در عصر صفوی گروهی از ایرانیان با پیشوای خود بنام "آذرکیوان" که وی را عارف و جکیمی کامل می دانسته اند از شیراز به هندوستان مهاجرت کردند. آنها آثاری چون شارستان و دبستان مذاهب را تالیف کرده و کتاب "دساتیر" را که کتابی آسمانی می پنداشته اند ترویج نمودند. این کتاب به زبانی نتشناخته نوشته و به فارسی سره ترجمه شده است . نویسندگان دساتیر و سایر آثار آذرکیوانی اصرار داشته اند زبان فارسی ناب و سره را بکار ببرند و از همین رو بسیاری از واژه های مورد نیاز خود را ابداع کردند. این واژه ها بعدها از طریق لغتنامه هایی که در هند نوشته شده و بخصوص از طریق فرهنگ برهان قاطع به آثار شعرا و نویسندگان عصر قاجار و پس از آن را یافت و به واژه های دساتیری مشهور گشت و هنوز نیز برخی از آنها در زبان فارسی بکار می رود. در رساله حاضر کوشش شده ظهور آذرکیوانیان و دساتیر به عنوان یک پدیده در تاریخ اندیشه و زبان از همه جوانب مورد بررسی قرار گیرد. برای اینکار پس از مقدمه ای کلی و بررسی پیشینه تحقیقات ، نخست زمینه تاریخی و فرهنگی این پدیده در ارتباط با محیط فرهنگی ایران عصر صفوی و نیز فضای فرهنگی خاص هندوستان در عهد اکبرشاه گورکانی مورد پژوهش قرار گرفته و سپس با تکیه بر ااطلاعات موجود شخصیت آذرکیوان ترسیم شده است . آنگاه با جستجو در آثار بازمانده آذرکیوانی سعی شده اندیشه های آنان که تاکنون از آن غفلت شده در زمینه های دینی، فلسفی، عرفانی و اساطیری که علی رغم بهره گیری از منابع گوناگون یک جهان بینی مستقل را تشکیل می دهد استخراج و تدوین و ارزیابی گردد. فصلی از پایان نامه نیز به تجزیه و تحلیل دستوری و واژگانی زبان ناشناخته دستیری و استخراج و واژه نامه یسامدی آن اختصاص دارد. اما مفصلترین بخش این پایان نامه را واژه نامه واژه های مشهور به لغات دساتیری تشکیل می دهد که به دقت و تفضیل و را ارائه جملات شاهد از متن دساتیر استخراج شده و چگونگی وجود این واژه ها و معانی آنها را با نگرشی انتقادی در فرهنگ مشهور به فرهنگ دساتیر و فرهنگهای بزرگ فارسی و اصطلاحات لازم در آنها را نشان می دهد. بررسی و مقایسه واژه های دساتیری نشان می دهد که بسیاری از این واژه ها یا در متون قدیم و مخصوصا کتابهای فلسفی به همان معنی بکار رفته اند یا با استفاده از امکانات واژه سازی مجاز زبان فارسی بوجود آمده اند. در پایان این رساله چگونگی تاثیر آذرکیوانیان و دساتیر بر فضلای عصر قاجار و روشنفکران دوره مشروطیت چه در حوزه تفکر و چه در حوزه زبان و واژگان بررسی شده است و نشان داده شده است که آثار و اندیشه های آذرکیوانیان را می توان حلقه پیوندی دانست که عصر مشروطه و قاجار را به دوره صفوی می پیوندد و ریشه های بومی اندیشه های متجددانه مشروطه و ساده نویسی و فارسی گرایی آثار ادبی را نشان می دهد.

جایگاه بلند سعدی و تاثیر او در فرهنگ و ادب ایران و جهان آشکارتر از آن است که نیازی به یادآوری و تاکید داشته باشد. از آغاز سده چهارده هجری تاکنون، مقاله ها و کتابهای مختلفی درباره سعدی و آثار او به نگارش در آمده، اما هیچ مرجعی این نوشته ها را معرفی و نقد نکرده است . به همین دلیل افزون بر پدید آمدن بسیاری از نوشته های سست و غیرعلمی، مقاله ها کتاب های زیادی نیز با موضوعات همگون و تکراری به چاپ رسیده است . در رساله حاضر، نوشته هایی که در پیوند با سعدی، از آغاز سال 1300 تا پایان 1375 شمسی به چاپ رسیده (مجموعا 53773 صفحه)، بازیابی، شناسایی و در دو بخش مستقل "مقاله ها" و "کتابها" با روشی نو، بررسی انتقادی شده است . برای بارجست مقاله ها، بجز کتابهایی که فصلی یا فصلهایی از آن درباره سعدی است 4588 شماره از 92 عنوان نشریه واکاوی شده است . این اثر نخستین پژوهشی است که در زبان فارسی با روشی ویژه به کتابشناسی و مقاله شناسی توصیفی-انتقادی پرداخته و در آن بیش از 700 مقاله و نزدیک به 150 کتاب کاویده شده است : در فصل نخست (مقدمه)، پس از بررسی روند سعدی پژوهی در سده چهارده، آثار مورد نظر از دیدگاه موضوعی و زمانی به گونه ای آماری تحلیل شده است . در فصل دوم و سوم به ترتیب درباره پیشینه پژوهش و روش تحقیق توضیح داده شده است و در فصل چهارم که اصلی ترین و گسترده ترین فصل رساله است ، هر مقاله و هر کتاب در 5 بخش ("مضامین اصلی"، "منابع اصلی"، "رویکرد آثار سعدی"، "نقد و نظر" و "تاثیرات و پاسخها") بررسی شذه است . و بالاخره در فصل پایانی، نتیجه کلی این پژوهش به کوتاهی باز نموده شده است .

عنوان پایان نامه "بررسی شغر غنایی فارسی در محدود زمانی قرن ششم تا هشتم" می باشد. هدف از انجام این پژوهش ، تتبع در ساختار و محتوایی شعر این سه قرن و تدوین مجموعه ای است که در نهایت ایجاز، کاملترین اطلاعات را درباره شعر غنایی در اختیار خواننده گذاشته و یک نمای کلی از شعر این سه قرن به او ارائه دهد. فصل اول به مقدمه و فصل دوم به مرور بر تحقیقات انجام شده در زمینه موضوع پایان نامه اختصاص دارد. در فصل سوم به بیان روش و مراحل کار پرداخته ایم و متذکر شده ایم که این پایان نامه مبنای پژوهشی و کتابخانه ای داشته و پس از مطالعه کتب مختلف و گردآوری اطلاعات و یادداشت برداری از آنها، تبویب و فصل بندی شده و هر یادداشت در فصل مربوط به خود جای گرفته و پس از چندین بار پیش نویس ، به صورت فعلی درآمده است . در فصل چهارم پس از بیان مدخلی که در آن به طرح مباحث کلی پیرامون واژه غنا پرداخته ایم، به جمع آوری نظریات صاحبنظران ایرانی و غیرایرانی درباره شعر غنایی مبادرت نموده و در انتها نتیجه ای از کل مباحث که حاوی نظریات نهایی نگارنده نیز می باشد، ذکر کرده ایم فصل پنجم به ارائه تعاریفی از سایر انواع ادبی (حماسی، تعلیمی، نمایشی) و تمایزات و چگونگی تقدم و تاخر آنها بر شعر غنایی، اختصاص دارد. در فصل ششم مروری بر سیر ادبی غنایی جهان داشته ایم. در این فصل ابتدا به چگونگی پیدایش و کهن ترین نمونه های شعر غنایی در ملل مختلف اشاره شده و سپس ذکری از برجسته ترین شاعران غنایی گو و آثار برگزیده آنها به میان آمده است و در انتهای فصل نیز به بیان شباهتها و تفاوتهای ادب غنایی جهان با ایران پرداخته ایم. در فصل هفتم ابتدا، نخستین نشانه های پیدایش شعر غنایی در ایران را مورد بررسی قرار داده و سپس مروری بر چهره های پیشگام شعر غنایی در ایران و خصیصه های شعری آنها داشته ایم. از آنجا که شعر غنایی با مسایل تاریخی و اجتماعی ارتباط مستقیم دارد، در فصول هشتم، نهم و دهم به بررسی اوضاع سیاسی-تاریخی-اجتماعی ایران در قرون ششم، هفتم و هشتم پرداخته و سپس به تاثیری که فراز و نشیبهای این اوضاع بر شعر این سه قرن، داشته، اشاره نموده ایم. در فصل یازدهم که در واقع اصلی ترین و مفصل ترین بخش رساله است ، مروری بر زندگی، آثار، اندیشه و سبک سخنوری شاعران غنایی گوی این سه قرن داشته و براساس تعریفی که در فصل چهارم از شعر غنایی ارائه کرده ایم به بررسی و تحلیل اشعار غنایی آنها پرداخته ایم. فصل دوازدهم به بیان "قالبهای"رایج در شعر غنایی و موارد کاربرد هر کدام از این قالبها، اختصاص دارد. در فصل سیزدهم به بیان "انواع شعر غنایی" و تاریخچه و قالبهای مخصوص هر کدام از آنها، اشاره داشته ایم. فصل چهاردهم به "مضامین شعر غنایی" اختصاص دارد و منظوز از "مضامین" موضوعاتی مانند غم، هجران، فلسفه و ... است که به وفور در شعر غنایی مشاهده می شود، اما در شمار "انواع" قرار نمی گیرد. فصل پانزدهم به بررسی "عناصر شعر غنایی" یعنی اجزا تشکیل دهنده اشعار غنایی مانند زمان، مکان، اشخاص ، طبیعت و ... اختصاص دارد. در فصل شانزدهم به بیان "ویژگیهای صوری شعر غنایی"، یعنی مسایلی از قبیل زبان، سبک ، موسیقی بیرونی و کناری، آرایه های ادبی و عناصر آوایی پرداخته ایم. در فصل هفدهم به "زیباییهای معنوی" یعنی اموری که به طرز پنهان و ظریفی باعث زیبایی شعر می شوند، اشاره شده است . در فصل هجدهم، نتیجه ای از کل مطالب از دو بعد "ساختار" و "محتوا" فراهم کرده و در انتها به ذکر فهرست منابع و ماخذ پرداخته ایم.