اروپاییان به علل و انگیزه های متفاوتی قدم در راه سفر می گذاشتند که عمده ترین آن دلایل عبارت از: تبلیغ آیین مسیحیت، اتحاد با ایران علیه دشمن مشترک امپراطوری عثمانی، برقراری روابط سیاسی-تجاری، فعالیت های بازرگانی، سیاحت، انجام فعالیت های علمی و اکتشافی، تصدی سمت وزیرمختاری و ... بوده است. در این پژوهش تعدادی از سفرنامه های سیاحانی که از آغاز عصر صفوی تا پایان دوره ی قاجار از ایران و عراق دیدن کرده بودند، معرفی شده است. در ادامه، اظهارات سیاحان درباره ی جنبه های معماری مزارات امامان و منسوبان آنان و مقابر غیر از ائمه و امام-زادگان در ایران و عراق، گردآوری و بررسی شده است. سپس به کارکردهای مزارات و مقابر در زندگی اجتماعی و اقتصادی مردم با تکیه بر سفرنامه های اروپاییان پرداخته شده است. از خلال گزارش های سیاحان مشخص می شود که بناهای آرامگاهی در طول زمان تغییرات متعددی را به خود دیده و تغییر سلسله-های پادشاهی و گذشت زمان تأثیراتی در تغییر توجه مردم و نیز حکومت نسبت به آن بناها داشته است. این گزارش ها در برخی موارد به دلیل فقدان آگاهی و عدم برخورداری سیاح از دانش معماری و نیز متکی بودن بر اطلاعات شفاهی عاری از خطا نبودند. آداب و رسومی نظیر بست نشینی، زیارت، توسل، دخیل و دفن اجساد اموات در جوار مزارات و مقابر، که در حال حاضر یا به نابودی گراییده و یا کمرنگ شده اند، در زندگی اجتماعی و اقتصادی مردم ایران و عراق نمود و ظهور بسیاری داشته است؛ به طوری که ارتباط دو طرفه ای میان درآمد شهرهای مذهبی با تعداد زایران و اموات وجود داشت، همچنین رونق برخی مشاغل در جامعه وابسته به همین آداب و رسوم بود.

منظور از تاریخ نگاری محلی مجموعه آثاری است که درباره یک ناحیه یا شهر معین فارغ از زبان اثر یا نژاد مولف نوشته شده است. دراین پژوهش تاریخ های محلی خراسان وماوراءالنهر، انواع آنها وشرایط وعوامل موثر برتألیف آنها مورد بررسی قرار گرفته است. براین اساس، تاریخ های محلی به دو گروه تاریخ نامه های محلی وزندگی نامه های محلی تقسیم شده اند . از مجموع 46 اثر شناسایی شده در این دوره، 20 عنوان تاریخ نامه محلی(43%) و20 عنوان نیز زندگی نامه محلی (43%) وشش عنوان(14%) تاریخ های محلی ناشناخته هستند که نمی توان آنها را ذیل تاریخ نامه ها یا زندگی نامه های محلی قرار داد. براساس بررسی های صورت گرفته، از سده هفتم تا پایان عهد صفوی این آثار غالباً تحت تأثیر عوامل سیاسی به رشته تحریر درآمده اند؛ شرایط نابه سامان خراسان و ماوراءالنهر به هنگام هجوم مغول در سده هفتم ه.ق و تمرکز گرایی و ملی گرایی صفویان و درگیری های ایشان با شیبانیان وگورکانیان هند در سده دهم هجری از مهم ترین عوامل کاهش نگارش تاریخ های محلی در سده های مزبور به شمار می آید. به طوری که در این دو سده تنها 11 اثر تألیف شد که فقط 23% کل آثار را تشکیل می دهد. اما حمایت مادی ومعنوی ایلخانان وتیموریان وسلسله های محلی از مورخان وعلاقه ایشان به حفظ مآثرشان و برقراری شرایط نسبتاً پایدار سیاسی در مدت حکومت ایشان، از مهم ترین عوامل افزایش محلی نگاری محسوب می شود. در این دوره 21 اثر تألیف شد که45% آثار را شامل می شود و رشد دو برابری آثار را به نسبت دوره آشفتگی نشان می دهد.

رساله یهودیان در اسپانیای اسلامی شامل چهار فصل است که فصل اول آن دربردارنده ی کلیاتی درباره تاریخچه ی سکونت یهودیان در اسپانیا و وضعیت آنان در دوران حاکمیت گوت ها است. در فصل دوم، جایگاه یهودیان در فتح اَنْدَلُس، پراکندگی جمعیت یهودی در شهرها و وضعیت یهودیان در دوران والیان، امارت و خلافت، از جمله شرح حال حَسْدایْ بن شَپْروط و فعالیت های سیاسی، فرهنگی و پزشکی مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل سوم راجع به تشکیلات مذهبی جامعه ی یهود و فعالیت های اقتصادی یهودیان بحث شده و در فصل آخر به فعالیت های فرهنگی علمای یهودی در حوزه ی تورات، زبان و ادبیات عبری و جغرافیا پرداخته شده است. بدون شک این پژوهش کامل نیست و نقایصی دربردارد؛ زیرا نگارنده به تمامی منابع انگلیسی دست نیافته است؛ همچنین به دلیل عدم آشنایی با زبان عبری و اسپانیایی، نتوانسته به طور مستقیم از این منابع استفاده کند؛ گرچه منابع انگلیسی در پژوهش های خود از متون عبری و اسپانیایی زبان استفاده کرده اند. این تحقیق اگر چه به جنبه های سیاسی، اقتصادی و علمی یهودیان اَنْدَلُس تا پایان خلافت امویان در آغاز سده 5ق/11م. پرداخته اما به همه ی پرسش های موجود در این زمینه پاسخ نمی دهد؛ زیرا به مباحثی همچون آداب و رسوم، خوراک، پوشاک، معماری و روابط درون گروهی یهودیان با یکدیگر نپرداخته است. یکی از دلایل اشاره نکردن به این مباحث، کمبود منابع در این باره است؛ البته از آغاز دوران ملوک الطوائف مطالب بیشتری در این زمینه به چشم می خورد. امیدوارم تا این پژوهش زمینه ای را برای پژوهش های کامل تر فراهم آورد و با بررسی وضعیت یهود در دوران ملوک الطوائف، مرابطان و موحدان بتوان به یک چشم انداز کلی از وضعیت جامعه ی یهود در اَنْدَلُس و تعامل آن ها با مسلمانان دست یافت. در پایان این رساله نتیجه می گیریم که: مسلمانان که در ابتدای ورود به اَنْدَلُس در سال 92ق/711م. آشنایی چندانی نسبت به سرزمین اسپانیا نداشتند، از راهنمایی های یهودیان برای فتح این سرزمین بهره بردند. بدون شک یکی از علل همکاری یهودیان با مسلمانان، آزار و اذیتی بود که از گوت ها متحمل می شدند و به دنبال فرصتی بودند تا از آنان انتقام بگیرند. تصویب نشدن قوانینی از سوی حکومت مرکزی علیه یهودیان، نشان دهنده ی زندگی مسالمت آمیز یهودیان در اَنْدَلُس است. کمبود آگاهی درباره ی یهودیان در سده های 2-3ق/8-9م. می تواند حاکی از زندگی آرام آنان با سایر ساکنان اَنْدَلُس و یا بی توجهی تاریخ نگاران آن دوره به سرنوشت یهودیان بوده باشد؛ زیرا در این دوره بیشتر به شورش های داخلی و حملات مسیحیان شمال توجه می شده است. حضور حَسْدایْ بن شَپْروط در دربار امویان اَنْدَلُس حاکی از شایسته سالاری و آزادی دینی در دستگاه حکومتی اموی است. او به سبب تسلط بر زبان های عربی، عبری و لاتینی و تبحر در دانش پزشکی در دربار عبدالرحمن الناصر و حکم المستنصر فعالیت کرد، بدون این که آیین خود را تغییر دهد و به دین اسلام بگرود. مأموریت هایی که از سوی حکام اموی به المنصور یهودی، حَسْدایْ بن شَپْروط، ابن جائو و ابراهیم بن یعقوب طُرْطوشی سپرده شد، نشان دهنده ی ارتباط نزدیک دربار با یهودیان و اعتماد به آنهاست. اقتصاد یهودیان در سایه ی حکومت مسلمانان پیشرفت کرد؛ زیرا قوانینی تصویب نشد تا همچون دوران حاکمیت گوت ها، فعالیت های تجاری یهودیان را محدود کند. عدم وابستگی یهودیان به زمین و سابقه ی طولانی آنان در تجارت کالاهای منقول نیز باعث شد تا آنان بتوانند آزادانه روابط تجاری خود را در اسپانیا و خارج از آن توسعه دهند. جامعه ی یهود در اَنْدَلُس به عنوان یک اقلیت توانست منفعت خود را با منافع دستگاه حکومت سازگار کند و از این طریق به اهداف خود نائل شود؛ زیرا ایشان قومی آواره بودند و نیاز به حمایت حکومت داشتند و در سایه ی همین حمایت بود که توانستند به وضعیت اقتصادی و فرهنگی خویش رونقی دهند.

اقوام ترک زبان به سبب عوامل جغرافیایی و تاریخی روابط پیوسته ای با ایرانیان داشته اند. آنان از طریق ایرانیان با اسلام آشنا شدند و ایرانیان به واسطه برتری تمدنی خود تاثیر آشکاری بر ترکان نهادند. سابقه زبان فارسی در آسیای صغیر به دوران هخامنشیان می رسد که یکی از استان های این سلسله محسوب می-شده است. بعد از اسلام و تسلط آل سلجوق بر آسیای صغیر زبان و ادب فارسی در آن جا بیش از گذشته توسعه یافت. سلاطین ترک سلجوقی و عثمانی، کارگزاران ایرانی هنرمندان و ادبا علما و اهل تصوف نقش مهمی در گسترش زبان و ادب فارسی ایفا کردند. این زبان علاوه بر تاثیر در ادبیات و شعر قلمرو عثمانی در حوزه کشورداری خاصه در بخش های مختلف دیوانسالاری عثمانی نقش بارزی پیدا کرد و اسامی بسیاری از سازمان ها و کارگزاران اداری مالی و نظامی از واژه های فارسی ساخته شد. با شروع تنظیمات در فرهنگ عمومی عثمانی نسبت به یادگیری زبان فارسی واکنش منفی ایجاد و در نهایت منجر به تضعیف جایگاه واژه های فارسی شد.

چکیده ندارد.