نام پژوهشگر: علی نیکنام
علی نیکنام عسل عظیمیان
موضوع علیت و رابطه علیت یکی از مباحثی است که با وجود اهمیت آن کمتر به آن پرداخته شده است در این پایاننامه سعی شده به اهمیت و جایگاه آن و به جهت نیازهای اجتماعی و تنوع و تحول آنها در سیر زمان که تحول بنیادین گشته و هر یک از ویژگیهای خاصی برخوردار بوده است. سعی شده بهطور کلی به جایگاه علیت و رابطه علیت در ارکن متشکله جرم بپردازیم و رابطه آن را با عنصر قانونی- عنصر مادی و عنصر معنوی به کنکاش بگذاریم و نیز موارد وجود استثناء در لزوم احراز رابطه علیت در جرایم مفید و غیره را بررسی کنیم و به طرح تئوریهای مختلف در چگونگی احراز و کشف رابطه علیت در مسائل مختلف و نیز بیان ایرادات وارده بر هر نظریه بپردازیم و از نظریههای دانشمندان و حقوقدانان که هر یک از منظری و به ارائه تئوریهای خود در حل مسئله علیه پرداختهاند استفاده شود. در این پایاننامه سعی شده از نظریات حقوقدانان و دانشمندان مختلف و علماء و کتابهای مختلف حقوقی و فقهی که موضوع مبحث علیت میباشد استفاده شده و همچنین مقالات و بررسی نظریههای گوناگون و اینکه چهارچوب تعیین جرم، ضمانت اجراها و مسئولیتها در دورانهای مختلف چگونه صورت میگرفته است بشر اولیه با قوانین طبیعی بیگانه و علل پدیدهها را نمیشناخت از نظر آنها پدیدهها ناشی از قوای عالی بودند که جهان را از جمعیت پر میکنند لذا هر واقعه ناگوار اعم از عمدی و یا غیرعمدی (اتفاقی) مستند به قدرت شومی یا اهریمنی میشد که به عنوان یکی از موجودات زنده عمل میکرد لذا هنگامی که اختلالی در نظم بهنجار روی میداد یک واکنش عاطفی توام با ترس و خشم تولید میشد که از بین رفتن آن جزء یا طرد آن از جامعه ممکن نبود و برای خلاصی از شر کسی که به طور عمدی و یا حتی غیرعمدی موجب خسارت به هیأت اجتماع شده هیچ اولویتی دیگر وجود نداشت و همچنین رابطه علیت در جوامع ابتدایی و نحوه اجرای مجازاتها چگونه بوده و آیا خطای جزای شرط ضروری نتیجه میباشد یا نه؟ آیا با فقدان این خطا نتیجه به همان شکلی که بروز کرده حادث شده یا خیر اگر پاسخ منفی باشد میتوان گفت که رابطه علیت بین نتیجه و خطا وجود دارد. آنچه در فقه شرط سبب یا علت نامیده میشود در این نظریه همگی از مصادیق علت شمرده میشوند زیرا معلول به انتفای هر یک از آنها منتفی میشود در این نظریه تمامی عوامل دور و نزدیک و قوی و ضعیف شرط ضروری و بنابراین علت هستند بیش از حد قلمرو و مسئولیت را گسترش میدهد و تفاوتی بین عوامل و شرایط زمینهساز نتیجه که عرفاً میان آنها و حصول نتیجه رابطهای نیست و علل اصلی و موثر در نتیجه قایل نیست و زحماتی که فقههای اسلامی در راه تبیین علیت کشیدهاند نباید غافل شد چه اینکه با غور نظرات و آرای این دانشمندان مشاهده میکنیم که ایشان نیز سعی کردهاند با بیان اصطلاحات همچون علت و سبب و شرط در نهایت مولفههای ایجاد کنند تا بوسیله آنها به علت واقعی و اصلی هر حادثه دست یابند. روش تحقیق در این پایاننامه پس از مجموعه بررسیها و تحقیقات و جمعآوری اطلاعات اسناد و مدارک، کتاب و مقالات علمی و منابعی فقهی و اسلامی از روش میدانی و کتابخانهای استفاده و جمعآوری بعمل آمده است.