تحقیق حاضر تحت عنوان ((تحلیلی بر تکوین تفکر ملت سازی در ایران: نقش آذربایجان)) با هدف تبیین جایگاه و مفهوم درست ملت و تفکر ملت سازی در ایران و با فرض اصلی مشارکت آذربایجان در حرکتهای سیاسی-اجتماعی ایران در یک مقدمه و چهار فصل و یک نتیجه گیری تنظیم شده است. بعد از اینکه در مقدمه فرضیه ها و سوالها، هدف و روش کار توضیح دده شده، در فصل اول به کلیات نظری و پیشینه تاریخی پرداخته شده است که در چهار بخش تنظیم گردیده است. در بخش اول مفهوم ملت در ادبیات سیاسی خودی، در بخش دوم مفهوم ملت در ادبیات سیاسی غرب، در بخش سوم مشکلات و زمینه های درک مفهوم ملت توضیح داده شده و بالاخره در بخش چهارم تعریف نگارنده از ملت و ملت سازی با شرح عناصر آن اراده گردیده است. در فصل دوم تحت عنوان ((ملت سازی و سیر تحول آن در ایران نوین))؛ در بخش یک عنوان ((دوران صفویه و ملت سازی در ایران: نقش آذربایجان)) مورد تحلیل قرار گرفته و در بخش بعدی عنوان ((انقلاب مشروطیت و مفهوم مدرن ملت در ایران: مورد و اهمیت آذربایجان)) توضیح داده شده است. فصل سوم با عنوان ((فرآیند تفکر ملت سازی در عصر پهلوی: تحلیل مسئله آذربایجان)) است که شامل یک بخش در مورد ((دولت مدرن رضاشاه و ملت سازی)) و بخش دیگر ((رفتار و اندیشه ملی گرایی آذربایجان در دوران محمدرضاشاه)) می باشد. این بخش به دو زیر بخش یعنی: ((تاثیرات، نفوذ و دخالتهای خارجی)) و ((اندیشه ملی گرایی در نخبگان آذربایجان)) تنظیم شده است که در زیر بخش اخیر اندیشه چهار متفکر آذربایجانی به طور خلاصه مورد تحلیل قرار گرفته است: 1- صمد بهرنگی 2- شهریار 3- بولوت قاراچورلو 4- استاد حیدر عباسی. فصل چهارم اختصاص به تحلیل خلاصه ایی از انقلاب اسلامی دارد که به دو بخش تقسیم شده است: ((ظرفیت سیستم جدید برای تحمل میزان نهادینگی نهاده های ملی گرایی)) و ((جهت گیری توده ها؛ ارتباط متقابل توده و نخبگان)) و در نهایت نتیجه گیری بحث با توجه به سوالات و فرضیه های اولیه صورت گرفته است.