عقل حجّت باطنی خداوند و وسیل? فهم و دریافت معارف بنیادین اعتقادی است. شکوفا سازی و تربیت این موهبت الهی، رسالت تمامی ادیان آسمانی و به ویژه، دین اسلام بوده است.تحقیق حاضر با هدف« بررسی اصول و روش های تربیت عقلانی بر مبنای سخنان امام رضا(ع)» صورت پذیرفته است. این تحقیق، از نوع« تحقیقات کاربردی »، روش آن «توصیفی-تحلیلی» و روش تجزیه و تحلیل اطلاعات، « تحلیل محتوا » است. مهم ترین نتایج حاصله از این تحقیق، به این شرح است: 1- عقل با توجه به سخنان امام رضا (ع)، عبارت است از: « نیروی تشخیص حق و باطل در قلمرو نظر و خیر وشر در قلمرو عمل، از یک سو، و بازدارند? از اعمال سیئه و هدایت کننده به اعمال صالح، از سوی دیگر». 2- اصول و روش های تربیت عقلانی، براساس سخنان امام رضا (ع)، عبارت است از: « مجموعه اصول و روش های مستخرج از سخنان امام رضا (ع)، که به گون? منظم و سازمان یافته، موجب رشد و پرورش عقل در دو جنب? نظری و عملی، در جهت دستیابی به اهداف واسطه ای ِعلم، ایمان، و عمل و نیل به هدف غایی ِقرب الهی» هستند. پس می توان گفت که تربیت عقلانی از دیدگاه امام رضا (ع) این گونه تعریف می شود: « ایجاد زمینه های مساعد برای پرورش هرچه بهتر عقل نظری و عقل عملی متربی به گونه‏ای که متربی بتواند مسائل درون دینی و برون دینی را درک و هضم کند و اعتقاد به باورهای دینی و عمل به احکام از روی بصیرت باشد و نه تقلید و تعبد، و اگر جایی هم مسأله‏ای را به طور تعبدی می ‏پذیرد، دلیل عقلی او را به این تعبد رهنمون کرده باشد ». 3- اصول تربیت عقلانی بر مبنای سخنان امام رضا(ع) به دو گروه تقسیم شده است: اصول عام شامل: اصل اعتدال، اصل لزوم هماهنگ بودن علم و عمل، اصل هماهنگی با فطرت، اصل آزادی مبتنی بر عقل است. اصول خاص مربوط به پرورش عقل نظری عبارتند از: اصل پیوستگی تجربه اندوزی، علم آموزی، اندیشه ورزی، اصل تفکیک علم و اندیشه و تجربه مفید از علم و اندیشه و تجربه غیر مفید، اصل لزوم روح علمی داشتن، اصل حکمت جویی، اصل تلازم عقل و علم، اصل لزوم منع حکمت آموزی به نا اهلان است. اصول خاص شامل: اصول خاص مربوط به پرورش عقل عملی عبارتند از: اصل رعایت مراحل تزکیه نفس، اصل تکلیف متناسب با توانایی، اصل لزوم پیروی عقل از فرامین الهی. 4- از سخنان امام رضا (ع)، روش های مختلف برای تربیت عقل به دست آمده است: روش های تربیت عقل نظری عبارتند از: روش تفکّر، روش تعلّم، روش تجربه اندوزی. روش های تربیت عقل عملی عبارتند از: روش تزکیه نفس که شامل: غفلت زدایی، توبه، زهد، مراقبه و محاسبه، تقوا. از این چهار روش، روش های اول، دوم، و سوم، برای تربیت عقل نظری و در راستای تحقّق اولین هدف واسطه ای،یعنی« علم» و روش چهارم، برای تربیت عقل عملی و در جهت تأمین دومین و سومین اهداف واسطه ای، یعنی« ایمان و عمل »؛ و هر چهار روش برآورند? هدف غایی تربیت عقلانی، یعنی « قرب الهی » هستند.

پرسش و پرسشگری یکی از لوازم مهم در تربیت است و پرداختن به جایگاه پرسش در تربیت و بررسی آن از لحاظ نظری ضروری به نظر می رسد. یکی از اندیشمندانی که به مفهوم پرسش توجه ویژه دارد، گادامر است. در این پژوهش ابتدا مفهوم پرسش از دیدگاه گادامر بررسی می شود و سپس ویژگی های تربیت پرسش محور براساس آن استخراج می گردد. آنگاه به پرسش های قرآنی پرداخته می شود و ویژگی های تربیت پرسش محور در قرآن نیز ارائه می شود. سپس پرسش از منظر گادامر براساس پرسش های قرآنی مورد نقد قرار گرفته و در نهایت براساس نتایجی که از این نقد حاصل می شود، راهکارهایی جهت بهبود نظام تربیتی ایران ارائه می گردد. در این پژوهش از روش تحلیل تفسیری جهت تبیین پرسش و پرسشگری، روش استنتاجی برای استخراج ویژگی های تربیت پرسش محور استفاده شده است و برای نقد رویکرد گادامر براساس قرآن روش استنطاق مورد استفاده قرار گرفته است. براساس نتایج پژوهش، اهداف تربیت پرسش محور براساس دیدگاه گادامر عبارتند از: تحقق فهم، تقویت تفکر، گشودگی نسبت به تجارب بیشتر، خلق معانی جدید، زمینه سازی، آشکار سازی قابلیت ها و نامتعین سازی. اصول تربیت پرسش محور مبتنی بر رویکرد گادامر عبارتند از: تعمق، تحقق گفتگو، وسعت نظر، مشارکت، ایجاد میل و طلب، توجه به عمل، توجه به تفاوت ها. اصول تربیت پرسش محور براساس قرآن نیز عبارتند از: زمینه سازی، ایجاد برانگیختگی عاطفی، پرسش از تناقضات بینشی، غفلت زدایی و پرسش از بدیهیات، تحول درونی، اعطای بینش، طرح دلیل بر مدعا، تبیین و طلب آن، معرفی عرصه های تفکر، تغییر عملکرد، بسط منظر فرد، تذکر نسبت به موقعیت ارتباطی، گفتگوی ناهم سطح. راهکارهایی برای نظام تربیتی ایران مبتنی بر نقد تطبیقی این دو رویکرد، در سه سطح ساختاری، محتوایی و انسانی ارائه شده است که عبارتند از: برنامه درسی منعطف و کاهش تمرکزگرایی (سطح ساختاری)، تنظیم دو نوع محتوای ثابت و متغیر (سطح محتوایی) و تربیت نیروی انسانی متخصص در این زمینه (سطح انسانی)

هدف از پژوهش حاضر آن است که کتاب مورد نظر را از جنبه استفاده از دیدگاههای امیر مومنان علی(ع) در زمینه تربیت اجتماعی مورد بررسی قرار داده و با دستیابی به میزان تطابق آن با مولفه های مطرح در منظر امام علی(ع) دیدگاههای مناسبی را در جهت بهره گیری هرچه بیشتر در این زمینه ارائه دهد. این تحقیق که با شیوه توصیفی- تحلیلی متون کتاب درسی صورت گرفته، به بررسی روشها و مولفه های تربیت اجتماعی از دیدگاه امام علی(ع) و مطابقت آن با روشها و مولفه های مطرح در کتاب تفکر و سبک زندگی پایه هفتم پرداخته است. یافته ها حاکی از آنند که روشهای تربیتی مطرح در دیدگاه امام علی(ع) چون: ابراز توانایی، موعظه، تعقل و دوراندیشی، مشورت و الگویی در کتاب مورد نظر استفاده شده، اما روش تربیتی تغافل از نظر دور مانده است. در زمینه مولفه های تربیت اجتماعی نیز مواردی مانند: رازداری، همنشینی با نیکان (اهل خیر، دانشمندان و مومنین) تواضع و فروتنی در برابر مردم و امر به معروف و نهی از منکر که در دیدگاه امام علی(ع) مورد تاکیدند، در کتاب تفکر و سبک زندگی مطرح نشده اند و در بحث مولفه های آسیب گذار برتربیت اجتماعی نیز، دروغگویی، پرحرفی، خودبزرگ بینی، بدگمانی، عدم انتقاد پذیری، ترک امر به معروف و نهی از منکر وکینه توزی درکتاب فوق یا مطرح نشده و یا به نحو مطلوبی بدانها پرداخته نشده است.

از آن جا که انسان همواره به دنبال سلامت جسمی و روانی است، و از نگرانی ها و ناراحتی های روحی و روانی گریزان است، و به دنلال منبع آرامش و اطمینان است، و با توجه به این که دنیای تکنولوژی به داروی مفیدی جهت تسکین دردهای روحی و روانی دست نیافته، و گاه به نگرانی و ناراحتی او افزوده است، ضروری به نظر می رسد، که انسان باید به یک منبع قوی و نیرومند متصل باشد، تا بتواند بر عوامل زمینه ساز، بروز اختلالات خلقی و روانی غالب آید، اینجاست؛ که کتاب آسمانی قرآن و احادیث معصومین (علیهم السلام) ، انسان را به سوی خرد فرا می خوانند، و دریچه ای از امید را به روی او می گشایند. و با تاکید بر این که همراه سخنی آسان هست؛ راه نگرانی ها را بر او مسدود می سازند. نویسنده، در این نوشتار با هدف بهداشت روان، و سالم سازی محیط روانی و پیشگیری از اختلالات روانی در صدد معرفی اختلالات خلقی و روانی و راه های درمان آن از دیدگاه قرآن و سنت در کنار روان شناسی است.