این نوشته شامل سه بخش است : بخش اول) به شرح احوال ملا احمد نراقی، خاندان - تحصیلات ، آثار و پاره ای از اندیشه های وی اختصاص یافته است . بخش دوم) با عنوان "فتح علیشاه و علما" ضمن بیان گوشه ای از دیدگاههای نراقی پیرامون حکومت ، با توجه به حمایت تقریبا همه جانبه علمای شیعی از دومین فرمانروای قاجار علل و انگیزه های این جانبداری در چهار فصل دسته بندی شده است . نخست خلق و خوی فتح علیشاه از جنبه سلوک وی با مردم و جلب قلوب عامه و ادب پروری و ادیب نوازی و نیز پایبندیهای دینی وی بررسی شده است . عامل دومی که علمای آن روزگار را به هواخواهی از سلطان قاجار برانگیخت ، نقش قاجاران در استقرار امنیت و پایان دادن به هرج و مرج و خودسریهای ویرانگر بعد از مرگ خان زند (1193 ه.ق) بود که باعث جلب نظر مساعد علما نسبت به حکومت شد. عامل سوم فعالیت وسیع و چشمگیر صوفیان، شیخی ها و اخباریون در عهد فتحعلی شاه بود که علمای اصولی وقت را بر آن داشت با جانبداری از فتحعلی شاه و جلب نظر مساعد وی، او را از توجه و تقویت فرقه های مزبور باز دارند. و بالاخره چهارمین و مهمترین عاملی که علما را بر آن داشت که به پشتیبانی دومین سلطان قاجار برخیزند همان "حفظ بیضه اسلام" در برابر تهاجم "روسیان کافر" بود. بخش سوم) که خود مشتمل بر دو فصل می باشد که به شرح اجمالی جنگهای اول و دوم ایران و روسیه و نقش علما - از جمله ملا احمد نراقی - در این ستیز پرداخته است . و تاکید عمده این نوشته - چنانکه از عنوان آن بر می آید - بر همین مسئله است . آخرین نکته ای که یادآوری آن در اینجا ضروری می نماید این است که سعی شده در ذکر تاریخ وقوع رخدادها سال هجری قمری و میلادی هر دو آورده شود. ارقام سمت چپ بیانگر تاریخ هجری ق و ارقام سمت راست نشانگر تاریخ میلادی است . و نیز پیرامون تاریخ ولادت و مرگ افراد، در رساله حاضر رقم سمت چپ ، ولادت و رقم سمت راست ، مرگ اشخاص می باشد. مقرر بود این ترتیب طبق رهنمود استاد دانشمند و فرزانه جناب آقای مدیرشانه چی اصلاح گردد، یعنی پس از ذکر نام اشخاص ابتدا سال تولد (در سمت راست) و سپس سال وفات (در سمت چپ) نوشته شود، ولی به جهت آنکه حروفچینی رساله انجام شده بود با کسب اجازه از محضر ایشان این اصلاح در متن میسر نگردید و به این تذکر در مقدمه بسنده شد.