مسلمانان در سده ی اول هجری با فتح سند قدم به شبه قاره هند گذاشتند. هر چند مردم این سرزمین به واسطه حضور بازرگانان مسلمان در جنوب شبه قاره با مسلمانان آشنایی داشتند. با این وجود جریان اصلی ورود اسلام به هند با فتوحات غزنویان آغاز شد. با این که لشگر کشی های نظامی نقش زیادی در گسترش اسلام نداشت، اما زمینه ساز مهاجرت بسیاری از گروه های مسلمان از جمله صوفیه شد که با هدف گسترش اسلام وارد شبه قاره هند شدند . مهم ترین سلسله های صوفیه،چشتیه و سهروردیه هستند که در زمان حکمرانی غوریان وارد هند شدند. وجود مشابهت و زمینه های مشترک فکری در عرفان هندویی و تصوف اسلامی هم چون وحدت وجود و تهذیب نفس و... موجب شد تا سرزمین هند بستری مناسب برای فعالیت های تبلیغی و مسا لمت آمیز صوفیان مسلمان شود. از سوی دیگر ،اندیشه برادری و برابری صوفیان مسلمان در جامعه هندو که از نظام طبقاتی کاست و تبعیض های ناروای اجتماعی رنج می برد ، موجب گرایش بسیاری از مردم هندو به اسلام شد . هدف این پژوهش بررسی و توضیح نقش صوفیان در گسترش اسلام در شبه قاره هند از زمان غزنویان تا آغاز گورکانیان می باشد و در آن به مباحثی چون آغاز ورود صوفیه به شبه قاره هند و راه های گسترش اسلام در شبه قاره توسط صوفیه و عوامل گسترش اسلام در آن و همچنین موانع گسترش اسلام در شبه قاره توسط صوفیه پرداخته می شود . واژگان کلیدی : گسترش اسلام، شبه قاره هند، صوفیه، چشتیه، سهروردیه.

کشور ایران در دوره شاه عباس اول صفوی یکی از مهمترین کشورهایی بودکه در این زمان محل مبادله کالای مهمی مثل ابریشم شد و در این دوره خواهان زیادی پیدا کرد.انحصاری کردن تجارت ابریشم توسط شاه عباس اول صفوی یکی از مهم ترین اقدامات در این دوره محسوب می شود.در دوره های قبل نیز انحصار کالا وجود داشت اما انحصار کالای مهمی مثل ابریشم در این دوره اهمیتی فزاینده پیدا کرد. این پژوهش برآن است که به انحصاری شدن تجارت ابریشم توسط شاه عباس اول صفوی بپردازد.مهم ترین مساله در این پژوهش بررسی عواملی است که انحصار تجارت ابریشم را به وجود آورد،که دربرگیرنده عوامل سیاسی و اقتصادی و نتایج آن هاست. در این پژوهش نقش چهار عامل در انحصار تجارت ابریشم مورد بررسی قرارگرفته است:1.کمبودنقدینگی در ایران2.تولید زیاد ابریشم نسبت به سایر کالاهای دیگر.که این دو جزء عامل اقتصادی محسوب می شوند.3 بیرون آوردن انحصارتجارت ابریشم از دست پرتغالی ها که اقتصاد ایران را دچار رکود کرده بودند.4بسته شدن راه های تجارت توسط عثمانی ها که باعث روی آوردن تجار اروپایی به سوی ایران شد.این دو جزءعامل سیاسی محسوب می شوند.یافته های اساسی این پژوهش نشان می دهدکه عوامل سیاسی و اقتصادی هر دو درانحصاری شدن تجارت ابریشم توسط شاه عباس اول صفوی نقش داشته اند که در نتیجه ی این انحصار ، کشور ایران توانست بر مشکلات خود فایق آید.

چکیده: یکی از دوره های مهم تاریخی ایران به لحاظ تأمین استقلال ملی مذهبی و حتی تأثیر آن بر فرهنگ و مذهب ایرانیان، دوره صفویه است. رسمیت دادن و رواج مذهب شیعه توسط شاه اسماعیل اول، یکی از مهمترین اقدامات این دولت محسوب می شود. بنابراین برای اجرای این سیاست، وی منصب صدارت را به عنوان منصبی مذهبی- حکو متی ایجاد کرد .این منصب از دوره ی تیموریان ایجاد شده بود ولی در اواخر این دوره اهمیت بیشتری یافت تا این که مانند سایر امور اداری به دربار صفویان راه یافت. این پژوهش برآن است که به بررسی سیر تطور مقام صدر در این دوره بپردازد. مهمترین مسأله در این تحقیق، بررسی عوامل موثر در ایجاد و تطور مقام صدر در دوره ی صفویه است که در برگیرنده ی عوامل سیاسی، نظامی، اقتصادی و نتایج آن هاست. بنابراین در این تحقیق سه فرضیه مورد بررسی قرار گرفته است:1.تعیین منصب صدارت از سوی شاه اسماعیل اول به جهت برقراری یک پارچگی عقیدتی و نظارت بر عملکرد علمای مذهبی و روحانیون2. تنزل ارزش اجتماعی منصب صدارت در حد یک مقام رسمی درباری3.عواملی همچون تقسیم جغرافیای قدرت صدر و عوامل دیگری که منجر به تغییر حدود و اختیارات منصب صدارت گردید.یافته های اساسی این پژوهش نشان می دهد که، عوامل نظامی ، اقتصادی، و به خصوص سیاسی نقش بسیار مهمی در تطور منصب صدر داشته، که این عوامل منجر به کم رنگ تر شدن نقش صدور در وقایع سیاسی و نظامی و در نتیجه کاهش قدرت صدور گردید. واژگان کلیدی:صفویه،منصب صدر،تشکیلات اداری و مذهبی

با شکل گیری حکومت سلجوقیان روم در آناتولی ، حاکمان این شاخه از خاندان سلجوقی برای ادار ه ی حکومت نو پای خود با شرایطی متفاوت از سایر خویشاوندانشان -که در بلاد اسلامی حکم می راندند- مواجه شدند. حضور پرشمار ساکنان مسیحی در آسیای صغیر در کنار تاثیرات ناشی از حکومت دیرپای بیزانس در آنجا ، سلاجقه ی روم را با این چالش که چگونه ضمن حفظ استقلال و هویت خویش به عنوان حاکمان مسلمان ، شرایط خاص منطقه را نیز در اداره امور در نظر بگیرند روبه رو می ساخت. پژوهش حاضر درپی آن است تا با استفاده از بررسی توصیفی -تحلیلی منابع تاریخی موجود به این پرسش که سلجوقیان روم برای اداره ی حکومت خود از چه شیوه هایی استفاده می کردند و سازمان حکومتی ایشان متشکل از چه بخشها و عناصری بود ، پاسخ دهد. بررسی های به عمل آمده ضمن پژوهش نشان می دهد که سلجوقیان روم بیشترین استفاده را از شیوه ی حکومتداری حکومتهای مسلمان هم عصر و هم جوار به ویژه سلجوقیان ایران نمودند و تنها در موارد مستحدثی که به شرایط خاص سیاسی، فرهنگی و اقتصادی منطقه مربوط می شد به تقلید و اقتباس از الگوی حکومتی بیزانس پرداختند. هم چنین در سازمان تشکیلاتی و اصطلاحات دیوانی سلجوقیان روم مواردی به چشم می خورد که مخصوص به این حکومت بوده و در سایر حکومتها مشابهی ندارد ضمن آنکه کارکرد ، اهمیت و اعتبار برخی از مناصب و اصطلاحات دیوانی در میان سلاجقه ی روم نیز با سلجوقیان ایران متفاوت به نظر می رسد.

چکیده با توجه به تاکیدات اسلام در باب علم و علم آموزی،این مقوله ازهمان روزهای ابتدائی بعثت پیامبر اسلام (ص)مورد توجه مسلمانان قرار گرفت و به مرور با تشکیل حکومت اسلامی و بعدها با نهضت ترجمه،گرایش به تعلیم و تعلم در تمدن اسلامی جایگاهی ویژه یافت.بدون شک ایرانیان در زمینه پیشرفت علمی و فرهنگی این تمدن ،نقش مهمی ایفا نمودند که نمونه های عینی بسیاری از این فعالیت در طول تاریخ علم در اسلام مشهود است. حمله مغول به ایران،ویرانی ها و کشتار فراوانی را برای این سرزمین به بار آورد که بر وضعیت علوم در این سرزمین تاثیر گذار بود.همین امر سبب شد برخی بر این باور باشند که با هجوم مغولان،علوم به ویژه علوم عقلی درایران دچار افول شدند. این پژوهش به بررسی پرسشهایی ازاین دست پرداخته است که وضعیت علوم عقلی(ریاضیات و نجوم) در دوره ایلخانان وهمچنین تیموریان به چه صورت بوده است؟ بابررسیهایی که در این پژوهش با تمرکز بر مراکز مهم آموزشی این دوره صورت گرفت،نگارنده به این نتیجه نائل آمد که فرضیه رونق علوم عقلی(با تکیه بر ریاضیات ونجوم)در دوره ایلخانان صحیح است.در این دوره دستاوردهای بسیار مهمی در ریاضیات و نجوم داریم. در مورد دوره تیموریان نیز باید گفت برخلاف فرضیه مطرح شده به صورت قطعی نمیتوان از رکود این علوم در این دوره گفت بلکه علوم عقلی(ریاضیات و نجوم)،نسبت به دوره قبل فروغ کمتری داشته اند نه اینکه کاملا دچار رکود و افول شده باشند. واژگان کلیدی:ایران،عصر ایلخانان،عصر تیموریان،نجوم،ریاضیات.

در این پژوهش، هشتاد و هشت نسخه معرفی شده به عنوان نسخه خطّ مولّف، یا دارای خطّ مولّف در کتاب خانه ملی ایران، در موضوع تاریخ یا موضوع هایی نزدیک به علم تاریخ، مورد بررسی قرار گرفته است. هدف این بررسی، دستیابی به روش های تشخیص اصالت، و شناسایی صحیح نسخه های خطّیِ اصل است. روش این پژوهش، تحلیلی ـ توصیفی از طریق نقد بیرونی یا سندیِ خود نسخه هاست. این روش با وصف، مقایسه، و تحلیل محقّق می شود. نتیجه تجزیه و تحلیل نسخه ها، روش هایی برای شناسایی نسخه های اصل، به دست می دهد. همین طور بررسی آماری نسخه ها نشان می دهد، از کل نسخه ها، 69 درصد خطّ مولّف، 26 درصد غیر خطّ مولّف و 5 درصد مورد تردید هستند. این در حالی است که پیش از این، تنها اصالت نیمی از نسخه های مورد ارزیابی در این پژوهش به درستی تشخیص داده شده است. بررسی دقیق "انجام یا انجامه" نسخه، و توجّه به "مشخّصه های خاصّ خطّ" مولّف، بیش از سایر موارد، درصد تشخیص خطّ مولّف را بالا می برد. همین طور محقّقان می بایست در زمینه استفاده از روش های استفاده از مراجع، تشخیص جعل و انتحال، توجه به اشتباهات متنی تجربه بیشتری کسب کنند. بیشترین نسخه های خطّ مولّف در این پژوهش متعلّق به دو قرن سیزدهم و چهاردهم هجری قمری، و بهترین تشخیص ها مربوط به شناسایی نسخه های قرن سیزدهم است. شناسایی نسخه ها در حوزه تاریخ جهان، اشعار، و سفرنامه نسبت به دیگر موضوع ها، وضعیت بهتری دارد؛ اما در زمینه تاریخ اسلام، تاریخ عقاید، و تاریخ علم از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست. بیشترین نسخه های معرفی شده به عنوان نسخه خطّ مولّف، در دو حوزه سفرنامه و تاریخ جهان است.

پس از شکل گیری حکومت اسلامی در مدینه و مهاجرت مسلمانان از مکه و استقرار آنها در شهر پیامبر(ص)، دولت اسلامی در برابر مشرکانی قرار گرفت که در آرزوی نابودی مسلمانان بودند و تهدید جدی برای مسلمانان محسوب می شدند. پس از نزول آیه جهاد و دستور قرآن، مسلمانان به جنگ در برابر دشمن مکلف شدند. در حالی که پیامبر(ص) لشکریان را آماده ی مقابله با کفار می نمود، فراهم کردن تدارکات سپاه و لوازم موردنیاز رزمندگان از موضوعات قابل توجه مسلمانان به حساب می آمد. در میان تمام راهکارهایی که پیامبر(ص) در این زمینه به کار گرفت که از جمله ی آنها معاهدات با قبایل، مصالحه با یهود، استفاده از فی ء که سهم پیامبر(ص) و خداست، قرض گرفتن از افراد و اعزام بعضی اصحاب به سرزمین های دیگر برای فراگیری ساخت اسلحه بود؛ نقش مردم در تأمین تدارکات و تجهیز رزمندگان که در قالب فعالیت های مادی و معنوی مثل اهدای اموال و وجوه نقدی، تأمین نیروی انسانی، تشویق افراد به شرکت در جنگ، خدمات پزشکی و امداد، تغذیه لشکر و تبلیغات نیز امری مهم تلقی می شد. با شروع عصر فتوح و شدت گرفتن حس کشورگشایی در میان فرماندهان اسلام و باور به این که اعراب پا را از شبه جزیره عربستان فراتر نهاده و سرزمینهای دیگر را فتح کنند، در نحوه تأمین تدارکات لشکر تغییراتی حاصل شد؛ امّا هنوز خلفای جانشین پیامبر(ص)، راهکارهای ایشان را دنبال می کردند. با بررسی جنگ 8 ساله ایران و عراق که پس از شکل گیری حکومت اسلامی در ایران، با حمله ی همه جانبه عراق آغاز شد، حمایت های مردم در زمینه های گوناگون مشاهده شد که به دلیل گذشت زمانی بیش از چهارده قرن که پیشرفته شدن تجهیزات جنگی و به کارگیری همه جانبه عنصر هنر در بطن حمایت ها را به دنبال داشت، در کیفیت حمایت های مردمی نیز تأثیرگذار بود. منسوخ شدن انگیزه هایی از قبیل غنیمت جویی و حس خویشاوندی با فرمانده و رهبر و نیز پررنگ شدن انگیزه های از قبیل حس وطن دوستی و ایمان به خداوند و معاد نیز در کیفیت و کمیت حمایت ها تأثیر بسزایی داشت.

چکیده اصفهان به دلیل قرارگرفتن در مرکز ایران، در جوار رودخانه ی زاینده رود و برخورداری از آب و هوای معتدل و هم چنین واقع بودن بر سر راه تجارتی، در دوره های مختلف مورد توجه حاکمان و سلاطین بوده است. از جمله در عصر شاه عباس اول، به این شهر توجه ویژه ای شد. شاه عباس اصفهان را به عنوان پایتخت انتخاب کرد و در آن به عمران و آبادانی پرداخت. مسأله ی پژوهش حاضر این است که اوضاع اقتصادی، سیاسی و فرهنگی عصر شاه عباس اول، چه تأثیری بر معماری و تزیینات این دوره در اصفهان داشته است؟ روش تحقیق در این پژوهش علّی-تاریخی و شیوه ی گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای و میدانی بوده است. براساس یافته های به دست آمده و مقایسه ی معماری و تزیینات با قبل از عصر شاه عباس به این نتیجه می رسیم که چون در این دوره، کشور ایران دارای ثبات سیاسی بوده و از نظر اقتصادی و فرهنگی، به دلیل تجارت با اروپاییان و تساهل مذهبی، در وضعیت مطلوبی قرارداشته است؛ هنر و معماری نیز رونق گرفته و در سایه ی آرامش حاکم بر پایتخت، اصفهان، به معماری در آن توجه ویژه شده است. تزیینات بنا نیز نسبت به قبل، تغییر یافت؛ یعنی در این عصر به زیبایی ظاهری بنا بیشتر از استحکام باطنی آن، برخلاف عصر سلجوقی، توجه شد. واژگان کلیدی: اصفهان، معماری، تزیینات، شاه عباس اول، اوضاع اقتصادی، سیاسی، فرهنگی.

چکیده بررسی اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی المریه در دوره ی بنی صمادح، موضوع این پژوهش است. المریه از شهرهای جنوبی اندلس است که در سال 344 ق به فرمان عبدالرحمن ناصر اموی(حک: 300-350 ق) بنا گردید. هم جواری این شهر با دریای مدیترانه موجب شد تا حاکمان اموی و عامری از آن به عنوان پایگاهی برای ناوهای جنگی و مرکزی برای کشتی-های تجاری بهره گیرند. با سقوط دولت عامری در 399 ق قلمرو وسیع آنان میان دولت های کوچکی تقسیم گردید که هر کدام در اداره ی امور حکومت، مستقل از دیگری بودند. در این میان المریه مورد توجه دو تن از غلامان عامری به نام های خیران و سپس زهیر قرار گرفت و پس از آن با قیام معن بن محمد در 433 ق بنی صمادح بر این شهر حکومت یافتند. با به قدرت رسیدن معتصم بن صمادح، قلمرو او در طی نبردهایی که میان او و همسایگانش روی داد، به المریه و توابع آن محدود گردید. مسیحیان نیز از ضعف و ناتوانی حاکمان طوایف بهره گرفته و به سرزمین های مسلمانان حمله کردند. از این رو آنان از مرابطون در مغرب یاری خواستند؛ اما آن ها خود در 484 ق به حاکمیت ملوک الطوایف و از جمله بنی صمادح پایان دادند. معتصم در دوره ی حکومتش برای حفظ آرامش در شهر سیاست تسامح را در پیش گرفت و این امر موجب شد تا ساکنان المریه، اعم از عرب، بربر، مسلمان و ...، در این شهر به فعالیت بپردازند. او که خود در عرصه ی شعر و ادب تبحر داشت، به حمایت از شاعران و عالمان این حوزه پرداخت و این امر موجب شکوفایی سبک شعری موشّح گردید. در عرصه ی علوم دینی، عالمان به تأسی از عصر اموی به تعلیم قرآن و کتب صحیح بخاری و مسلم پرداختند؛ اما علوم عقلی به دلیل عدم حمایت علما وحاکمان رشد چندانی نیافت. واژگان کلیدی: اندلس؛ المریه؛ بنی صمادح؛ تجیبیان؛ معتصم بن صمادح؛ مرابطون؛ موشّح.

در نیمه های قرن هفتم هجری، غلامان مملوک که از اقوام مختلف برخاسته بودند، درسرزمین مصر و شام حکومتی به نام ممالیک تشکیل دادند که به غلبه بر دو قدرت بزرگ معارض صلیبی و مغول، در جهان اسلام شهره اند. نخستین دولتی که توسط این گروه شکل گرفت، دولت ممالیک بحری نام داشت. این سلسله نیز مانند همه حکومتها نیازمند سازماندهی امور حکومت و مملکت، در قالب تشکیلات دیوانی بود و بر این اساس، شاهد پیدایش تشکیلات دیوانی گسترده ای در این عصر، از سوی سلاطین مملوک هستیم. آنها با بهره گیری از تجارب حکومتی و تشکیلاتی سلسله های اسلامی پیشین، و افزودن عناصری متناسب با فرهنگ قومی خود و اقتضای زمان، این نظام دیوانی را شکل دادند. بررسی اصطلاحات رایج در این نظام دیوانی، پی بردن به زوایا و نقاط قوت و ضعف آن را تا حدودی امکان پذیر می سازد. در این پژوهش، کوشش بر آن بود، به این مسأله پاسخ داده شود که ممالیک، امور اداری و کشوری خود را در قالب چه دیوانها و نهادهایی اداره می کردند و اصطلاحات رایج در این دیوانها و نهادها چه بودند؟ به این ترتیب حکومت صد و سی و شش ساله ممالیک بحری، از منظر اصطلاحات دیوانی ایشان، تحت عناوین «اصطلاحات رایج در دستگاه خلافت و سلطنت»، «اصطلاحات رایج در سپاه»، «اصطلاحات رایج در امور اداری و مالی» و نیز «اصطلاحات رایج در امور قضایی، انتظامی و حسبه»، مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه بررسی این اصطلاحات، نشان دهنده وامگیری ساختار تشکیلاتی ممالیـک از سلسـله های پیشین اسلامی، به خصـوص در مصـر و شام و نیز به کارگیری اصطلاحاتی با ریشه های زبانی مختلف، خصوصاً فارسی است که نشانه های آشکار آن را به ویژه در اصطلاحات دستگاه خلافت و سلطنت می توان یافت.

در این پژوهش به بررسی جایگاه نهاد وقف و کارکردهای فرهنگی و اجتماعی آن در ایران دوره سلجوقی پرداخته شده است. با شکل گیری حکومت سلجوقیان در اوایل قرن پنجم وضعیت اقتصادی- سیاسی و فرهنگی در قلمرو این حکومت به تدریج بهبود نسبی یافت که یکی از نشانه های این شکوفایی را می توان در املاک و ابنیه ی متعدد که توسط گروههای مختلف جامعه در قالب وقف اختصاص می دادند، مشاهده نمود. در این پژوهش تلاش گردیده تا تأثیر وقف و درآمدهای حاصل از آن در وضعیت فرهنگی و اجتماعی دوره ی سلجوقی مورد بررسی قرارگیرد. نتایج حاصل از پژوهش بیانگر آن است که نهاد وقف در این دوره یکی از نهادهای تأثیرگذار در مسائل فرهنگی و اجتماعی جامعه بوده است. تأسیس و اداره ی نهادهای آموزشی و مذهبی ( به عنوان شاخصه های مهم فرهنگی در این دوره) نظیر مدرسه، کتابخانه، مسجد، خانقاه و ... از درآمدهای حاصل از وقف بر روند گسترش و کیفیت آموزش و نیز تقویت یا تضعیف جریان های فکری و مذاهب فقهی و کلامی مختلف تأثیر قابل توجهی داشت. همچنین ایجاد مراکز بهداشتی- رفاهی هم چون بیمارستان ها، کاروانسراها، پلها و ... از درآمد وقف و یا وقف این مراکز برای امور عام المنفعه موجب افزایش رفاه اجتماعی در این-دوره شد.

با هجرت پیامبر اکرم (ص) به مدینه ، فصل جدیدی در تاریخ اسلام آغاز شد. تشکیل حکـومت اسلامی و رویارویـی با دشواری هایی نظیر پی ریـزی و محکـم کردن شالوده های حکومت، سبب شد این دوره از زندگی نبی اکرم(ص) از اهمیت بسزایی برخوردار شود. یکی از مستشرقینی که به این دوره توجه خاصی نمـوده ویلیام مونتگـمری وات ، اسلام شـناس مسیحـی و انگلیسی زبان است. او چندین کتاب درباره ی سیره ی پیامبر اکـرم(ص) نگاشته که کتاب"محمد در مدینه"یکی از مهمترین این آثار است؛ اما علی رغم اهمیت آن، تاکنون به زبان فارسی ترجمه نشده است؛ لذا این پژوهش درصدد است تا علاوه بر ترجمه ی فصول 7 و 8 کتاب فوق ، به بررسی تطبیقی این اثر و دیدگاه های وات با سایر منابع سیره ی نبوی(ص) بپردازد. معـیار بررسی این اثر، مـیزان و نحـوه ی استفاده ی وات از مـنابـع دست اول و نیز پای بندی به اصول و روش تحقیق علمی بوده است. اگرچه وات تلاش نموده تا از منابع اصلی تاریخ زندگی پیامبر اکرم(ص) استفاده ی کافی و وافی نماید اما در پاره ای موارد، نسبت به اخبار منابع بی توجه بوده و یا به دلیل عدم اشراف و اطلاع کامل، در درک مفاهیم دچار خطا شده است. هم چنین، به رغم تلاش وی در رعایت اصل بی طرفی علمی، تأثیر دیدگاه های عرفی و نیز پیش فرض های یهودی ـ مسیحی در مورد اقدامات پیامبر(ص) یا برخی قوانین اسلام ، در اثر وی به چشم می خورد. لازم به ذکر است که نکته ی مثبت این اثر، دقت در جزئیات و استفاده از نظریات جامعه شناسی، زبان شناسی و ... در تحلیل وقایع است.

شهر هرات در دوره فرمانروایی شاهرخ تیموری دارای عمارات وبناهای با شکوه زیادی بود. یکی از این بناها باغ سفید بود که شاهرخ آن را به بایسنقر عرضه می دارد. باغ سفید که در جانب شمالی هرات بنا شده بود سرتاسر دیوارهایش پوشیده از نقش های تزئینی و سنگهای یشمی از دیار چین بود. کتابخانه یا کارگاه معروف هنری بایسنقر میرزا که هنرمندان بزرگ آن دوره را در خود جمع آورده و محفلی تشکیل داده بودند در همین باغ بود. این شاهزاده تیموری کتابخانه را در سال 823ه.ق تشکیل داد و برترین خوشنویسان، مذهبان، مصوران و مجلدان را در آنجا به نسخه آرایی و استنساخ گمارد، که البته علاوه بر این هنرمندان جمعی نیز به هنر آموزی نیز مشغول بودند. حاصل تلاش مداوم و خستگی ناپذیر این هنر مندان پیشرفت چشمگیر هنر نگارگری، کتاب آرایی و آفرینش نسخه های نفیس و جنگ ها و مرقعات و لوحه ها و شاهکارهای هنری دیگر بودکه همچون میراثی گرانسنگ و جاویدان تا به امروز برای جهانیان به یادگار مانده است. سرپرستی این کتابخانه را جعفر بایسنقری بر عهده داشت که گزارشهای او به بایسنقر میرزا از هنرمندان و عملکردشان، تحت عنوان عرضه داشت سندی است بر فعالیتهای آنان و البته معرف هنرهای موجود در آنجا نیز هست.

حکومت صفویه به زعم برخی از پژوهشگران، عصر طلایی و دوره اوج و شکوفایی هنر و فرهنگ ایران می باشد. یکی از جلوه های تبلور هنر، کتاب آرایی است که با در نظر گرفتن هنرهای مختلف از جمله تذهیب، تشعیر، مینیاتور، جلد سازی، خطّاطی و ... محملی جهت نمایش هنر دوستی حاکمان صفوی به طور اخص و حکومت صفویه به طور اعم می باشد. بارقه های این شکوفایی و اوج آن را باید در فضای هنری موجود در جامعه و به تبع آن پادشاهان هنر پرور و هنرمندان عالی رتبه ای دانست که به این فضا روح و جلوه ای دو چندان بخشیدند. خاصّه آنکه، که تمامی شئون زندگی صفویان از جمله هنر کتاب آرایی با رسمی شدن مذهب تشیّع رنگ و جلوه ای تازه یافت و در مسیر نوینی گام برداشت. این امر در حوزه مینیاتور با وارد شدن مضامین شیعی در آثار برخی هنرمندان و در حیطه تذهیب و تشعیر با نمایان گشتن آرایه های جدید زینتی، تبلور یافت. با توجّه به سابقه هنر کتاب آرایی در ایران و تشکیل حکومت صفویه در چنین بستری، تلفیق سنتهای هنری گوناگون در دوره های مختلف و بروز آن در این گستره را به دنبال داشت. نکته بارز و حائز اهمیت در ایجاد این فضا علاوه بر مسائل مطرح شده، وجود مکاتب مختلف هنری از جمله تبریز، هرات، اصفهان، مشهد، شیراز، قزوین و ... می باشد که حکومت صفویه با تصرف سرتاسر ایران امکان تلفیق این مکاتب و ایجاد مکتبی نوین را در هنر ایجاد کرد. صفویان در ابتدا از آرایه های هنری مکتب ترکمان و هرات بهره مند گشته و با جمع آوری هنرمندان در کارگاه های هنری خود، که هر کدام وامدار مکتبی خاص بودند، زمینه را جهت نضج و شکوفایی آثار هنری و به تبع آن حوزه کتاب آرایی فراهم ساختند. شاهنامه فردوسی، آثار نظامی، و به طور کلّی دیوان شعرا عرصه هنر آزمایی این هنرمندان و هنر پروران بزرگ قرار گرفت.این پژوهش براساس روش توصیفی – تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای و آرشیوی سامان یافته است. واژگان کلیدی:کتاب آرایی، صفویه، مینیاتور،تذهیب، تشعیر.

تاریخ صدر اسلام و حوادث مربوط به آن دوره، از جمله مقاطع مهم و بحث برانگیز تاریخ اسلام است که علاوه بر مسلمانان، مورد توجه بسیاری از غربیان نیز واقع شده است. مونتگومری وات یکی از مستشرقینی است که به طور ویژه به بررسی سیره ی پیامبر(ص) پرداخته و آثار وی مورد استفاده و استناد بسیاری از سیره پژوهان پس از او قرار گرفته است. کتاب محمد در مدینه ی این نویسنده که تا کنون به فارسی ترجمه نشده است، به دوران پس از هجرت پیامبر(ص) می پردازد. نظر به اهمیت این اثر، ترجمه فصل های شش و نه و ده این کتاب و سپس نقد و بررسی آن موضوع این پژوهش قرار گرفته است. تعاملات پیامبر(ص) با یهودیان مدینه، ارکان دین اسلام، و ویژگی های پیامبر(ص)؛ موضوعات این سه فصل هستند. علیرغم تلاش نویسنده ی کتاب در بهره برداری مناسب از منابع دست اول تاریخ اسلام، مشکلاتی در روش انجام پژوهش وی و همچنین در محتوای اثرش دیده می شود. از جمله علل ایجاد این اِشکالات، وجود پیش فرضهای یهودی مسیحی، عدم توجه به منابع متنوع و عدم رعایت اصل بی طرفی علمی است. در مجموع؛ با وجود نقاط قوت و ضعفی که در این کتاب به چشم می خورد؛ آن را می توان روایت گونه ای از حیات پیامبر اکرم(ص) دانست که در آن رویدادهای پس از هجرت، به شیوه ی جامعه شناسانه مورد بررسی قرار گرفته اند.

چکیده تاریخ ممالیک، به دو سرزمین مصر و شام مرتبط است. این دوران که تقریبا سه قرن به طول انجامید از دوران مهم تاریخی بود که حوادث و رویدادهای بسیاری در شرق و غرب آن سرزمینها به وقوع پیوست. ممالیک نسبت به ثبت وقایع تاریخی اهتمام بسیاری داشتند و قرن نهم، در زمینه ی تاریخنگاری، شکوفاترین قرن اسلامی است. کتاب النجوم الزاهره ابن تغری بردی در این دوره ی پررونق تاریخی به ثبت رسید و مولف آن، معاصر چندین سلطان مملوکی و خلیفه ی عباسی مصر بود. اهمیت النجوم الزاهره تا آنجاست که یکی از منابع مهم تاریخی مورد استناد به شمار می آید. این کتاب شانزده جلدی که تاکنون به فارسی ترجمه نشده است، از فتح اسلامی مصر توسط عمرو عاص تا پایان سال 872 هـ. را دربردارد. با توجه به اهمیت این اثر، ترجمه ی جلد هفتم این کتاب از ابتدا تا ص110 صورت گرفته است. ذکر تاریخ سلاطین از ایبک تا بیبرس از مطالب مورد ترجمه است. نویسنده ی به منابع مورد استناد خود در لابه لای متن کتاب اشاره کرده است. النجوم الزاهره به تصحیح و تحقیق محمد حسین شمس الدین در آمده و مصصح ابهامات و توضیحات لازم را در پاورقی آن افزوده است و محقق برآن است تا درقسمت توضیحات پس از ترجمه آورده است، دیگر ابهامات را برطرف ساخته و توضیحاتی ارائه دهد. کلید واژ: سلطان ایبک، منصور، بغداد، قطز، بیبرس

آناتولی از دیر باز پذیرای اقوام و نژادهای مختلف بود و حضور اقوام و نژادهای مختلف تنوع فرهنگی خاصی به این سرزمین بخشیده بود. نبرد ملازگرد و ورود ترکان تازه مسلمان به آناتولی و شکل گیری حکومت سلجوقی روم در این منطقه نقطه ی عطفی بود در رونق تصوف در این سامان. بی تردید یکی از تاثیر گذارترین گروه های فرهنگی در آناتولی دوره ی سلجوقیان روم، طریقت های صوفیه بودند که در میان سلاطین، امرا و بزرگان و توده های مردم از شهری و روستایی هواداران بی شماری داشتند. یک بررسی اجمالی در باب طریقت های صوفیه موجود در آناتولی دوره ی سلجوقیان روم، وجود یک دسته بندی کلی از این طریقت ها را آشکار می کند. این طریقت ها را می توان به دو گروه طریقت های سنت گرا که گرایش به حفظ شریعت و پایبندی به احکام با درجاتی از شدت و ضعف از ویژگی های آنان بود و توسط قشر شهری حمایت می شد و طریقت های بدعت گرا که تعالیم دینی آنها همراه بود با تاثیراتی از اعتقادات قدیم ترکان و باورهای تاویل گرایانه از مذهب که در میان قشر روستایی و ترکمنان کوچ نشین هواداران بی شماری داشتند، تقسیم نمود. از مهم ترین طریقت های سنت گرا (شهری) در آناتولی دوره ی سلجوقیان روم طریقت مولویه بود که مشایخ آن غالباً عالم، شاعر، آشنا به زبان و ادبیات فارسی و دارای مدارس و خانقاه هایی با لوازم آسایش و برخوردار از درآمد اوقاف بودند و از مهّم ترین طریقت های بدعت گرا(روستایی) در آناتولی دوره ی سلجوقیان روم طریقت های اوحدیّه و بکتاشیّه بودند که مشایخ آنان را غالباً اخیان و روستاییان و ترکمنان کوچ نشین تشکیل می دادند. زنان در آناتولی دوره ی سلجوقیان روم در کنار مردان و همپای آنها در رشد و گسترش طریقت حضوری فعّال داشتند. با نگاهی به گزارش های مربوط به زنان صوفی می توان خطوطی از شرایط اجتماعی آنان را نیز ترسیم نمود. زنان صوفی با برگزیدن راه سیر و سلوک، حق پا برون گذاشتن از چارچوب محدودیت ها و قوانین اجتماعی ساخته شده برای بانوان را به دست می آوردند و به آزادی هایی دست می یافتند که معمولاً برای دیگر بانوان دستیابی به آن ممکن نبود؛ در حقیقت مقام روحانی این زنان به آن ها ارزشی ورای جنسیتشان می داد که می توانستند برخی قوانین اعم از قوانین نوشته یا نانوشته شرعی و عرفی مربوط به حضور زن در جامعه و هم چنین تابوهای ذهنی جامعه در مورد زنان را بشکنند و در اجتماع حضور فعّال داشته باشند، سفر کنند، با مردم نشست و برخاست نمایند و در فعالیت های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی شرکت نمایند. زنان صوفی به واسطه ی تعالیم صوفیانه توانسته بودند از حصار اعتقادات رایج عبور کنند و از قید و بندهای محسوس و نامحسوس رهایی یابند و در راه هموارتری قدم بنهند. آنان به میزان نزدیکی و نسبت با پیر طریقت در حکم واسطه ای بین مرشد و مریدان خاصّه بانوان مرید ایفای نقش می نمودند. اجازه تشکیل جلسات درس و وعظ داشتند و مریدان فراوانی از مرد و زن گرد ایشان حاضر می شدند. برخی از این بانوان خانقاه داری می نمودند و شیخه ی خانقاه بودند. ایشان دارایی و اموال خود را جهت رشد و رونق طریقت صرف طریقت و مریدان می نمودند. مردم از زن و مرد برای شفا یافتن و یا رهایی از مشکلات به این بانوان مراجعه می کردند و به مقام روحانی ایشان باور داشتند. برخی از این بانوان صوفی توانایی تعلیم دختران را داشتند و برخی در نقش دایه کودکان به فعّالیّت می پرداختند. برخی در امر سفره داری و پذیرایی از صوفیان فعّالیّت می کردند و همسر داری و فرزندداری نه تنها مانع فعّالیّت های ایشان نبود بلکه امنیت حضور ایشان را در جامعه تقویت می نمود. این بانوان اجازه ی فعالیت های فرهنگی در قالب فعالیت های علمی و دینی داشتند. در مجالس درس و بحث شیخ شرکت می نمودند و از او استماع حدیث می کردند و اجازه روایت حدیث داشتند. در طریقت های صوفیه بانوان صوفی این دوره شایسته ی دریافت کرامات و الهامات روحانی بودند و روایت این کرامات و الهامات به ایشان مقامی هم سطح قطب و شیخ طریقت را می بخشید. بانوان این دوره گوشه ی انزوا و کنج عزلت اختیار نمی نمودند. با شیخ مکاتبه می نمودند و هم چنین به حفظ و قرائت قرآن می پرداختند. در مراسم سماع شرکت می کردند. با علما و فضلا نشست و برخاست می نمودند. از هنرمندان و صنعتگران حمایت می کردند و به ساخت ابنیه مذهبی می پرداختند. به رغم اهمیت حضور زنان در طریقت های صوفیانه ی آناتولی دوره ی سلجوقیان روم تقریباً هیچ پژوهش مستقلی در زبان فارسی به این بانوان نپرداخته است و اطلاع از وضعیت و دامنه ی فعالیت ایشان تنها از خلال روایات و گزارشهای پراکنده ی موجود در مناقب نامه ها و تواریخ عمومی و دودمانی این دوره حاصل شده که غالب این گزارش ها با کرامات و خرق عادات عجین شده است و برای استخراج واقعیت های تاریخی از میان کرامات و خرق عادات نیاز به مقابله ی کتاب های متعدد تاریخی، ادبی، سفرنامه ها و ... غیره می باشد. اغلاط گزارش های تاریخی و تنوع اسامی مشابه بدون مشخص شدن هویت واقعی افراد در کنار مصادره به مطلوب های صورت گرفته از برخی گزارش های تاریخی توسط تعدادی از محققین معاصر و عدم دسترسی به برخی منابع ترکی، هم چنین عدم آشنایی کافی با زبان گفتاری و نوشتاری این حوزه ی جغرافیایی یعنی ترکی استانبولی از موانعی محسوب می شد که گردآورنده ی پژوهش حاضر را وادار به گذراندن یک دوره ی سه ساله برای فراگیری این زبان نمود که این عوامل به اتفاق روند گردآوری این پژوهش را دچار تاخیر و بعضاً تعلیق می نمود. نبود اطلاعات در مورد زنان در برخی طریقت های سنت گرا به واسطه ی موانع و باورهای شرعی و توجه و اهتمام غالب مورخین تنها به سلاطین، امرا و بزرگان و غفلت از ثبت و ضبط احوال توده ی مردم خصوصاً قشر روستایی حاصلی نداشت جز نبود منابعی موثق از حیات اجتماعی این قشر از جامعه که به واسطه ی این غفلت؛ زندگی زنان این قشر را نیز در هاله ای از ابهام قرار داده و اطلاعات اندک موجود، خاصه در طریقت های بدعت گرا جز بیشتر نمودن ابهامات حاصلی نداشته است. به واقع اگر علاقه و دلبستگی به موضوع و نیز حمایت ها و تشویق های بیدریغ اساتید بزرگوار خصوصاً خانم دکتر ربانی نبود، امکان ادامه ی این راه به دشواری ممکن بود. به هر تقدیر پژوهش حاضر قصد دارد به بررسی وضعیت زنان صوفی در آناتولی دوره ی سلجوقیان روم بپردازد. گردآورنده ی پژوهش حاضر به علت آنکه در ابتدا نسبت به میزان اطلاعات موجود در ارتباط با زنان صوفی این دوره وقوف کامل نداشت و احتمال کمبود مطالب مرتبط داده می شد، عنوان پایان نامه را، کلی و باز انتخاب نمود و در مسیر پژوهش با کسب اطلاعات جدید و راهنمایی اساتید بزرگوار این امکان را بدست آورد تا حدود و ثغوری برای پژوهش مشخص نماید و بر اساس یافته های موجود به تدریج چهار چوبی برای آن تعیین نماید. هر چند عنوان پژوهش توصیفی می باشد ولی با یافته های به دست آمده گردآورنده ی پژوهش حاضر امکان تحلیل را نیز در برخی قسمت ها به دست آورد و پژوهش از حالت توصیفی صِرف به شکل توصیفی – تحلیلی درآمد. به علت کمبودهای پیشتر اشاره شده هم چنین وجود منابع اندک و عدم ذکر گزارش در مورد بانوان صوفی در برخی طریقت ها، وضعیت زنان صوفی و دامنه ی فعالیت ایشان تنها در سه طریقت مهم آناتولی دوره ی سلجوقیان روم یعنی؛ مولویه، اوحدیه و بکتاشیه مورد بررسی قرار می گیرد. پژوهش حاضر در چهار فصل به بررسی وضعیت زنان صوفی در آناتولی دوره سلجوقیان روم پرداخته است. فصل اول در بردارنده ی کلیات پژوهش می باشد. فصل دوم به تصوف و مهم ترین طریقت های موجود در آناتولی دوره سلجوقیان روم پرداخته و به صورت موجز به خاستگاه این طریقت ها و پیر طریقت اشاره می نماید. فصل سوم به وضعیت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی زنان صوفی در آناتولی دوره سلجوقیان روم در طریقت سنت گرا(شهری)ی مولویه می پردازد و در انتهای فصل اشاره ی کوتاهی به القاب و عناوین این بانوان دارد. فصل چهارم به وضعیت اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی بانوان صوفی در طریقت های اوحدیه و بکتاشیه از مهم ترین طریقت های بدعت گرا(روستایی) در آناتولی دوره سلجوقیان روم می پردازد و در پایان به القاب و عناوین این بانوان اشاره می نماید. گردآورنده ی پژوهش حاضر اذعان دارد که چون طفلی نوپا در مسیری دشوار قدم نهاد که بی تردید این قدم ها خالی از لرزش و خطا نبود ولی شوق رفتن و دلگرمی و حمایت از جانب اساتید بزرگوار ادامه ی راه را تسهیل نمود. نگارنده ی این سطور آرزو دارد که اهل تحقیق و پژوهش خطاها و لغزش های این نوشتار را به دیده ی اغماض نگریسته و بر آن قلم عفو کشند. با این امید که این گام کوچک آغازی باشد در راه تحقیقات دقیق تر و کامل تر در باب زنان صوفی این دوره ی ارزشمند تاریخی. در خاتمه ی بحث ضرورت دارد تا مراتب سپاس بی دریغ خود را از زحمات بی شائبه اساتید گرانقدر راهنما و مشاور خود آقایان دکتر محمد تقی امامی خویی و دکتر اسماعیل حسن زاده و خانم دکتر زهرا ربانی که بی هدایت و راهنمایی و حمایتهای بی دریغشان این پژوهش به پایان نمی رسید، ابراز داشته و از درگاه خداوند برای ایشان توفیق روزافزون طلب نمایم. نگارنده از همسر و فرزندان خویش به واسطه ی صبر فراوان و حمایت های بی دریغشان در سرتاسر مسیر، مراتب تقدیر و حق شناسی خود را ابراز می دارد و هم چنین سپاسگزار و منت دار زحمات فراوان و بی شائبه ی پدر و مادر خویش است که کوتاهی های فرزند را به دیده ی اغماض بر او می بخشند و دعاهای خیر خود را از او دریغ نمی ورزند. عمرشان در سلامت مستدام باد.

سلجوقیان زمانی که در قلمرو وسیعی از جهان اسلام وارد شدند با طبقات مختلف مذهبی و گروه علما ، فقها و مشایخ صوفیه رو برو شدند. باتوجه به گفتمان غالب در جامعه آن روز که گفتمانی دینی بود آنان برای تثبیت و استمرار حکومت خود نیاز به کسب مقبولیت و جلب دیدگاه عامه از طریق نزدیکی به این افراد و گروهها داشتند.در این میان مشایخ َتصوف به دلیل نفوذ گسترده در میان طبقات مختلف جامعه و وجود رابطه مرید و مرادی و اطاعت بی چون و چرای مریدان از ایشان اهمیتی ویژه داشتند ؛ لذا بزرگان حکومت سلجوقی تلاشهایی برای برقراری ارتباط با این گروه از خود نشان دادند و البته با برخوردهای متفاوتی از سوی مشایخ صوفی مواجه شدند. در این پژوهش تلاش شده تا با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی چگونگی روابط سران سلجوقی با این مشایخ در دو قالب روابط مسالمت آمیز و روابط غیرمسالمت آمیز بررسی و در حد امکان عوامل ایجاد این روابط واکاوی گردد.نتیجه پژوهش نشانگر آن است که در میان عوامل مختلف موجود،کسب مقبولیت از طریق نزدیکی به پیران طریقت هم ساز با سلجوقیان و جلوگیری از گسترش عقاید و فعالیتهای سیاسی- اجتماعی سران نا هم ساز ، مهمترین عامل در نحوه تعامل سلجوقیان با این گروه بوده است . سلجوقیان از راههای متفاوتی هم چون حمایتهای مالی، تکریم و اظهار ارادت علنی به مشایخ هم سو یا بی طرف نسبت به حکومت به تقویت ایشان پرداختند و برعکس با اقدامهایی سخت گیرانه هم چون محرومیتهای مالی ، تبعید و گاه اعدام با پیران غیر هم سوی طریقت برخورد کردند.

یکی از موضوعات مهم در اقتصاد دوره عباسیان در سرزمین های شرقی مسئله معادن و ذخائر زیرزمینی خراسان و فارس و رابطه ی آن با رشد و رونق اقتصاد در این دوره است. خراسان و فارس در دوره عباسیان دارای آب های زیرزمینی، طلا، نقره، مس، آهن، سرب، جیوه، نمک، فیروزه، مومیایی، مروارید و....بود که در سه رکن اقتصاد یعنی زراعت، صنعت و تجارت تأثیر داشت و کارایی، تلفیق و ترکیب بین این سه رکن موجب توسعه اقتصادی می شد. ذخیره زیرزمینی آب خراسان و فارس به صورت چشمه ها، چاه ها و قنات ها بر رونق کشاورزی تأثیرگذار بود. علاوه بر این استفاده از ابزارهایی که از مواد اولیه و خام معادن برای سهولت در کشاورزی تولید شده بود، در افزایش تولید و درآمدزایی برای مردم و حکومت تأثیر داشت. مواد اولیه برای صنعت نساجی از طریق کشاورزی حاصل می شد. علاوه بر این مواد خام معادن در ساخت اسلحه، ظروف خانگی، اشیاء فلزی و... نقش فراوان داشت. معادن و ذخائر زیرزمینی از طریق تأثیر گذاری بر این دو رکن به طور غیر مستقیم بر تجارت نیز موثر بود و بازرگانی را به یکی از مهمترین مشاغل تبدیل کرده بود. علاوه بر این مال التجاره ها وابستگی نزدیک به تولیدات این دو رکن داشت. در واقع معادن و ذخائر زیرزمینی ارتباط این سه رکن اقتصاد را زنجیره وار به هم پیوند می داد. تجارت، عواید و عوارض گمرکی برای دولت ایجاد می کرد. در این پژوهش تلاش شده است تا معادن و ذخائر زیرزمینی خراسان و فارس شناسایی شود و تأثیر آنها بر سه رکن اقتصاد دوره عباسیان به شیوه توصیفی و تحلیلی مورد بررسی قرار گیرد.

شرح احوال و اعمال و اقدامات پیامبر اسلام (ص) یکی از حوزه هایی است که از آغاز مطالعات اسلامی در قرون جدید در غرب ، مورد توجه بسیاری از پژوهشگران واقع شده است. از جمله مستشرقانی که به زندگی پیامبر اکرم(ص) توجه نموده ماکسیم رودنسون ، جامعه شناس دین ، مورخ و زبان شناس روسی تبار فرانسوی می باشد.وی چندین اثر درباره ی اسلام به رشته ی تحریر درآورده که کتاب "محمد" از مهم ترین آنهاست . به رغم اهمیت این اثر در باب زندگانی پیامبر اسلام(ص) پژوهشگران ایرانی توجه چندانی بدان ننموده اند . از آنجا که این کتاب تاکنون به زبان فارسی ترجمه نشده ؛ این پژوهش برآن است تا به نقد وبررسی تطبیقی این اثر وآراء ونظرات رودنسون با دیگر منابع سیره ی نبوی ، آثار دیگر رودنسون و مقایسه آرای وی با سایر مستشرقان در حد امکان بپردازد.ملاک ومعیار بررسی این اثر، میزان بهره برداری و استفاده ی مناسب از منابع دست اول تاریخ اسلام و همچنین به کار بردن اصول و روش تحقیق علمی می باشد. دستاورد پژوهش حاکی ار آن است که هرچند رودنسون در این کتاب تلاش کرده تا از منابع اصلی تاریخ زندگانی پیامبر اسلام (ص) بهره ی کافی ببرد ولی در برخی موارد، به علت عدم اطلاع کافی ، نسبت به گزارش های منابع بی توجه بوده و در درک مفاهیم اشتباه کرده است . علی رغم تلاش او برای مراعات اصل بی طرفی علمی ، وجود پیش فرض های یهودی – مسیحی و عدم توجه به منابع مختلف در اثر او مشاهده می گردد. با وجود این، نکته ی مثبتی که در تحلیل رویدادهای این اثر وجود دارد استفاده از نظریات جامعه شناسی می باشد.

با لشکرکشی اعراب مسلمان به داخل ایران سراسراین سرزمین از جمله خراسان تحت نفوذ اعراب درآمد . بعد از فتوح اولیه ی مسلمین آن ها برای ادامه دادن فتوح خود در این ناحیه شروع به مهاجرت و اسکان در شهرهای ایران به ویژه خراسان کردند این مهاجرت تبعات سیاسی و اجتماعی زیادی به همراه داشت. مسأله اساسی پژوهش حاضر، این است که اعراب بنا بر کدام عوامل به خراسان مهاجرت کردند و مهاجرت آنها به خراسان چه پیامدهای سیاسی را به دنبال داشته است؟ در جواب بخش نخست مسئله پژوهش می توان گفت عوامل متعددی در مهاجرت اعراب به خراسان موثر بود، از جمله عامل دینیکه به دوگونهجهاد ،تبلیغونشردینمطرح بود از سوی دیگر اعرابدر جهت بهبود شرایط مادی و رفاهی زندگی خویش اقدام به مهاجرت کردند که از آن با عنوان عامل اقتصادی یاد شده است . همچنین دردوره مورد بحث مهاجرت های بسیاری از سوی شیعیان ، خوارج و مخالفان حکومت براساس برخیمسائل اجتماعی صورت می گرفت که از آن تحت عنوان عامل اجتماعی می توان یاد کرد. دسته ای دیگر از مهاجرت ها براساس عوامل سیاسی نظامی صورت گرفت که این امر از آغاز فتوحات و درادامهبرایتثبیتفتوحاتورفعمشکلاتاقتصادیواجتماعیاعرابتداومیافتازاینرو،نخستینمهاجرانبهخراسان رابایدنیروهای نظامی، فرماندهان و حاکمان دانست. وضعیت جغرافیایی ناحیه خراسان نیز به عنوان عاملی در مهاجرت اعراب موثر واقع شده اضست. شناسایی پیامدهای سیاسی حاصل از این مهاجرت بخش دیگری از این پژوهش است .به نظر می رسد مهم ترین پیامد سیاسی حضور اعراب ، قدرت سیاسی اعرابدر خراسان و هم چنین قیام های پی در پی ضد حکومتی که هرکدام اهداف خاصی را دنبال می کردند ، بوده است.

پریم یا فریم، شهر و ناحیه¬ای با سابقه¬ی تاریخی از دوره¬ی پیش از اسلام در طبرستان بوده است. نام این سرزمین خصوصا در ذکر حوادث دوره¬ی فتوحات مسلمین و نیز حمله¬ی مغول¬ها در منابع جغرافیایی ذکر شده است. در پیدایش و رشد طبیعی پریم، رودها و منابع آبی فراوان، نزدیکی به دریای مازندران، وجود مراتع و اراضی قابل کشت موثر بوده است. قرار¬گیری در مسیر راه¬های تجاری نیز در شکل گیری و رشد جغرافیای انسانی پریم تأثیرگذار بوده است. منطقه¬ی پریم با توجه به کوهستانی بودن و نیز به عنوان دارالملک، وجود ضرّابخانه و سکه¬های مکشوفه، محلی امن برای ذخائر حکومتی باوندیان مشهور به ملوک جبال بود. این منطقه دوره¬ی اقتصادی پررونقی پشت سر گذاشته است. باوندیان تا زمان حمله¬ی مغول برآن¬جا حکم رانده¬اند. کاسته شدن قدرت نفوذ باوندیان طبرستان در قرون 2 و 3 ه.ق، انتقال دارالملک از پریم به ساری در قرن 5 ه.ق، زلزله¬های رخ داده در آن¬جا و نیز حمله¬ی مغول¬ها در دوره¬ی اولجایتو، از عوامل زوال و ویرانی پریم بوده است. ازین رو ضروری است عناصر موثر بر هر یک از عوامل ذکرشده، از طریق مطالعه¬ی تاریخی این شهر شناخته شوند. در این پایان نامه سعی شده است موقعیت جغرافیایی، سیاسی، نقش و جایگاه ارتباطی-اقتصادی و فرهنگی پریم تا زمان حمله¬ی مغول و نقش حمله¬ی مغول در زوال پریم بررسی شود.

خوشنویسی به عنوان بخشی از هنر اسلامی در بین مسلمانان دارای اهمیت به سزایی می باشد. در میان خطوط اسلامی، خط نستعلیق که از آن به عنوان دومین خط ایرانی یاد می شود، از بدو پیدایش، مورد توجه خوشنویسان قرار گرفت. عصر قاجار را می توان یکی از دوره های مهم و موثر در رونق و شکوفایی خط نستعلیق به شمار آورد. در این عصر خط نستعلیق پس از یک دوره رکود، حیاتی دوباره یافت و به دوره ای از درخشش و شکوفایی خود گام نهاد. با توجه به اهمیت خوشنویسی در عصر قاجار، این پژوهش بر آن است بر اساس روش توصیفی ـ تحلیلی، به بررسی جایگاه خط نستعلیق درآن دوره بپردازد و مهم ترین مسأله پژوهش، بررسی عوامل موثر بر رونق و رکود خط نستعلیق، تحولات، کاربردها و معرفی مکاتب رایج آن در عصر قاجار می باشد. شاهان قاجار که عمدتاً افراد هنردوستی بودند، به عنوان حامیان اصلی خوشنویسی، زمینه مناسبی برای رشد این هنر فراهم کردند و در رونق آن نقش موثری داشتند. علاوه بر این، چاپ سنگی نیز نقش مهمی در تحول خط نستعلیق در عصر قاجار داشت که این امر به بروز تغییراتی در شیوه نوشتن آن خط منجر شد. به همین دلیل در عصر قاجار خط نستعلیق کاربردهای مختلفی پیدا کرد که از جمله آن ها می توان به کتیبه نگاری، نوشتن روزنامه ها و نسخ خطی، حکاکی مهرها، قطعه نویسی، مرقع نگاری و تزیین اشیاء اشاره کرد. نکته بارز و حائز اهمیت پیرامون خوشنویسی در عصر قاجار، پیدایش مکتب کلهر در کنار مکتب مرسوم و شناخته شده میرعماد بود که شیوه ای تازه در نوشتن خط نستعلیق پیش روی خوشنویسان قرار داد. یافته های این پژوهش نشان می دهد که علی رغم توجه به خوشنویسی از سوی طبقات مختلف جامعه و رشد و بالندگی آن در عصر قاجار، این هنر در اوایل سده چهاردهم هجری و در سال های پایانی عمر این سلسله سیری نزولی یافت که عوامل متعدد سیاسی و اجتماعی در این زمینه نقش داشتند.

سابقه حضور اهل ذمه در جوامع اسلامی به صدر اسلام باز می گردد. نحوه تعامل حاکمان با این گروه و موقعیت سیاسی ، اجتماعی و مذهبی ایشان در دوره ها و مناطق مختلف اسلام متفاوت بوده است. در پژوهش حاضر تلاش شده تا با توجه به اهمیت عصر سلجوقی در تاریخ اسلام و ایران، وضعیت این گروه در زمینه های یاد شده در این دوره و با تکیه بر منطقه ایران و عراق به روش توصیفی و تحلیلی بررسی شود. دستاورد تحقیق حاکی از آن است که در عصر مذکور رقابت های سیاسی موجود میان بزرگان حکومت سلجوقی از یک سو و رقابت سلجوقیان با خلافت عباسی از سوی دیگر در نوع برخورد و تعامل صاحبان قدرت با اهل ذمه تأثیر گذاشته و سبب اعمال محدودیت یا به عکس آزادی عمل ایشان در مقاطع مختلف گردیده است اما صرف نظر از این سیاست های مقطعی، ذمیان در این دوره از طریق تصدی مناصب حکومتی، اشتغال در امور دیوانی و نظامی و نیز همراهی و شرکت در قیام های سیاسی ـ اجتماعی این دوره در عصر سیاسی فعال بود. در زمینه اجتماعی نیز با چشم پوشی از پاره ای محدویت ها نظیر عدم جواز اشتغال در برخی مشاغل خاص، اجبار در پوشیدن نوع مخصوصی از لباس در برخی زمان ها و... آزادی عمل نسبی داشته، می توانستند به مشاغل مهم و پر درآمدی همچون پزشکی، بازرگانی و... و مشارکت در امور اجتماعی بپردازند هر چند نشانه هایی از عدم محبوبیت و گاه تحقیر این گروه در میان عامه مردم و نداشتن منزلت اجتماعی مناسب نیز در گزارش های این عصر به چشم می خورد. در زمینه مذهبی نیز گزارش ها حاکی از آن است که اهل ذمه با محدودیت خاصی مواجه نبودند و مراکز عبادی آنها در مناطق مختلف دایر بود، برای نظارت بر امور دینی تشکیلات و سلسله مراتب خاص روحانی خاص خود را داشتند و مراسم دینی آیین های مذهبی خویش را آزادانه به جا می آورند. نکته قابل توجه دیگر در زمینه مسائل دینی این گروه، وجود اختلافات مذهبی و اعتقادی در میان پیروان این ادیان بود که گاه منجر به بروز شورش و دخالت حکومت برای آرام کردن آن می باشد.

موضوع احوال و سیرة پیامبر اسلام(ص) و بخصوص نبردهای واقع شده در زمان حیات ایشان از جمله مسایل مهمی است که در سیر مطالعات تاریخ اسلام همواره مورد توجه محققان اسلامی بوده است و مستشرقان نیز از آن غافل نمانده اند. مونتگمری وات، نویسنده و محقق اسکاتلندی معاصر با خلق آثار فراوان و تمرکز ویژه در سیره شناسی، سهم مهمی در این زمینه داشته است. محور پژوهش حاضر، ترجمة سه فصل اول کتاب « محمد در مدینه » نوشتة اوست که تا کنون به فارسی ترجمه نشده است. بخشی از کار پژوهش نیز به بررسی و تحلیل محتوای مطالب کتاب و روش تحقیق نویسنده اختصاص یافته است. وات در این فصول، منحصرا به شرح و تحلیل نبردهای دوران پس از هجرت رسول خدا(ص) و سیاستهای بکار گرفته شده توسط ایشان در رابطه با دشمنان اسلام طبق عناوین خشم قریش، شکست حملة مکیان و پیروزی بر مکیان پرداخته است. هدف بخش اصلی این پژوهش یعنی ترجمة کتاب در راستای رفع نیاز جامعة علمی کشور می باشد. در این نوشتار تلاش شده با توجه به نقاط ضعف و قوت موجود در محتوای اثر وات، نکات قابل تأملی همچون علل عدم نقد واظهار نظر او در پاره ای از مسایل مورد بحث، استفادة محدود او از منابع اصلی تاریخ اسلام و دیدگاههای فکری نوین وی مورد بررسی دقیقتر قرار گرفته تا نتیجة مطلوب یک تحقیق علمی حاصل گردد. کلمات کلیدی: پیامبر(ص)، مونتگمری وات، کتاب «محمد در مدینه»، جهاد

اگرچه نخستین برخوردهای اسلام با مسیحیان امپراتوری بیزانس مورد توجه اروپاییان قرار نگرفت اما پس از توسعه فتوحات و گسترش مرزهای خلافت اسلامی در آفریقا ، اندلس و جنوب اروپا حکومت های مسیحی آن مناطق اقتدار خود را در خطر دیدند. این نگرانی اولین موج اسلام هراسی در اروپا بود که واکنش آن ها را نسبت به توسعه نظامی- سیاسی اسلام برانگیخت و ایده برخورد نظامی اروپای مسیحی با جهان اسلام را مطرح ساخت. اروپاییان پس از پیشروی در شرق مدیترانه دریافتند که بیرون راندن مسلمانان از این منطقه به تنهایی برای جلوگیری از توسعه مرزهای آن ها در اروپا کافی نیست؛ از همین رو شناخت اسلام به عنوان یک ایدئولوژی در الویت برنامه هایشان قرار گرفت و همین شناخت قرون وسطایی از اسلام به قرن های بعدی نیز منتقل شد. در قرن نوزدهم حضور استعماری دولت های غربی در سرزمین های اسلامی امکان مطالعه بیشتر درباره اسلام و مسلمانان را فراهم آورد. فعالیت هایی نظیر تاسیس نهاد های علمی اسلام شناسی ، انتشار کتاب ، مقاله و... نیز غالبا از انگیزه های استعماری خالی نبود. این بار هراس از اسلام نه به دلیل گسترش آن در مرزهای دیگر کشورها بلکه به دلیل عدم همسویی مسلمانان با سیاست های کشورهای سکولار بود. پس از وقوع انقلاب اسلامی در ایران و نیز فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی مطالعات اسلام شناسی که بعد از جنگ جهانی دوم دچار رکود شده بود یکباره رونق یافت و صاحب نظران این حوزه به طرح ایده های نو پرداختند. با وقوع حمله 11 سپتامبر 2001 م رویکرد غرب به اسلام شکل جدیدی به خود گرفت. علاوه بر این فعالیت های تبلیغاتی علیه اسلام ، روی گردانی از اسلام در بخشی از جوامع اسلامی و نیز اقدامات خشونت آمیز مسلمانان تندرو علیه غربی کردن جوامع مسلمان به گسترش اسلام هراسی در جهان دامن زد. واژگان کلیدی : اسلام/ هراسی – اروپا – مسیحیان – جنگ های صلیبی- غرب

منصب ملا باشی از سال 1127 ه . ق / 1715 م به بعد در تشکیلات دینی عصر صفویه ایجاد شد . ظهور و ایجاد این منصب که از ابداعات صفویان بود ؛ اوج نهادینه شدن ساختار سلسلسه مراتب روحانیت شیعه امامیه را در تشکیلات حکومتی صفویان نشان می دهد . ماهیت مذهبی حکومت صفویه زمینه را برای ایجاد یک تشکیلات مذهبی درکنار تشکیلات اداری به وجود آورد . پژوهشگران ، سازمان اداری صفویان را به سه بخش لشکری ، کشوری و مذهبی تقسیم می کنند . نظام مذهبی به نوبه خود ، مناصبی مانند شیخ الاسلام ، صدر اعظم ، ملا باشی و......را در بر می گرفت . منصب ملا باشی که موضوع این پژوهش است زیر شاخه تشکیلات مذهبی در نظام حکومتی صفویه به شمار می رفت . در این پژوهش تلاش شده تا به روش توصیفی – تحلیلی عوامل موثر در ایجاد این منصب ، شرایط تصدی و نیز وظایف آن و هم چنین نقش ملا باشیها در وضعیت سیاسی و مذهبی سالهای پایانی عصر صفوی بررسی شود. نتایج حاصل از پژوهش،نشان می دهد عواملی هم چون تضعیف منصب شیخ الاسلام ، غلبه تفکر فقهی و تسلط فقها در امور از مهمترین عوامل پیدایش این منصب بوده است. هم چنین به نظر می رسد ملا باشی به عنوان عالی ترین مقام دینی ، مشاور مذهبی شخص شاه بوده و اموری هم چون نظارت بر انجام امور مربوط به شریعت ، امر به معروف و نهی از منکر ، داد و ستد وجوهات حلال و...را برعهده داشته است . داده های پژوهش هم چنین حکایت از آن دارند که ملاباشیان با استفاده از آشفتگی اوضاع سیاسی و نفوذی که در پادشاه داشتند؛ در رقابتهای سیاسی وارد شده و در اموری هم چون نصب و عزل ولیعهد و کارگزاران ارشد کشوری و نظامی و نیز دخالت در ایجاد شورشهای سیاسی و در نهایت تضعیف و سقوط سلسله صفوی نقشی موثر ایفا کردند. هم چنین ملاباشیان با حمایت از علمای امامیه و تألیف و ترجمه کتب و تدریس و تربیت شاگردان در تثبیت و ترویج مذهب شیعه امامی تأثیر داشتند.

رسیدن اتراک مسلمان به آناتولی، در حالی بود که مسیحیت باور بیشترینه ی ساکنان را تشکیل می داد و قریب به هفت قرن از عمر رسمی آن در این دیار می گذشت؛ ریشه های عمیق این دین که با سنت های هلنیستی در هم آمیخته بود، چیزی نبود که دفعتا به محاق رود و جای خود را به باوری جدید پیشکش کند. این اعتقاد عمیق، پس از استقرار ترکان سلجوقی، با ویژگی مدارای مذهبی آنان همراه شد و از همین روی مسیحیت توانست به گونه ای مسالمت آمیز در آن دیار استمرار یابد. در پژوهش حاضر، تلاش شد تا با استفاده از اطلاعات منابع تاریخی و به روش توصیفی-تحلیلی، به بررسی وضعیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی مسیحیان در این منطقه، در خلال سال های حکمفرمایی سلجوقیان روم پرداخته شود. دستاورد پژوهش حکایت از آن دارد که مسیحیان به لحاظ سیاسی توانستند، با استفاده از تسامح سیاسی سلاجقه و نیاز ایشان در اداره ی اموری که به آناتولی و بومیان اختصاص می یافت، به مناصب بالایی در تشکیلات سیاسی راه یابند و از منزلت خوبی برخوردار شوند. در زمینه ی وضعیت اجتماعی نیز علیرغم آشفتگی هایی که به دوران فتوح ترکان و تاخت و تازهای آن ارتباط می یافت، مسیحیان همچنان تا مدت ها درصد زیادی از جمعیت را به خود اختصاص دادند و به لحاظ تعداد نفوس بر تعداد نفرات مسلمانان، غلبه داشتند و بطور مسالمت آمیزی در کنار آنان می زیستند. آن ها همچنین دارای تشکیلات صنفی مخصوصی بودند و در مشاغل متعددی به فعالیت می پرداختند. در باب وضعیت فرهنگی نیز مسیحیان به دلیل نگرش های آزاد مآبانه ی دولتیان، ضمن باقی ماندن بر اصول اعتقادیشان، در اجرای آیین های مذهبی و عرفی خود با مشکلی روبرو نبودند و تشکیلات فرهنگی خاصی مانند انجمن های برادری مسیحی و... داشتند.

نطنز ازجمله شهر هایی است که در قرون گذشته از اهمیت بسیاریبرخوردار بوده است. امروزه کثرت ابنیه و آثار معماری برجای مانده در این شهرنشانگر قدمت تاریخی آن است. در میان این آثار، ابنیه یباقی مانده از عصر شاه عباس اول صفوی نمود ویژه ای دارد. عواملی چون موقعیت جغرافیایی و آب و هوایی مناسب، وجود حیات وحش متنوع، واقع شدن در همسایگی اصفهان، پایتخت صفویان، موقعیت نظامی مناسب، قرارگرفتن در مسیر دو شاهراه ارتباطی کشور و حضور بزرگانی از نطنز، در دربار صفویه، در جذب شاه عباس و بزرگان درباری او نقش مهمی ایفا کردو نهایتاً همموجب شد پادشاه زمین های این شهر را ملک شخصی خود قرار دهد و دستور ساخت ابنیه ی مختلفی را برای بهره برداری بیشتر از امتیازات این شهر صادر کند. از جمله ی این بناها یک کاروانسرا بود که امروزه به کاروانسرای کوهاب شهرت دارد و از بناهای چهار ایوانی است که در مسیر شاهراه ارتباطی کشور ساخته شد و موجبات رفاه مسافران را فراهم ساخت. علاوه بر آن،عمارتی با نام تاج آباد در قسمت غربی شهر و در دامنه ی کوه کرکس بنا شد و توانست تفرجگاه تابستانی شاه قرار بگیرد و امروزه در کنار این عمارت بنای گلاب گیری و ساختمان حمام اختصاصی شاه عباس نیز به چشم می خورد. از دیگر بنا های ساخته شد در این زمان ساختمان مقبره ی باز شکاری شاه عباس بود که به دستور او بر روی کوهی بلند ساخته شد و به گنبد باز شهرت یافت.عمارت عباس آباد نیز از دیگر بنا هایی بود که در این زمان در ضلع شرقی شهر ساخته شد و از جمله عمارت های سکونتگاهی حکومتی قرار گرفت و شاه چند روزی از سال را در آن سپری می کرد. ساخت این یناها موجب شد اوضاع سیاسی،اقتصادی و اجتماعی نطنز سامان یابد و از طرفی شاه و بزرگان حکومتی به سبب حضورشان در نطنز مسقیماًَ بر امور این شهر نظارت داشته باشند.علاوه برموارد فوق،اطلاعات مفیدی نیز پیرامون اصول معماری،تزیینات،الگو های معماری،این دوره حاصل به واسطه ی بررسی این ابنیه حاصل شد.

وفود در زمان پیامبر(ص) به افراد و نمایندگان قبایل عرب اطلاق می شد که اغلب آن ها به طور داوطلبانه به حضور پیامبر(ص) می رسیدند و سر تسلیم فرود می آوردند و در بسیاری از موارد اسلام آوردن قبیله ی خویش را اظهار می کردند. اغلب این‏ هیئت ‏ها که حدود هفتاد وفد شمارش شده‏ اند پس از پیروزی قطعی رسول خدا بر دشمنان و حاکمیت مسلّم‏ ایشان در جزیره العرب، به مدینه روی آوردند. آمدن نمایندگان به مدینه از سال پنجم هجری و پس از نبرد احزاب آغاز شد؛ این روند پس از صلح حدیبیه افزایش یافت و در نهایت با فتح مکه اوج گرفت؛ تا جایی که در سال نهم اکثر قبایل شبه جزیره عربستان به سوی مدینه رفتند و این سال به عام الوفود شهرت یافت. پژوهش حاضر با روش توصیفی-تحلیلی اهداف و پیامدهای اعزام این وفود را مورد بررسی قرار داده و با تحلیل اطلاعات منابع به این نتیجه رسیده که قبایل از ارسال نماینده به مدینه اهداف متفاوتی داشتند. برخی با هدف سیاسی از جمله کسب قدرت، ممانعت از حملات پیامبر(ص) و یا آزادی اسرا به مدینه می آمدند. برخی با نیت پذیرش اسلام و بعضی از آن ها نیز به منظور کسب امتیازات مالی به حضور پیامبر(ص) می رسیدند. نمایندگان در مدینه با پیامبر(ص) مذاکراتی داشتند و پیمان نامه های صلحی میان دو طرف منعقد می شد. مذاکرات پیامبر(ص) با نمایندگان قبایل پیامدهایی سیاسی مانند تشکیل حکومت واحد، به کارگیری وفود در امور نظامی و شکل گیری جریان ارتداد، پیامدهای دینی همچون گسترش اسلام، آشنایی با شریعت اسلامی و محو آثار شرک و بت پرستی، پیامدهای فرهنگی-اجتماعی مانند تغییر نام افراد، اماکن، پوشش و رفتار افراد و پیامدهای اقتصادی نظیر اخذ خمس و زکات از مسلمین و جزیه از اهل کتاب و اقطاع اراضی به قبایل را به همراه داشت.

تاریخ صدر اسلام و سیره ی پیامبر(ص) همواره مورد توجه نه تنها مسلمانان بلکه بسیاری از غربیان بوده است، اصولاً غربی ها دین اسلام را به نام دین محمد (ص) می شناختند و از این رو سیره و شرح احوال آن حضرت همواره مورد توجه آنان بوده است. ویلیام مونتگمری وات یکی از مستشرقانی است که آثار بسیاری درمورد تاریخ اسلام و به ویژه سیره ی نبوی دارد و آثار او مبنای تحقیقات دیگر مستشرقان حتی تا دوره کنونی قرار گرفته است.کتاب محمد در مدینه یکی از آثار اوست که تا کنون به فارسی ترجمه نشده است. اثر حاضر ترجمه فصول چهار و پنج این کتاب و نقد و بررسی محتوای مطالب این فصول است. وات در فصل چهار متحد کردن اعراب و در فصل پنج سیاست های داخلی مدینه را شرح و تحلیل نموده است. این بررسی به نحوه و میزان استفاده وات از منابع اصلی و تاثیر پیش فرضها و مطالعات محققان پیش از وات بر اثر او پرداخته و برخی از نقاط ضعف و قوت اثر او را بررسی نموده. دستاورد پژوهش حاکی از آن است که نکات مثبت اثر وات نقد آرای محققان قبل از خود، توجه به تاثیر شرایط اجتماعی ، اقتصادی و... در تحلیل حوادث، رعایت نسبی بی طرفی علمی و استفاده از روش همدلی در فهم وقایع سیره و شخصیت پیامبر )ص( است و در مقابل نقاط ضعفی هم چون استفاده محدود و گزینشی وات از منابع اصلی تاریخ اسلام، عدم ارجاع کافی و عدم دقت در طرح پاره ای مباحث در اثر او به چشم می خورد.

چکیده زمانی که ممالیکی که وارد سپاه ایوبیان شده و عنصر اصلی سپاه دولت ایوبی را تشکیل می دادند در سال 648 هجری با کنار زدن دولت ایوبی به حکومت رسیدند نه تنها قدرت و قلمرو ایوبیان را در دست گرفتند، بلکه جای آنها را در فعالیت های فرهنگی و تمدنی در آن مناطق نیزگرفته و نهضت تعلیمی که ایوبیان با تاسیس مدارس در مصروشام آغاز کرده بودند را ادامه دادند.سلاطین مملوکی علاوه بر به کارگیری مراکز آموزشی باقی مانده از دوره های قبل،خود نیز مراکز آموزشی متعددی تاسیس کرده و با قرار دادن کتابخانه های غنی و درنظر گرفتن اوقاف فراوان برای این مراکز،دانشجویان بسیاری را به این مراکز آموزشی جذب کرده و با این امر نه تنها موجبات پیشرفت علمی را فراهم نمودند بلکه توانستند مقبولیتی نزد عامه مردم که نگاهی منفی نسبت به این حاکمان جدید داشتند را کسب کنند و خود را به عنوان حاکمان حامی شریعت اسلامی و دوستدار علم و دانش در نظر مردم قرار دهند.به ویژه آنکه با احیای خلافت عباسی در مصر توسط ممالیک و انتقال مرکزیت علمی و فرهنگی و تمدنی بغداد به آنجا،شمار زیادی از علما نیز به این سرزمین روی آورده بودند.علاوه بر سلاطین مملوکی،امیران و همسران سلاطین و امیران نیز در این امر فعالیت داشته و مراکز آموزشی بسیاری تاسیس نمودند. پژوهش حاضر قصد دارد تا به این پرسش که آموزش و پرورش در عصر ممالیک بحری در مصر چگونه بوده است،پاسخ دهد.لذا در این پژوهش ضمن معرفی اجمالی مراکز آموزشی در مصر عصر ممالیک بحری، به شرح و بررسی نظام آموزشی این مراکز و سطوح آموزش و روشهای تدریس و مواد درسی و متون درسی و خدمات و امکانات رفاهی این مراکز آموزشی به روش توصیفی پرداخته شده است. واژگان کلیدی: آموزش و پرورش، ممالیک بحری

این پایان نامه در 9 بخش تدوین شده است : مقدمه - ایران و تشیع، سیراجمالی تشیع در ایران - دین مغولان - مغول در ایران - اسماعیلیان، بررسی علل سقوط و نقش شیعه امامیه - خلافت عباسی، بررسی علل سقوط و نقش شیعه امامیه - دوران ایلخانان - نهضتهای شیعی که شامل سربداران و مرعشیان می شود. - علل اهمیت دوران مغول - در پایان فهرست منابع و ماخذ ذکر شده است .