نام پژوهشگر: منصور جهانتیغ
محسن فراهی احمد پهلوانروی
منا طق خشک و نیمه خشک جهان در عرضهای 20 تا 45 درجه شمالی و جنوبی واقع شده اند کشور ایران نیز در این منطقه واقع شده که به کمربند جهانی فرسایش موسوم است. شناسایی مناطق برداشت به عنوان اصولی ترین و بنیادی ترین کار محسوب می شود. کانون بحرانی تاسوکی و شیله با وسعتی در حدود 131660 هکتار در جنوب شرقی زابل واقع در شمال استان سیستان و بلوچستان و جنوب شرق کشور ایران قرار دارد. این عرصه قطاعی در جهت جنوب شرق به شمال غرب را شامل می گردد که از نظر ژئومرفولوژی دارای 2 واحد دشت سر و پلایا می باشد. در جنوب شرق اشکال فرسایش بادی به شکل بارخان، بارخانهای عرضی، سیف و سیلک وجود دارند. برای تعیین منشاء این تپه ها از روش منشاء یابی تپه های ماسه ای در ایران بهره گیری و بر اساس آن طی دو مرحله جهت یابی و مکان یابی که جهت یابی شامل جمع آوری اطلاعات محلی از وضعیت فرسایش بادی ، بررسی و مقایسه عکسهای هوایی و تصاویر ماهواره ای با دوره های زمانی مختلف، بررسی مرفولوژی عمومی و واحد تپه های ماسه ای و بررسی بادهای منطقه و مکان یابی شامل مطالعه ژئومورفولوژی منطقه و نمونه برداری از رخساره ها و انجام آزمایشات گرانولومتری، مرفوسکوپی و کانی شناسی می باشد، منشاء تپه های ماسه ای تعیین شد. بر اساس نتایج تحقیق بادهای فرساینده منطقه جهت شمال تا شمال غربی با زاویه 340 تا 360 درجه دارند و مهمترین رخساره های برداشت بستر هامون هیرمند جنوبی و سرپنجه های شیله می باشد. همچنین حساسیت رخساره ها به فرسایش بادی با استفاده از روش اریفر از کم تا خیلی زیاد ارزیابی شده است.
مرضیه نهتانی عبدالحمید دهواری
فرسایش بادی و عامل باد پدیدههایی هستند که در مناطقی با اقلیم خشک و نیمه خشک به شدت سبب دگرگونی محیط زیست، تغییر کیفیت آب و هوا تهدید سلامت جامعه و سایر مسائل اقتصادی و اجتماعی میگردند. بررسی آنچه که سبب بروز چنین مشکلاتی میگردد به دلیل گستردگی و تنوع عوامل دخیل در آن کار بسیار مشکلی است. عواملی همچون آب و هوا، کاربری و مدیریت اراضی، خصوصیات ذاتی خاک و زبری سطح آن و فیزیوگرافی منطقه، هرکدام به تنهایی و یا در کنار هم معضل فرسایش بادی را تشدید میکنند. بنابراین ضرورت و لزوم بررسی هر یک از این عوامل و یا مجموعه آنها موضوعات متنوعی است تا بسختی بتوان دریافت که هر کدام از آنها چقدر در بروز پدیدهی مخرب فرسایش نقش دارند. در این تحقیق سعی گردیده تا بر روی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و اثرات آنها بر فرسایشپذیری بادی منطقه زهک مطالعه گردد. با استفاده از نقشههای زمین شناسی، توپوگرافی، (مدلهای رقومی ارتفاعی) عکسهای هوایی و بررسی میدانی، منطقه مورد مطالعه در قالب 11 رخساره ژئومرفولوژی تهیه گردید. به علت همگن بودن منطقه، از کلیه رخسارههای ژئومرفولوژی نمونهبرداری گردید تا خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک( بافت، ساختمان، درصد رس، درصد ماسه، درصد سیلت، رطوبت، وزن مخصوص ظاهری، مادهی آلی، نیتروژن کل، درصد سنگریزه، میانگین وزنی قطر ذرات،caco3, caso4, k, na, mg, ca ec, ph, esp, sar, sp) تعیین گردد، سپس درهمان نقاط نمونهبرداری، فرسایشپذیری بادی خاک و سرعت آستانه فرسایشبادی توسط دستگاه تونل باد اندازهگیری شد و با استفاده از نرم افزار spss16.0 نقش و اثر هرکدام از خصوصیات خاک بر روی این دو عامل (فرسایشپذیری بادی خاک و سرعت آستانهی فرسایش بادی) بررسی شد. اثر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک توسط رگرسیونگیری در نرم افزار spss16.0 انجام شد. نتایج تحقیق نشان داد که منطقه مورد مطالعه از پتانسیل فرسایشپذیری بالا و سرعت آستانه فرسایش بادی پایینی برخوردار است و خاک منطقه دارای مادهی آلی، رطوبت و پایداری کم، بافت عموما خیلی سبک تا سبک و ساختمان نامناسب میباشد. از میان کلیه خصوصیات ذاتی خاک sar، esp، بافت و ساختمان دارای بیشترین نقش و اثر در فرسایشپذیری خاک منطقه زهک میباشند که دامنه اثر خصوصیات فیزیکی خاک پارامترهایی همچون شاخص پایداری خاک (mwd)، رطوبت، درصد ذرات بزرگتر از 0/84mm و سنگریزه موجود در خاک را نیز در برمیگیرد. بیشترین فرسایشپذیری بادی خاک در سرعت 8m/s در ارتفاع 25cm کف تونل، مربوط به اراضی کشاورزی رها شده و در سرعت 12m/s در ارتفاع 25cm کف تونل، مربوط به تپههای ماسهای بود. کمترین سرعت آستانه برای رخسارهی تپههای ماسهای مالچپاشی و جنگلکاری شده و با فاصله کم تپههای ماسهای و بیشترین آن برای رخسارههای بستر رودخانه و مسیلها و اراضی زراعی رها شده شورو پف کرده به دست آمد. در پایان نقشه سرعت آستانه فرسایش بادی و فرسایشپذیری بادی خاک درهر واحدکاری در دو سرعت 8m/s و 12m/s به کمک نرم افزار arc gis 9.3 تهیه گردید.