اقلیم و توپوگرافی، دو عامل مهم خاکسازی می باشند که پیدایش و تکامل خاک را تحت تأثیر قرار می دهند. تحقیق حاضر به منظور مطالعه تأثیر پستی و بلندی و اقلیم بر تشکیل و تکامل خاکهای ردیف توپوگرافی- اقلیمی و نیز بررسی خصوصیات فیزیکی، شیمیایی، کانی شناسی رسی و میکرومورفولوژی خاکها در یک برش طولی از دشت کرمان به طرف ارتفاعات لاله زار انجام پذیرفت. منطقه مورد مطالعه، به مساحت حدود 1200 کیلومترمربع در جنوب غربی شهر کرمان قرار گرفته است. دوازده عدد پروفیل شاهد بررسی شد. پروفیل های 1 تا 5 در ابتدای برش طولی دارای رژیم رطوبتی اریدیک و حرارتی مزیک بودند. از سوی دیگر، پروفیل های 6 تا 12 در رژیم رطوبتی زریک و حرارتی مزیک واقع شده اند. مطالعه بخش رس خاکها حاکی از وجود کانیهای رسی کلریت، ایلیت، پالیگورسکیت، اسمکتیت، کانیهای مخلوط منظم و کائولینیت میباشد. وجود و مورفولوژی بلورهای پالیگورسکیت توسط میکروسکوپ الکترونی روبشی و عبوری بررسی گردید.به طرف انتهای برش طولی، با افزایش رطوبت، از پایداری پالیگورسکیت کاسته می شود و اسمکتیت، کانی غالب خاک میباشد.فرم های پوشش، پرشدگی منافذ، هایپوکوتینگ و نادول های کربنات کلسیم همراه با فرم های عدسی و صفحات درهم قفل شده گچ پدوفیچرهای غالب خاک را تشکیل می دهند.پوشش های رسی نیز در افقهای آرجیلیک بخش های فوقانی منطقه مورد مطالعه مشاهده گردید.

منطقه مورد مطالعه در شمال غربی شهرستان کرمان و در نزدیکی بخش چترود واقع شده است. خاک های واقع در این منطقه، در چهار واحد ژئومورفولوژی پدیمنت سنگی، مخروط افکنه، دشت دامنه ای و پلایا شکل گرفته اند. به دلیل آزاد شدن مقادیر زیادی از یون های سولفات و کلسیم از سازند مارل واقع در ناحیه فوقانی منطقه، خاک های دشت زحمت کشان با تجمع بالای گچ و آهک همراه است. پستی و بلندی مهمترین عامل در تشکیل و تکامل این خاک هاست. متکامل ترین خاک ها در سطوح ژئوموفیک پلایا و جوان ترین خاک ها در سطوح ژئومورفیک فن تشکیل شده اند. نتایج کانی-شناسی رس، حضور کانی های ایلایت، کلرایت، اسمکتایت، کائولینایت، پالیگورسکایت، کوارتز و فلدسپار را نشان می دهد، که با حرکت ازقسمت شرقی دشت به سمت غرب، از میزان ایلایت و کلرایت کاسته شده و بر کانی اسمکتایت افزوده شده است. مطالعات میکرومورفولوژیکی نشان دهنده انواع پدوفیچرهای گچی و نمکی شامل پوشش ها، پرشدگی ها، اشکال عدسی شکل و صفحات درهم قفل شده گچ و پوشش های نمک است.

فرایندهای خاکسازی در تشکیل و تکامل خاک های هر منطقه موثر می باشند. در بین فرایندهای خاکسازی اقلیم و توپوگرافی (ژئومورفولوژی) در مطالعات خاکشناسی و شناخت و نحوه ی تشکیل خاک از اهمیت ویژ ه ای برخوردار می باشند. تحقیق حاضر به منظور بررسی رابطه ی خاک و سطوح ژئومورفیک مختلف انجام شده است. منطقه ی مورد مطالعه از ارتفاعات کوه هزار واقع در نزدیکی شهر راین شروع شده و به سطوح فلات واقع در نزدیکی شهر بم ختم می شود. این منطقه در رژیم های رطوبتی زریک (خاکرخ های سوم و پنجم) و اریدیک(سایر خاکرخ ها) و رژیم حرارتی مزیک (همه خاکرخ ها) قرار گرفته است. پدیمنت های سنگی، پوشیده، دشت دامنه ای، فلات ها و دشت سطوح ژئومورفیک شناسایی شده در منطقه می باشند. تعداد 12 پروفیل در سطوح ژئومورفیک مختلف حفر شد و از بین آن ها 11 پروفیل (حداقل یک پروفیل در هر سطح) به عنوان پروفیل های شاهد انتخاب شدند. بررسی های فیزیکوشیمیایی افزایش میزان هدایت الکتریکی خا-ک ها را از سطح پدیمنت سنگی به طرف دشت و همچنین کاهش میزان هدایت الکتریکی را در رژیم رطوبتی زریک نسبت به رژیم اریدیک نشان می دهد. شواهد اقلیم گذشته نیز در سطوح فلات مشاهده شدند. وجود افق آرجیلیک در پروفیل پنجم مربوط به اقلیم در حال حاضر منطقه(رژیم زریک) می باشد در حالی که سایر افق های آرجیلیک (پروفیل های 8 و10و11) مربوط به اقلیم مرطوب تر گذشته می باشند. پوشش ها و پرشدگی های آهکی، گچی و رسی و همچنین کریستال-های منفرد گچی در متن خاک و صفحات درهم قفل شده گچی از پدوفیچرهای میکرومورفولوژیکی غالب در منطقه می باشند. خاک های دشت دامنه ای به عنوان منبع گچ برای سطوح ژئومورفیک پایین دست در نظر گرفته شدند. مطالعات کانی شناسی رسی وجود کانی های ایلیت، کلریت، کائولینیت، اسمکتیت و کوارتز را در هر دو سطح ژئومورفیک پدیمنت سنگی و پوشیده وکانی پالیگورسکیت را منحصراً در سطح پدیمنت پوشیده نشان دادند.نتایج تحقیق حاکی از ارتباط نزدیک خاک با سطوح ژئومورفیک می باشد. به این صورت که سطوح ژئومورفولوژی گوناگون در منطقه ی مورد بررسی بر خصوصیات فیزیکی، شیمیایی، میکرومورفولوژیکی و کانی-شناسی خاک ها و در نهایت طبقه بندی خاک های منطقه موثر بوده است.

خاکهای گچی جز خاکهای غالب موجود درمناطق خشک و نیمه خشک بوده ، حدود 28 میلیون هکتار در ایران گسترش دارند. در حالیکه مطالعات زیادی مربوط به رابطه خاک-ژئومرفولوژی در خاکهای آهکی وجود دارند، در مورد خاکهای گچی اطلاعات زیادی در دسترس نمی باشد. منطقه رفسنجان در فاصله 110کیلومتری غرب کرمان به عنوان منطقه مورد مطالعه انتخاب گردید. تعداد 14 پروفیل شاهد در سطوح مختلف ژئومرفیک شامل پدیمنت سنگی، پدیمنت پوشیده، حاشیه پلایا، پلایا و سطوح حدواسط پدیمنت و پلایا واقع بر دو ترانسکت عمود بر هم در مناطق نوق و علی آباد مورد مطالعه قرار گرفت.نتایج نشان می دهد که تغییرات آب و هوایی در منطقه به وضوح مشاهده گردید . بنابراین رابطه بسیار نزدیکی بین کلیه خصوصیات مرفولوژیک، فیزیکی-شیمیایی ، کانی شناسی رسی، میکرومرفولوژی، میکروسکوپ الکترونی و ژئوشیمی ایزوتوپهای پایدار در خاک با موقعیت ژئومرفیک در منطقه یافت شد که موید رابطه خاک-ژئومرفولوژی می باشد.