سورنجان یا گل حسرت یکی از قدیمی ترین گیاهان دارویی است که در طب مدرن بعلت وجود ماده کلشی سین شناخته شده است. به منظور تعیین میزان کلشی سین و تغییرات وزن خشک بنه طی فصول مختلف در دو گونه سورنجان بومی ایران (c. kotschyi و c. robustum) تحت شرایط رویشگاه، پژوهشی انجام شد. همچنین تأثیر بسترهای مختلف بر مراحل نموی، برخی صفات رویشی و زایشی، عملکرد بنه و میزان کلشی سین، در آزمایشی فاکتوریل بر مبنای طرح بلوک های کامل تصادفی شامل 2 گونه (c. kotschyi و c. robustum) و چهار بستر کشت مختلف (سه نوع بستر بدون خاک، شامل 25% کوکوپیت + 75% پرلیت، 50% کوکوپیت + 50% پرلیت و 75% کوکوپیت + 25% پرلیت و خاک مزرعه بعنوان شاهد در فضای باز) با 3 تکرار و 10 مشاهده در هر تکرار، در دانشگاه فردوسی مشهد طی سالهای 1387 تا 1389، مورد بررسی قرار گرفت. نتایج بدست آمده نشان داد، میزان کلشی سین بنه در گیاهان رشد یافته تحت شرایط رویشگاه در برداشت پاییز (زمانی نزدیک به ظهور ریشه ها) در هر دو گونه به میزان حداکثر بود. بیشترین و کمترین درصد وزن خشک بنه در هر دو گونه به ترتیب در برداشت تیر و بهمن ماه بدست آمد. مشاهدات مربوط به مراحل نموی نشان داد که گلدهی، تشکیل ریشه، آغاز و پایان رشد رویشی، میوه دهی و تشکیل کپسول در بسترهای بدون خاک نسبت به شرایط رویشگاه و خاک مزرعه زودتر اتفاق افتاد. تحت شرایط پرورش در بسترهای مختلف، وزن بذر و تعداد کپسول در بوته، وزن تر و خشک بنه و میزان کلشی سین در واحد وزن خشک بنه در c. kotschyi به طور معنی دار نسبت به c. robustum بیشتر بود. وزن تر و خشک و سطح برگ، وزن بذر و تعداد کپسول در بوته گیاهان در شرایط خاک مزرعه نسبت به بسترهای بدون خاک بیشتر بود. اختلاف معنی دار در عملکرد بنه در میان بسترهای مختلف دیده نشد. میزان کلشی سین در واحد وزن خشک و عملکرد کلشی سین در واحد آزمایشی در بسترهای بدون خاک به طور معنی دار نسبت به خاک مزرعه بیشتر بود. در میان بسترهای بدون خاک، عملکرد کلشی سین در بستر حاوی 75%پرلیت – 25%کوکوپیت بیشترین بود. بررسی اثرات متقابل بستر و گونه نشان داد که در هر دو گونه بیشترین تعداد کپسول و وزن بذر در بوته، در شرایط خاک مزرعه مشاهده شد. در c. kotschyi میزان کلشی سین در واحد وزن خشک و عملکرد کلشی سین در کرت، در شرایط کشت بدون خاک نسبت به خاک مزرعه بیشتر بود. اما در c. robustum ، مقادیر این صفات در شرایط خاک مزرعه بیشتر بود.

گاوزبان گیاه دارویی ارزشمندی از خانواده boraginaceae است که برای درمان بیماری های مختلف انسان مورد استفاده قرار می گیرد. بنابراین ضروری است سطوح مناسب فاکتورهای زراعی موثر بر رشد و تولید این گیاه تعیین شود. به منظور بررسی تأثیر نانو نقره و نیترات کلسیم بر عملکرد کمی و کیفی، ریزش بذر و خصوصیت آنتی اکسیدانی گاوزبان دو آزمایش جداگانه در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار طی سال زراعی 88-87 در پژوهشکده گیاهان دارویی جهاد دانشگاهی انجام گرفت. در آزمایش اول نیترات کلسیم در سه سطح 5، 10 و 15 میلی مولار و آب مقطر به عنوان شاهد در نظر گرفته شد. آزمایش دوم شامل کاربرد نانو نقره در سه سطح 20، 40 و 60 پی پی ام و آب مقطر به عنوان شاهد بود. اعمال تیمارها به صورت محلول پاشی در 4 مرحله شامل ابتدای رشد رویشی، ساقه رفتن، ابتدای گلدهی و بذردهی انجام گرفت، عملیات نمونه برداری از مزرعه یک هفته بعد از آخرین محلول پاشی صورت گرفت. نتایج حاصل از آزمایش اول نشان داد، غلظت های متفاوت نیترات کلسیم بر روی ارتفاع بوته، تعداد برگ، میزان سبزینگی، وزن خشک بوته و گل آذین تأثیر مثبت داشته است. محلول پاشی نیترات کلسیم موجب افزایش بیوسنتز پلی فنل، تانن و آلکالوئید گردید و همچنین فعالیت آنتی-اکسیدانی را در این گیاه افزایش داد. کاربرد نیترات کلسیم تأثیر معنی داری بر کاهش ریزش بذر و گلبرگ های گاوزبان و افزایش عملکرد داشت، همچنین نیترات کلسیم بر درصد تعدادی از اسیدهای چرب موجود در روغن بذر گاوزبان از جمله گاما لینولنیک اسید تأثیر مثبت داشته است. نتایج آزمایش دوم نیز نشان داد، محلول پاشی نانو نقره موجب افزایش ارتفاع بوته، تعداد برگ، میزان سبزینگی و وزن خشک بوته و گل آذین گردید، همچنین این ترکیب در کاهش ریزش گلبرگ ها و بذر گیاه گاوزبان نقش موثری داشت. کاربرد سطوح مختلف نانو نقره موجب کاهش میزان پلی فنل و آلکالوئید گردید، اما موجب افزایش سنتز تانن شد. تیمار نانونقره بر درصد روغن و درصد اسیدهای چرب بذر گاوزبان تأثیری نداشت. کلمات کلیدی: گاوزبان- ریزش بذر- فعالیت آنتی اکسیدانی- نیترات کلسیم- نانو نقره

به منظور ارزیابی تأثیر کودهای زیستی و شیمیایی نیتروژن و فسفر بر عملکرد کمی و کیفی گاوزبان تحقیقی به صورت مزرعه ای به صورت فاکتوریل و در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در سه تکرار اجرا گردید. نوع کود زیستی به عنوان عامل اول شامل سه سطح شاهد یا عدم مصرف کود نیتروکسین به میزان 2 لیتر در هکتار و بیوفسفر به میزان 2 لیتر در هکتار بود. درصد نیاز کود شیمیایی به عنوان عامل دوم شامل سه سطح شاهدو مصرف کود به میزان 50 درصد و 100 درصد نیاز کودی بودنتایج نشان داد که کاربرد کود شیمیایی موجب بهبود تمامی صفات اندازه گیری شده به غیر از میزان روغن بذر و درصد اسیدهای چرب اشباع گردید.و مصرف کودهای زیستی نیز در مجموع موجب افزایش عملکرد کمی و کیفی گاوزبان گردید.

در این پژوهش اثرات تلفیقی خاک دیاتومه با پودر و اسانس گیاهان زنیانc. b. clarke carum copticum (l.) و زیره سبز،cuminum cyminum (l.) ، روی حشرات کامل شپشه گندم، sithophilus granarius (l.) و شپشه آرد، tribolium confusum jacquelin du val، در دمای 1 ± 27 درجه سلسیوس، رطوبت نسبی 5 ± 55 درصد و تاریکی در چهار تکرار بررسی شد. اثر حشره کشی خاک دیاتومه ایرانی جمع آوری شده از معادن ممقان و مراغه در اندازه ذرات 37 تا 149 میکرومتر مورد بررسی قرار گرفت. گندم رقم پیشتاز مادری با خاک های دیاتومه ایرانی و فرمولاسیون تجاری ®silicosec تیمار گردید. مرگ و میر حشرات کامل شپشه گندم تا 7 روز و در مورد شپشه آرد تا 14 روز شمارش شد. خاک دیاتومه ®silicosec و به دنبال آن نمونه ممقان بیشترین اثر حشره کشی را روی حشرات کامل داشتند اما نمونه مراغه کمترین اثر را به همراه داشت. علاوه بر این، در بیشتر موارد نمونه های خاک دیاتومه با اندازه ذرات کوچک تر موثرتر از ذرات بزرگ تر عمل کردند. سپس، اثر حشره کشی پودر زنیان و زیره سبز و اسانس آن ها در توده گندم و بدون گندم بررسی شد. نتایج نشان داد پودر گیاهان اثر حشره کشی کمتری نسبت به اسانس آن-ها داشت. در ضمن سمیت اسانس گیاهان در حضور دانه های گندم کاهش یافت. اثر غلظت زیر کشنده (25lc) اسانس گیاهان روی فعالیت حرکتی حشرات کامل توسط نرم افزار swistrack version3 بررسی شد. اسانس به طور معنی داری باعث افزایش مسافت و سرعت حرکت حشرات گردید. در بررسی اثر تلفیقی خاک دیاتومه با پودر و اسانس گیاهان؛ در تمام موارد تلفیق پودر گیاهان با خاک دیاتومه موجب کاهش اثر حشره کشی (خاصیت آنتاگونیستی) گردید. با این وجود، در اکثر موارد تلفیق اسانس گیاهان با خاک های دیاتومه موجب افزایش اثر حشره کشی (خاصیت سینرژیستی) شد. بنابراین، تلفیق اسانس با خاک دیاتومه باعث کاهش غلظت مورد نیاز اسانس و برخی خواص نامطلوب آن ها می گردد؛ هر چند برخی معایب اسانس گیاهان نظیر پایداری کم آن ها را اصلاح نمی کند. برای این منظور، فرمولاسیون نانو ژل با روش خود تجمعی تهیه و اسانس زنیان و زیره سبز در آن بارگذاری شد. نتایج نشان داد اثر حشره کشی و دوام نانو ژل زنیان و زیره سبز روی هر دو گونه حشره به طور معنی داری بیشتر از اسانس آن ها بود. در این فرایند، درصد ترکیبات شیمیایی اسانس بارگذاری شده در نانو ژل نسبت به اسانس بدون فرآوری تغییر قابل توجهی نشان نداد.

خواص حشره کشی نانوکپسول حاوی اسانس گیاه درمنه artemisia sieberi روی شب پره پشت الماسی plutella xylostella و شپشه آرد tribolium castaneum امروزه با استفاده از فناوری های جدید از جمله تولید فرمولاسیون نانوکپسول می توان به محدویت های کاربردی استفاده از اسانس های گیاهی غلبه کرد. لذا در این پژوهش اسانس گیاه درمنه artemisia sieberi besser با استفاده از روش پلیمریزاسیون همزمان امولسیون روغن در آب در مقیاس نانو، کپسوله شد. سپس اثرات سمی (تنفسی و تماسی)، دورکنندگی و ضد تغذیه ای نانوکپسول تولید شده روی لارو سن سوم شب پره پشت الماسی plutella xylostella (l.) و حشرات کامل 1 تا 3 روزه شپشه آردtribolium castaneum (herbst) در مقایسه با اسانس معمولی (غیر کپسوله) مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج نشان داد که سمیت تنفسی اسانس نانوکپسول شده در دزهای زیر کشنده، (بعد از گذشت 7 روز) به طور معنی دار موثرتر از اسانس معمولی است. در زیست سنجی مربوط به سمیت تماسی اسانس علیه شب پره پشت الماسی و شپشه آرد به ترتیب روش های غوطه ور کردن برگ و غوطه ور کردن حشره در محلول تهیه شده از اسانس معمولی موثرتر از فرمولاسیون نانوکپسوله بود، در حالی که اسپری کردن اسانس نانوکپسول شده به طور معنی داری موثرتر از سایر روش ها بوده است. همچنین فرمولاسیون نانوکپسول توانست مدت دوام تنفسی و تماسی حشرات را به طور معنی داری افزایش دهد. نتایج به دست آمده از اثر دور کنندگی نانوکپسول نشان داد که علی رغم اثر بالای دورکنندگی اسانس معمولی در کوتاه مدت (حداکثر 6 ساعت پس از اسانس دهی)، فرمولاسیون نانوکپسول قادر است در مدت 24 ساعت به طور معنی دار برتری خود را از اسانس معمولی به اثبات برساند. همچنین فرمولاسیون نانوکپسول علاوه بر نقش بازدارندگی تغذیه، اثرات سمیت تغذیه ای اسانس را به اثبات رساند. علی رغم تفاوت های اساسی در بیولوژی، فیزیولوژی و رفتار تغذیه ای حشرات مورد آزمایش، به طور کلی روند واکنش حشرات در بسیاری موارد نسبت به اسانس نانوکپسول شده مشابه بود، لذا می توان با اطمینان بیشتری نسبت به قدرت اثر این فرمولاسیون در شرایط مختلف قضاوت نمود. به طور کلی به نظر می رسد که یافته های این پژوهش می تواند کاربرد اسانس های گیاهی را در عمل امیدوار نماید. زیرا فناوری جدید نانوکپسول کردن اسانس از طریق رهایش کنترل شده ترکیبات موثره می تواند بسیاری از محدودیت های کاربرد اسانس های گیاهی را در کنترل حشرات آفت نه تنها در انبار بلکه در سطح مزرعه را بر طرف نماید. هرچند که لازم است مطالعات متعددی در جهت مقرون به صرفه کردن فناوری های نو انجام شود. در ضمن لازم است قابلیت های فرمولاسیون جدید نانوکپسول در محیط های طبیعی محصولات انباری، گلخانه ای و مزرعه ای مورد آزمایش قرار گیرد.