موضوع علیت و رابطه علیت یکی از مباحثی است که با وجود اهمیت آن کمتر به آن پرداخته شده است در این پایان‎نامه سعی شده به اهمیت و جایگاه آن و به جهت نیاز‎های اجتماعی و تنوع و تحول آنها در سیر زمان که تحول بنیادین گشته و هر یک از ویژگی‎های خاصی برخوردار بوده است. سعی شده به‎طور کلی به جایگاه علیت و رابطه علیت در ارکن متشکله جرم بپردازیم و رابطه آن را با عنصر قانونی- عنصر مادی و عنصر معنوی به کنکاش بگذاریم و نیز موارد وجود استثناء در لزوم احراز رابطه علیت در جرایم مفید و غیره را بررسی کنیم و به طرح تئوری‎های مختلف در چگونگی احراز و کشف رابطه علیت در مسائل مختلف و نیز بیان ایرادات وارده بر هر نظریه بپردازیم و از نظریه‎های دانشمندان و حقوقدانان که هر یک از منظری و به ارائه تئوری‎های خود در حل مسئله علیه پرداخته‎اند استفاده شود. در این پایان‎نامه سعی شده از نظریات حقوقدانان و دانشمندان مختلف و علماء و کتاب‎های مختلف حقوقی و فقهی که موضوع مبحث علیت می‎باشد استفاده شده و همچنین مقالات و بررسی نظریه‎های گوناگون و اینکه چهارچوب تعیین جرم، ضمانت ‎اجرا‎ها و مسئولیت‎ها در دوران‎های مختلف چگونه صورت می‎گرفته است بشر اولیه با قوانین طبیعی بیگانه و علل پدیده‎ها را نمی‎شناخت از نظر آن‎ها پدیده‎ها ناشی از قوای عالی‎ بودند که جهان را از جمعیت پر می‎کنند لذا هر واقعه ناگوار اعم از عمدی و یا غیر‎عمدی (اتفاقی) مستند به قدرت شومی یا اهریمنی می‎شد که به عنوان یکی از موجودات زنده عمل می‎کرد لذا هنگامی که اختلالی در نظم بهنجار روی می‎داد یک واکنش عاطفی توام با ترس و خشم تولید می‎شد که از بین رفتن آن جزء یا طرد آن از جامعه ممکن نبود و برای خلاصی از شر کسی که به طور عمدی و یا حتی غیر‎عمدی موجب خسارت به هیأت اجتماع شده هیچ اولویتی دیگر وجود نداشت و همچنین رابطه علیت در جوامع ابتدایی و نحوه اجرای مجازاتها چگونه بوده و آیا خطای جزای شرط ضروری نتیجه می‎باشد یا نه؟ آیا با فقدان این خطا نتیجه به همان شکلی که بروز کرده حادث شده یا خیر اگر پاسخ منفی باشد می‎توان گفت که رابطه علیت بین نتیجه و خطا وجود دارد. آنچه در فقه شرط سبب یا علت نامیده می‎شود در این نظریه همگی از مصادیق علت شمرده می‎شوند زیرا معلول به انتفای هر یک از آنها منتفی می‎شود در این نظریه تمامی عوامل دور و نزدیک و قوی و ضعیف شرط ضروری و بنابراین علت هستند بیش از حد قلمرو و مسئولیت را گسترش می‎دهد و تفاوتی بین عوامل و شرایط زمینه‎ساز نتیجه که عرفاً میان آنها و حصول نتیجه رابطه‎ای نیست و علل اصلی و موثر در نتیجه قایل نیست و زحماتی که فقه‎های اسلامی در راه تبیین علیت کشیده‎اند نباید غافل شد چه اینکه با غور نظرات و آرای این دانشمندان مشاهده می‎کنیم که ایشان نیز سعی کرده‎اند با بیان اصطلاحات همچون علت و سبب و شرط در نهایت مولفه‎های ایجاد کنند تا بوسیله آن‎ها به علت واقعی و اصلی هر حادثه دست یابند. روش تحقیق در این پایان‎نامه پس از مجموعه بررسی‎ها و تحقیقات و جمع‎آوری اطلاعات اسناد و مدارک، کتاب و مقالات علمی و منابعی فقهی و اسلامی از روش میدانی و کتابخانه‎ای استفاده و جمع‎آوری بعمل آمده است.