از آن جا که مساله قضا و قدر به سرنوشت انسانیت و عالم خلقت مربوط است. هر اندیشند آگاه و آزاد اندیشی که در عالم طبیعت به دنبال علتها و اسباب خلقت بوده است طرح این مساله را یک امری ضروری و لازم میداند. چون بزرگترین نعمت برای انسان آزادی اندیشه و اراده و اختیار و تفکر است تا در این جهان تمام فکر و اندیشه خود را به کارگیرد تا از اسرار خلقت و تحولات آن با خبر شود و بداند، زیرا تلخترین دردها ناکامی ها و احساس پوچی از عالم حقیقت و عدم آگاهی از اسرار عالم است. وقتی که انسان حرکت بی اختیاری، و یا تسلیم محض خود را در عالم احساس کند این غیر از زندگی پوچ و امثال آن چیزی دیگری نخواهد بود. در حالی که شکی نیست که تقدیر الهی یک تقدیر عمومی است و خداوند وجود هر چیزی را اندازه گیری کرده است و لذا انسان با تفکر دقیق، پی خواهد برد که نه از علم پیشین خداوند را میتوان انکار کرد و نه تقدیر الهی را نسبت به تمام رخ دادها که یکی از آنها کارهای انسان است.

در این پایان نامه سعی شده تا درباره موضوع مهم و اساسی سرشت انسان بحث و بررسی صورت گیرد و اینکه سرشت و فطرت انسان چگونه است؟ نیک یا بد؟ خیر یا شر؟؛ پیرامون این مسئله، مباحثی در شش فصل ارائه شده است که در فصل اول انسان شناسی و بیان هدف از انسان شناسی تبیین شده و اینکه ما چه تعریفی از آن داریم. در فصل دوم، نوع نگاه متفکران و مکاتب غربی نسبت به انسان بررسی شده است، که در مجموع به این نتیجه می رسیم که در مکاتب غربی نگاه واحد و منسجمی درباره انسان وجود ندارد. در فصل سوم، انسان از دیدگاه متکلمان و فلاسفه اسلامی مورد کنکاش و بحث قرار گرفته است، و دیدگاه علمای مختلف آورده شده که منظور از انسان چیست؟، در فصل چهارم، انسان از دیدگاه قرآن و بررسی آیات قرآن پیرامون انسان آورده شده، در فصل پنجمُ، ابتداء بحث طبیعت مشترک مطرح شده و اینکه تمام انسانها دارای طبیعت مشترک می باشند و بعد مسأله شر مورد بحث قرار گرفته و بلاخره در فصل ششم، بعنوان حسن ختام، اینکه هیچ کار خداوند بیهوده نیست، از جمله خلقت انسان، و بعد هدف از خلقت انسان از دیدگاه قرآن آورده شده است.

مباحث و مطالب اصلی این پژوهش در چهار فصل فراهم آمده است. در فصل اول: معنا و ماهیت دعا مورد بحث و بررسی قرار گرفته است و در زمینه مفهوم شناسی، دعا از منظر لغت واصطلاح، کاربردهای دعا در قرآن و توضیحاتی در رابطه با واژه نیایش ارایه شده است. فصل دوم: به آثار و کارکردهای دعا اختصاص دارد، با تأکید و تذکر بر جنبه عبادی دعا، در دو محور، محور نخست: آثار و ثمرات دعا در عرصه ارتباط انسان و خداوند، محور دوم: آثار و ثمرات دعا در عرصه حیات فردی بشر و دستاوردهای دعا. در مجموع، ده اثر و ثمر برای دعا در این فصل ذکر شده است. در فصل سوم، مسأله اجابت و پذیرش دعا، موضوع و محور بحث قرار دارد. فصل چهارم: به طرح و نقد شبهات و پرسش های پیرامون دعا اختصاص دارد و مطالب آن در سه بخش ارایه شده است.

پایان نامه حاضر متشکل از یک مقدمه و چهار فصل است. در مقدمه اهمیت و جایگاه علمی فلسفی و تاثیرات اجتماعی مساله قضا و قدر و نیز قدمت تاریخی و زمان ورود این مسأله در میان مباحث کلامی و عقیدتی مسلمین گوش زد می شود. فصل اول: در این فصل تعریف کلید واژه های بحث همانند قضا قدر جبر اختیار و ... و تقسیم قضا و قدر به عینی و علمی و همچنین ابعاد متفاوت فلسفی کلامی حقوقی و ... این مساله تبیین می شود. و در آخر اصل مساله طرح شده و اجمال از آراء متکلمین اسلامی ذکر می شود. فصل دوم در این فصل بعد از فهرستی از مکاتب جبری و نحله های اولیه جبرالهی مکتب جبری اشاعره براساس مبانی مختلف آن با ادله عقلی و نقلی آن مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته نقادی می شود و در آخر مفاسد و اشکالات آن بیان می شود. فصل سوم: در این فصل نظریه فرقه معتزله یا مکتب اختیار با ادله آن تبیین و تحریز می شود و مورد نقض و ابرام قرار می گیرد. و در پایان به ایرادات و مفاسدی مترتب بر این نظریه اشاره می شود. فصل چهارم: در این فصل نظریه امر بین الامرین یا مکتب امامیه مورد بررسی و کنکاش قرار گرفته و با ذکر ادله عقلی فلسفی و آیات و روایات صحت و حقانیت این مکتب به اثبات می رسد. که نتیجه آن در عین گستره قضا و قدر الهی به تمام هستی و از جمله انسان آزادی و اختیار انسان است.

معاد از اساسی ترین محورهای دعوت انبیاست که مورد قبول تمام ادیان بوده است. مرگ در قرآن به معنای وفات آمده، و به عنوان یک مخلوق خداوند، و امری وجودی از آن یاد شده، که ضروری و همگانی است و پس از آن، بازگشت به دنیا ممکن نیست. غیر از عده قلیلی که از عظمت الهی می هراسند، عموم مردم از مرگ می ترسند که علت عمده آن نقص ایمان و دنیاگرایی است. شکستن لذات نفسانی، کوتاه کردن آرزوها، دوری از معصیت، انجام اطاعت، غفلت زدایی، امید به وعده الهی، نرم خویی، رهایی از حرص و طمع، و قناعت را می توان از فواید یاد مرگ دانست. مرگ آسان برای نیکوکاران، و مرگ دشوار برای بدکاران، و مرگ افتخارآمیز، از جمله مرگ هایی است که در قرآن به آن اشاره شده است. قبر سرآغاز زندگی برزخی و جایگاه سوال و جواب درباره خدا، پیامبر، دین، کتاب، امام، عمر و مال و ثروت است که در صورت عدم پاسخ گویی مناسب، عذاب را در پی دارد. عالم برزخ، فاصله بین دنیا و آخرت است، و حضور با جسم مثالی و باز بودن نامه اعمال از ویژگی های آن است. پس از برزخ بر اساس عدل و حکمت الهی، معاد برپا می شود که قرآن هم با استدلال های فراوان به آن پرداخته است. اولین اختلاف در معاد، جسمانی یا روحانی بودن آن است که عموم فلاسفه و پیروان مکتب مشاء، قائل به روحانیت آن هستند اما عموم فقها و متکلمین و اهل حدیث قائل به جسمانی بودن آن هستند. عده زیادی از اندیشمندان اسلامی و عرفا به جسمانیت و روحانیت معاد اعتقاد دارند که قرآن هم این دیدگاه را تأیید می کند. شبهه اعاده معدوم، و آکل و مأکول درباره معاد جسمانی صحیح نیست زیرا اجزای اصلی بدن و شخصیت انسان همواره باقی است. برای آخرالزمان و وقوع قیامت، نشانه هایی مانند به هم خوردن آفرینش، دود غلیظ، نزول حضرت عیسی( و بعثت پیامبر آخرالزمان مطرح شده است.

علیت یکی از مهمترین بحثهای فلسفی است که از لحاظ سبقت و قدمت ، اولین مساله ای است که فکر بشر را به خود متوجه نموده است و او را به تفکر و ندیشه برای کشف معنی هستی مجبور کرده است . بخاطر اهمیت بحث علیت ، آن را از دیدگاه دو متفکر بزرگ مورد بررسی و تحلیل قرار دادیم. مناد اساس فلسفی لایب نیتس است و بر اساس نظرات منحصر به فردی که در جوهر فرد (مناد) دارد آن را جوهر روحانی، بسیط و بدون جزء که هیچ گونه شکل و امتدادی ندارد تعریف می نماید. لایب نیتس بحث علیت را مبتنی بر اصل جهت کافی می داند که عبارت است از اینکه چیزی رخ نمی دهد مگر اینکه دارای دلیل کافی باشد. لایب نیتس اصل علیت را پذیرفته و معتقد است که خداوند (مناد منادها) علیت بلاواسطه موجودات است و تاکید بر این دارد که مخلوقات بر خداوند متکی هستند و همین وابستگی می طلبد که خداوند دائما بر روی مخلوقات موثر باشد، و آنها را در هر آن ابقاء نماید. (علیت مبقبه). لایب نیتس علت اعدادی را نپذیرفته است به دلیل اینکه او معتقد است که منادها بسیط و بدون جزءاند و هیچ کونه تاثیر و تاثری در بین منادها نیست . صدرالمتالهین مبتکر بحث اصالت الوجود است ، روی این جهت بحث وحدت تشکیکی وجود را مطرح می نماید که وجود حقیقت واحدی که دارای مراتب شدت و ضعف است و تباینی در آن نیست بلکه ذاتا واحد است . و به بیان دقیقتر، مراتب هستی، ضهورات و تجلیات این حقیقت واحد به شمار می آیند. از نظر صدرالمتالهین معلول عین فقر، ربط و تعلق به علت است . حقیقت معلول، جلوه ای از جلوات و شانی از شئون آن است . معلول تجلی و تشان علت است . صدرالمتالهین علت اعدادی و معده را می پذیرد و می گوید جواهد مجرد می توانند معلول را ایجاد نمایند، و جواهر جسمانی چیزی را ایجاد نمی کنند بلکه تاثیر آنها به صورت رفع مانع و اعدادی است . صدرالمتالیهن تاثیر و تاثر را بین جواهر مخلوق می پذیرد. ما نوع تاثیر را بین جواهر مخلوق مجرد و مادی متفاوت می داند. علت مبقیه مورد پذیرش صدرالمتالهین است چون که معلول عین فقر ، ربط به علت است .