دراین رساله سعی شده تا نقش سیاسی و فرهنگی و موقعیت اجتماعی موالی ایرانی از آغاز ظهور اسلام تا سقوط بنی امیه ، مورد بررسی قرار گیرد. به عنوان پیش درآمد نخست روابط میان ایرانیان و اعراب بررسی شده است. شناخت موضوع موالی در جامعه عرب پیش از اسلام به بحث بردگان در آن دوران بر می گردد. تغییر و تحول در پدیده اجتماعی مولی و موالی پیش از اسلام موضوعی است که اهمیت اصل و نسب را در جامعه قبیله ای عرب نشان می دهد.موالی که وارث اندیشه ها و عقاید قدیم ایرانی بودند در وارد کردن افکار و عقاید نیاکان خود در اسلام نقش مهمی داشتند و این امر منجر به پیدایش مذاهب و نهضتهای فکری و فرق مذهبی در اسلام شد. آنان درایجاد فاصله فکری و اختلاف عقیدتی میان فرقه های اسلامی نقش مهمی داشتند. سرانجام اینکه موالی عامل اصلی سقوط امویان و روی کار آمدن عباسیان بودند