کشف نیّت مولّف یا «قصدی گرایی» به همان میزان که از مهم ترین و پرسابقه ترین اهداف فهم است، پر مناقشه ترین و بحث انگیزترین نیز می باشد. اشکالات و ادلّه ای که علیه آن مطرح گشته بسیاری از نظریه پردازان را قانع کرده است تا قصدی گرایی را هدفی غیرممکن یا نامطلوب تلقّی کنند. در این نوشتار، که یک پژوهش توصیفی- انتقادی و با ابزار گردآوری اطّلاعات اَسنادی و کتابخانه ای است، با بررسی مبانی اثرگذار بر مسأله ی اهداف فهم، زمینه ی مناسبی برای پذیرش «تکثّر معنایی متن» و نظریه ی «شمول گرایی معنایی» از یک سو، و نیز طرح نظریه ی مورد قبول در اهداف فهم، یعنی: «قصدی گرایی شمولی» فراهم گشته است. از طرفی با مشخّص کردن اقسام قصد، انواع مختلف قصدی گرایی از یکدیگر متمایز گشته و تصویری از قصدی گرایی اصولیان نیز ارائه گردیده است. در ابتدا اقسام قصد، مورد بررسی قرار گرفته اند؛ از جمله: 1) قصد روان شناختی و قصد پدیدارشناختی؛ 2) قصد معنایی، قصد مقوله ای و قصد انگیزشی؛ 3) قصد واقعی و قصد فرضی؛ 4) قصد درونی و قصد بیرونی. همچنین، انواع مختلف قصدی گرایی، بدین شکل از یکدیگر متمایز گشته اند: (1) قصدی گرایی معنایی و قصدی گرایی تفسیری؛ (2) قصدی گرایی واقعی و قصدی گرایی فرضی(قصدی گرایی واقعی، شامل هر یک از (الف) افراطی یا (ب) معتدل؛ و قصدی گرایی فرضی، شامل هر یک از (الف) اصلی یا (ب) عصری)؛ (3) قصدی گرایی انحصاری و قصدی گرایی شمولی. در ادامه برخی از مهم ترین اهداف قابل تلفیق با قصدی گرایی مورد اشاره قرار گرفته اند. این اهداف عبارتند از: «کشف واقعیت هنری یا حقیقت درونی متن»؛ «کشف امکانات اصیل و اولیه»؛ «کشف معانی امروزین: معقول سازی، اسطوره زدایی، فهم عصری و تصاحب» و «ارزش افزایی و توجه به تمامی امکانات معنایی». همچنین دلایل و شواهد علیه قصدی گرایی، احصا و بررسی شده؛ تصوّرات نادرستی که در مورد آن وجود دارد، مشخّص و ابطال گشته؛ نظریه ی درست و مورد قبول در این زمینه مستدلاً بیان گردیده؛ و نهایتاً ویژگی ها و اقتضائات خاص متون شرعی در رابطه با اهداف فهم مورد توجّه قرار گرفته است.

تقریر معصومان?، به مثابه ی یکی از اقسام سه گانه ی سنت، عبارت است از آنکه رفتاری در حضور ایشان انجام شود، و با وجود امکان ردع از سوی ایشان، موضعی اتخاذ شود که حاکی از رضایت است؛ سنت تقریری در عرض قول و فعل معصوم? از حجیت برخوردار بوده و به عنوان یکی از ادله ی استنباط احکام در فرآیند استنباط، به‎ شمار می رود. در این نوشتار که پژوهشی با رویکرد توصیفی- انتقادی و با ابزار اطلاعات اَسنادی و کتابخانه ای است، ضمن شناخت چیستی تقریر و شناسایی بسترها و گونه های آن، معیاری برای تمایز تقریر از قول و فعل ارائه گردیده است؛ پس از آن، بررسی مبانی کلامی این بحث، مورد توجه قرار گرفته و به رابطه ی تقریر با قواعد کلامی پرداخته شده است. در ادامه با ارزیابی ادله و مبانی حجیت تقریر، دلیلیت این قسم از سنت، رجحان داده شده و در ضمن بحث از شرایط و قلمرو دلالی اعتبار تقریر، رابطه ی تقریر با مسائل اصولی نیز مورد توجه قرار گرفته است. و در پایان مصادیق سنت تقریری معصومان?، از لا به لای کتب فقهی و روایی، در حدّ یک پایان نامه ی ارشد، استخراج شده است.

از وظایف و مسئولیت¬هایی که انسان در قبال حیوانات بر عهده دارد، به حقوق حیوانات تعبیر می¬شود. در این نوشتار که با روش کتابخانه¬¬ای و اسنادی نگارش یافته با استناد به آیات و احادیث ثابت شده است که حیوانات به اندازه¬ی خود از درک و شعور برخوردار بوده و همین برخورداری از درک و شعور، اثبات می¬کند که حیوان موجود محترمی است و می-تواند صاحب حقوقی باشد. با ذکر شواهدی از کتاب، سنت، اجماع و عقل حقوق حیوانات در منابع فقهی مورد بررسی قرار گرفته و در ادامه در راستای لزوم حمایت از حقوق حیوانات، در قالب چند قاعده¬ی فقهی همچون قاعده¬ی لاضرر، امر به معروف و نهی از منکر، تسلیط، احترام و... بر این مسئله تأکید شده است. در پایان، در ابواب مختلف فقهی مانند، باب طهارت، صلوة، صوم، زکات، حج و... وظایف انسان در قبال حیوانات در رعایت حقوق آن¬ها و برآورده کردن نیازهای جسمی و روحی آن¬ها و چگونگی بهره¬برداری از آنان بیان شده است.

کتب آیات الأحکام کتبی تفسیری فقهی هستند که آیات فقهی قرآن را گرد آورده و به بیان نکات و احکاممستنبط خویش از آن ها می پردازند. کتب استدلالی فقه هم با توجه به رویکرد استدلالی و استفاده فراوان از آیات در استنادات خویش می توانند مرجعی کامل از آیات الأحکام باشند که با در برگیری تمامی آیات الأحکام و حتی آیاتی فراتر از آن ها نکاتی بیشتر و کاربردی تر استخراج کرده و با رویکردی دقیق تر از کتب آیات الأحکام به بررسی این آیات بپردازند. در این پایان نامه با انتخاب دائره المعارف فقهی شیعه «جواهرالکلام فی شرح شرائع الإسلام» به عنوان نماینده کتب فقه استدلالی و بررسی رویکرد ایشان به آیات الأحکام در گستره «طهارات ثلاث» و با مقایسه آن با رویکرد چهار کتاب مهم آیات الأحکام شیعه یعنی «فقه القرآن»، «کنزالعرفان فی فقه القرآن» ،«زبدهالبیان فی احکام القرآن» و «مسالک الأفهام الی آیات الأحکام» به عنوان نماینده کتب فقه القرآن و تحلیل و نقد نکات برداشتی هر یک از ایشان از آیات الأحکام سعی در اثبات این منظور داریم. در آخر به این نتیجه می رسیم که جواهرالکلام نه تنها نکاتی بیشتر و کاربردی تر استنباط می کنند بلکه از روش هایی دقیق تر و متقن تر از چهار کتاب مذکور در برداشت احکام از آیات هم بهره می برند.

عرف و عادت از مفاهیم کاربردی فقه به شمار می آید؛ یکی از مهم ترین کاربردهای این دو مفهوم تاثیر دگرگونی عادات در دگرگونی احکام است. نظریه ای که شهید اول، در فقه شیعه، آن را تحت عبارت «یجوز تغیّر الأحکام بتّغیر العادات» بیان کرده است. این پژوهش با هدف ارائه ی تصویری روشن و منقّح، با رویکردی توصیفی-انتقادی و با ابزار اطلاعات اَسنادی و کتابخانه ای به بررسی نظریه ی شهید اول پرداخته و پس از تعریف مفاهیم و بیان کاربرد های عرف و عادت، نظرات مطرح شده پیرامون این موضوع را به بحث گذارده و سپس به واکاوی ماهیّت این نظریه پرداخته است و در ادامه با ذکر شرایط اعتبار و حجیت این کارآیی، به بررسی مصادیق و فروعات فقهی آن پرد اخته است؛ که مهم ترین دستاورد این تحقیق، جمع آوری آراء و تبیین نظری پیرامون دگرگونی احکام به وسیله ی دگرگونی عادات و نیز بررسی کاربرد این مفهوم در عرصه ی مصادیق فقهی، می باشد.

از آنجایی که بنا بر اصول عقیدتی ما، اسلام دین جامع و کاملی است و برای تمام ابعاد زندگی آدمی برنامه دارد، در این تحقیق به بررسی تربیت جنسی در آموزه های دینی با رویکرد فقهی – حدیثی پرداخته ایم. این تحلیل و بررسی در مقام پاسخ گویی به دو سوال اساسی می باشد. 1. آیا آموزه های فقهی و حدیثی موجود، این قابلیت را از نظر شمول و جامعیت دارند که بتوان یک مجموعه ای از احکام فقهی را در زمینه تربیت جنسی تهیه و گرد آوری کرد؟ 2. آیا این مجموعه احکام با نظریات علمی و تجربی روز در زمینه تربیت جنسی، همخوانی و تطابق دارند؟ پس از بررسی صورت گرفته به این نتیجه می رسیم که دین اسلام برای تربیت جنسی نه تنها برنامه جامع و کاملی دارد؛ بلکه بسیاری از آموزه های آن امروزه در علوم روانشناسی مورد دست یابی و تأیید دانشمندان قرار گرفته است. نتیجه دیگر اینکه آموزه های دینی در این مسأله تنها به شکل آداب اخلاقی و ارشادی نمی باشد؛ بلکه دین اسلام در بسیاری از مسائل به تعیین حکم و تکلیف پرداخته است

سرقت از جمله جرائمی است که از زمان شکل گیری جوامع اسلامی وجود داشته است و در جوامع مختلف برای آن مجازاتهایی در نظر گرفته شده است. در دین مبین اسلام نیز برای جلوگیری از ارتکاب چنین جرائمی مجازات هایی در نظر گرفته شده است که در صورت تحقق شروط آن، اجرا می شود. روش تحقیق در این پایان نامه تحلیلی، توصیفی و جمع آوری منابع به صورت اسنادی و کتابخانه ای می باشد که همراه با شناسایی منابع و مآخذ فقهی ، مطالعه و بررسی آنها، تطبیق و فیش برداری به نگارش در می آید.این پایان نامه به بررسی این حد الهی با توجه به اثر با ارزش آیت الله خوئی کتاب مبانی تکملة المنهاج و همچنین قانون مجازات اسلامی می پردازد و مشتمل بر سه فصل است. در فصل اول به بیان کلیاتی در ارتباط با مفهوم حد، تأدیب و تعزیر می پردازیم. در فصل دوم شروط لازم در سارق جهت اجرای حد سرقت را بررسی می کنیم و همچنین طرق اثبات این حد با توجه به کتاب مبانی تکملة المنهاج مورد بررسی قرار می گیرد. و در فصل آخر این پایان نامه به کیفیت و نحوه ی اجرای حد سرقت می پردازیم و در بخش دوم همین فصل مسائل مختلف پیرامون حد سرقت مورد بررسی قرار خواهد گرفت. از جمله دستاوردهای این پایان نامه این است که در مبحث سرقت، اصل قطع ید و در وجود این حد الهی هیچ اختلافی میان فقها وجود ندارد و اختلافات در بیان شرائط آن است که به وجود می آید و منبع و سرچشمه ی اکثر این اختلافات روایات می باشد. در مبحث سرقت مشی قانون مجازات اسلامی مصوب سال 1392 در اکثر موارد نظر و رأی مشهور فقها می باشد.

قرآن کریم در همه ی زمان ها منبع اصلی و اساسی احکام الهی بوده است. تفسیر فقهی، یکی از سودمندترین روش های موضوعی قرآن است، که مفسران احکام فقهی را از آیات الاحکام استخراج می نمایند. تفاسیر فقهی را تنها در کتب تفسیری یا آیات الاحکامی نباید جست بلکه ممکن است در میان کتب فقهی یا روایی مطرح شده باشد که باید مورد توجه قرار گیرد. یکی از این منابع آثار و کتب ارزشمند آیت الله خویی می باشد. پژوهش حاضر با روش توصیفی – تحلیلی و جمع آوری اطلاعات کتاب خانه ای و استفاده از نرم افزارهای علوم اسلامی با هدف گردآوری دیدگاه های تفسیری آیت الله خویی در بحث موانع نکاح، تحلیل روش تفسیری ایشان تدوین گشته است. نتایج نشان می دهد ایشان در تفسیر و شرح آیات از روش های متعددی از جمله رجوع به آیات دیگر، سنت، اجماع و تسالم، قواعدفقهی، مبانی اصولی و مبانی عقلی استفاده نموده اند.

قرآن کریم، اساسی ترین منبع برای استنباط حکم فقهی، در تمام زمان ها است. تفسیر فقهی، یکی از قدیمی ترین و سودمندترین روش های موضوعی قرآن است که مفسر در آن احکام فقهی را از میان آیات الأحکام استخراج می کند. یکی از این منابع معتبر، کتاب صد و ده جلدی بحارالأنوار اثر علامه مجلسی می باشد . پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی وجمع آوری اطلاعات اسنادی و کتابخانه ای، با هدف گردآوری دیدگاه های تفسیری 33 آیه ی فقهی باب صلاه، بخش مقدمات صلاه از کتاب شریف وی، تحلیل روش تفسیری، استخراج مستندات آیات الأحکام و ارجاعات، تدوین گشته است. این تحقیق نشان می دهد که بیش تر ین تعداد آیات الأحکام این بخش(مقدمات صلاه) مربوط به اوقات صلاه و کمترین تعداد، مربوط به لباس نماز گزار می باشد. علامه مجلسی در تفسیر آیات همان رویه ی مشهور میان علما ی شیعه (تفسیر موضوعی) را برگزیده اند. هم چنین ایشان در تفسیر و شرح آیات، روش های متعددی از جمله: ارجاع به آیات دیگر، سنت، شأن نزول، مبانی اصولی و مبانی نحوی به کار برده است.

کتاب «روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن» یکی از برجسته ترین آثار تفسیری امامیه است که دارای رویکرد فقهی نیز می باشد. آرای مولف درباره ی مباحث مختلف فقهی غالباً به مناسبت پرداختن به آیات الاحکام در ذیل تفسیر آن ها بیان شده است. از میان ابواب فقهی مورد توجه در این تفسیر آنچه در پژوهش حاضر مورد بررسی قرار گرفته، مباحث مربوط به معاملات می باشد. گستره ی توجه فقهی مولف در این تفسیر در این باب، عام نیست و صرفاً اختصاص به برخی از مسایل دارد. از مهم ترین مواردی که مورد توجه مولف روض الجنان و روح الجنان قرار گرفته ، می توان به احکام مربوط به حرمت ربا و غنا و در باب عقود و معاملات به دین، رهن، صلح، اجاره و وکالت اشاره کرد. مقایسه ی آرای شیخ ابوالفتوح رازی با نظریه های دیگر فقهای امامیه نشان می دهد که دیدگاه های ایشان غالباً موافق با دیدگاه های فقهی مشهور قبل و بعد از خود بوده است و به ندرت تمسک به آرای غیر مشهور مشاهده می شود که این خود نشان دهنده ی برجستگیِ فقهی ایشان می باشد.