیر اضافی) و تشبیهات کامل الارکان؛نیز، بسامد انواع تشبیهات در میان قصاید شاعر مذکور و موضوع تشبیه، به اعتبار موضوع مشبه پرداخته شده است. فصل دوّم،مجاز و انواع آن در قصاید عثمان راموردبرسی قرارمی دهد. فصل سوم،شامل استعاره و انواع آن،بسامد آنها و عناصر سازنده خیال در استعاره های موجود در شعر عثمان مختاریاست که از دو لحاظ، 1- مستعارمنه 2- مستعاره له بررسی شده است. فصل چهارم، به بررسی کنایه،انواع آن و نیز، ساختار کنایات در قصاید عثمان اختصاص یافته است. در این تحقیق، از طریق تجزیه و تحلیل عناصر شعری، نشان خواهیم داد که عنصر اصلی تصویرسازی در قصاید عثمان مختاری «تشبیه» و «استعاره» است و در واقع،استفاده ی فراوان از این فنون بلاغی، باعث شده است که او را شاعر «تشبیه و استعاره» بنامیم.

تاریخ دانش بلاغت فارسی به چهار دوره بومی سازی، شرح و تقلید، هندی گرایی و بلاغت مدرسی تقسیم می شود. کتاب هایی که در دوره معاصر در زمینه بلاغت تألیف شد مربوط به دوره بلاغت مدرسی است که هدف از تألیف آنها تعلیم این علم به دانشجویان مکاتب و مدارس بود و اغلب جزوه های درسی بود که تبدیل به کتاب شد و تقریباً پایه تمامی آنها بلاغت عربی است. با شروع آموزش و پرورش نوین در ایران و تألیف کتاب های جدید، برای دانش آموزان رشته های ادبی نیز در دوره متوسطه کتاب هایی در زمینه بلاغت تألیف شد. از جمله این کتاب ها کتاب آرایه های ادبی تألیف دکتر روح الله هادی و کتاب هنر و ادب فارسی تألیف دکتر محمد پارسانسب می باشد. البته مولفین کتاب های درسی مباحث پراکنده ای نیز در این زمینه در کتاب های دیگر مطرح کرده اند. در این پایان نامه پس از بررسی مباحث این کتاب ها به نتایجی دست یافتیم. باید گفت در تألیف این کتاب ها آنطور که لازم است به مسأله فصاحت و بلاغت پرداخته نشده است بحثی که پایه تألیف این کتاب ها است. این کتاب ها نیز همچون دیگر کتاب های بلاغی بر اساس بلاغت سنتی هستند اما به علم معانی به عنوان یکی از شاخه های بلاغت اشاره ای نکرده اند. کتاب آرایه های ادبی بهتر از کتاب های دیگر این مباحث را مطرح کرده است. ارائه تمرین های زیاد و توضیح تمامی مثال ها از نقاط قوت این کتاب است هرچند در توضیح برخی مثال ها اشتباهاتی وجود دارد. آرایه هایی که در کتاب ها و پایه های مختلف تکرار شده اند، تعریف یکدست و یکسانی ندارند. همچنین در ذکر تعداد آرایه های لفظی و معنوی بدیعی جانب تناسب رعایت نشده است. بسیاری از آرایه های ادبی با وجود شاهد مثال ذکر نشده اند و جای خالی آنها نیز احساس می شود. آرایه هایی همچون ابداع، ارسال المثل، براعت استهلال و ... پس باید در آموزش بهتر بلاغت به دانش آموز ابتدا مطالب مفصلی در این زمینه مطرح شود و سپس به علم معانی به عنوان یکی از شاخه های بلاغت پرداخته شود و همچنین نظرات معلمان که از نزدیک با نقاط قوت و ضعف این کتاب ها آشنا هستند در تألیف دوباره این کتاب ها اعمال شود.

بررسی طرق قصر نشان داد که روش عطف به وسیله ادات "لیک، لیکن، اما و ولی" کاربردی در زبان فارسی ندارد. روش "نفی و استثنا" به وسیله ادات استثنای "جز، مگر، و الا" نیز جامع و کامل نیست؛ زیرا برخی از نمونه های قصر به وسیله ادات، در حالی صورت می گیرد که از فعل منفی و یا واژه نفی(نه) استفاده نشده است. به همین دلیل بهتر است به جای عنوان "نفی و استثنا" از عنوان "ادات قصر" که جامع تر است استفاده نماییم. علاوه بر ادات قصر، کلماتی چون "هم" درصورتی که مفید قطعیت باشد، و "تا" درصورتی که همراه با شرط باشد نیز به مثابه ادات قصر عمل می کند. ممکن است در متن یا سروده ای از ادات قصر استفاده شده باشد، اما از فحوای کلام معنای انحصار دریافت نشود؛ در نتیجه توجه به معنی و مفهوم جملات اهمیت ویژه ای دارد. با بررسی ساختار های دستوری، ساخت هایی را می یابیم که هرچند از ادات قصر "بس" و "تنها" استفاده کرده اند؛ اما نه تنها سبب انحصار نشده اند، بلکه به جمله معنای عمومیت داشتن نیز بخشیده اند. در این ساختارها ابتدا واژه نفی و سپس ادات "بس" یا "تنها" می آید که تاکید زیادی بر عدم انحصار دارد. استفاده از ادات حصر و قصر ساده ترین و آشکارترین شیوه حصر و قصر است. برخی معتقدند درصورتی که از ادات قصر استفاده نکنیم، مبالغه و تاکید بیشتر است. اما از 394 نمونه از ابیات شامل حصر و قصر در غزل سعدی 182 نمونه بدون ادات قصر، و 212 نمونه با ادات قصر بودند. با توجه به اینکه کاربرد ادات، بسیار فراوان است و شاعران بزرگی چون سعدی، از آن بسیار بهره برده اند، و حتی نمونه های بسیار زیبا و خیال انگیز قصر، با کمک ادات قصر ساخته شده اند، می توان گفت این سخن صحیح نیست. بررسی ادات قصر نشان داد که ادات "جز" با بیشترین کاربرد 93 مرتبه تکرار شده و پس از آن ادات "مگر" با بسامد 56 و ادات "الا" با بسامد 43 بالاترین فراوانی را داشتند. غرض های ثانوی جملات شامل حصر و قصر در غزل سعدی: 1- آرزو و تمنی 2- استرحام 3- پند و نصیحت 4- تحقیر غیرمقصور 5- مفاخره و خودستایی 6- تواضع و فروتنی 7- تعظیم 8- مبالغه و بزرگنمایی 9- حسرت و اندوه 10- حیرت و تعجب 11- عجز و ناتوانی 12- دعا 13- ادعا 14- عرض شکایت و گله مندی 15- تحقیر 16- بیان کم و کیف، است که در کتب بلاغت مغفول مانده است.