شخصیّت پادشاهان در مثنوی های عطار تا چه اندازه به چهره ی تاریخیشان شباهت دارند؟ پادشاهان در مثنوی های عطار از چه میزان تنوع برخور دارند؟ و شناخت این شخصیّت ها تا چه اندازه می تواند مخاطب را از شیوه ی کار عطار آگاه کند؟ هدف پژوهش حاضر این است که با بررسی چهره ی پادشاهان در مثنوی های عطار و مقایسه ی آن با چهره ی این شخصیّت ها در کتب تاریخی، تا اوایل قرن هفتم، به سئولات مطرح شده، پاسخ گوید. در ابتدا فرضیه ها چنین مطرح شد که عطار در مثنوی های خود در شخصیّت بعضی از پادشاهان که از آنها یاد کرده، دخل و تصرفاتی انجام داده و آنگونه که مد نظرش بوده آنها را مطرح کرده است. پادشاهان و حوادث مربوط به آنها در مثنوی های عطار از میزان بالایی از تنوع برخور دارند و به نظر می رسد پادشاهان تاریخی در مثنوی های او حضور پررنگ تری دارند. این پژوهش با گردآوری موارد مورد نیاز از کتب دست اول که شامل: چهار مثنوی عطار و 24 کتاب تاریخی و تفسیری ترجمه شده به زبان فارسی تا اوایل قرن هفتم هجری می باشد، به استخراج جنبه های مشابه در دو أثر ادبی و تاریخی دست زده و در ادامه با استفاده از روش تحلیلی و توصیفی، پرداخته است. حاصل این پژوهش آن بود که هر چه شخصیّت های مورد استفاده ی عطار فاصله ی زمانی بیشتری با زمان حیات او داشته اند کمتر در معرض تغییرات برای وارد شدن به شعر او قرار گرفته اند. چنانکه سرچشمه ی اغلب قریب به اتفاق حکایات مربوط به پیامبر- پادشاهان، در کتب تاریخی مورد بررسی یافت شد و این نکته در مورد پادشاهان اسطوره ای نیز صادق است. تنها پادشاهان تاریخی نزریک به زمان حیات عطار، از جمله محمود غزنوی، ملکشاه، سلطان سنجر است که بیشترین تغییرات در شخصیّت آنها اعمال شده که در این موارد نیز هر چند شاهد تاریخی دقیقی درباره ی این روایات یافت نشد، امّا تأثیرپذیری از فرهنگ عامه، فاصله ی زمانی اندک با پادشاهان و از بین رفتن برخی از کتب تاریخی این دوره را نمی توان نادیده گرفت. کلید واژه: پادشاهان، عطار، تاریخ، داستان.

با شکل گیری تصوف به عنوان یک خط مشی در مسیر دست یابی به حقیقت به مرور آدابی در جمع صوفیان شکل گرفت که از جمله این آداب سماع بود. این ادب و آیین به عنوان عنصری تهذیبی و تعلیمی در طول دوره های مختلف به تدریج صورتهایی پیدا کرد و مولفان به تناسبات دریافت خود و مقتضای زمانه برای آن تعریف و حدود و قیودی را معین کردند. طبیعی بود که سماع به هر صورتی که اجرا می شد دارای پیوندی عمیق با موسیقی بود چرا که موسیقی از جمله هنرهایی است که در میان تمام ملل مورد توجه بوده است و در میان صوفیه نیز به تناسب موقعیت جغرافیایی، فرهنگی و اجتماعی دارای اهمیت بود. سماع صوفیان مانند هر آیین دیگر دارای ارکان و اجزایی بود که می بایست صوفیه قواعد و قوانین مربوط به آنها را به درستی رعایت نماییند.مولفان صوفیه پیوسته بهد سبب نگرانی از بعضی از آفات و انحرافاتی که پیش می آمد بر عمل به قوانین ان و رعایت حرمت ان تاکید داشته اند و خروج از چارچوب ان را جایز نمی دانستند.در این پژوهش با تکیه بر موارد ذکر شده به بررسی سماع در آثار مهم صوفیه از جمله شرح تعرفف رساله قشیریه، کشف المحجوب، کیمیای سعادت، حدیقه سنایی و مثنوی مولانا پرداخته ایم.

بحث برانگیز ترین مکتب ادبی قرن بیستم، سوررئالیسم، در همه ی اندیشه ها و روش های حقیقت جویی خود پدیده ی تازه ای نیست، بلکه هزار سال پیش از سوررئالیسم عارفان اسلامی در تجربه های دینی و روحی خود به این شیوه ها دست یافته بودند سوررئالیسم نه تنها دنیای تاریخی قرن بیستم را در بر نمی-گیرد بلکه تحولی در اندیشه و تاریخ انسان از بدایت تا نهایت است، ما بر سر این موضوع دو فرهنگ تاریخی اسلامی و جدید سوررئالیسمی را در وجوه و اشتراکات و تفاوت های آنها به مقایسه ی تطبیقی رسانده ایم در این فرایند ما به دنبال وجوه و جنبه های سوررئالیستی در آثار نفّری و بایزید بسطامی هستیم و تطبیق آنها از منظر سوررئالیسم. برخورد اندیشه¬ها در جهان امروز، پدیده¬ای گریزناپذیر است و گونه¬ای از این درگیری در حوزه¬ی کار ادبیات انجام می¬شود؛ فردینان برونتیر (1849-1906)، استاد ادبیات فرانسه و عضو علوم فرهنگستان فرانسه، جمله¬ی نغزی دارد:« ما هرگز خودمان را نخواهیم شناخت اگر فقط خودمان را بشناسیم» بنابراین مرز پژوهش در ادبیات تطبیقی زبان می¬باشد و اختلاف زبان شرط پژوهش ادبیات تطبیقی است. مقایسه¬ی تطبیقی میان رشته¬ای راهی است برای نزدیکی فرهنگ¬های گوناگون به هم و با نیاز به این حوزه نگارنده با مقایسه¬ی تطبیقی آثار این دو نفر از منظر سوررئالیسم به گردآوری و فیش¬برداری اطلاعات پرداخته بود البته دشواری این موضوع در آغاز زیاد می¬نمود، در حوزه ادبیات تطبیقی در شرق و غرب زیاد کار نشده است و این کار نیازی بود که آدونیس به آن پی برده بود؛ اما بیشتر کارهای او در زبان عربی به تنهایی خلاصه می¬شد این چنین بود که دامنه تحقیقات پیشینیان درباره¬ی عرفان و زبان تصوف را علاوه بر زبان عربی به فلات ایران و مرکز ثقل ادبیات فارسی و عرفان خراسانی هم کشاندیم تا این نیاز را در زبان پارسی نیز پاسخی گفته باشیم پژوهش حاضر با روش تحلیلی- توصیفی و بر اساس مکتب تطبیقی آمریکایی به توصیف و تطبیق آثار بایزید بسطامی و نفّری از منظر سوررئالیسم می¬پردازد.

در این پژوهش منظومه گل و نوروز در سطح ادبی و زبانی پرداخته شده است.منظومه های داستانی بخش قابل توجهی از آثار ادب فارسی محسوب می شوند. از میان این قبیل آثار غالبأ آنهایی که از بن مایه ی عشق برخوردارند و در واقع جزو داستان های منظوم عاشقانه به شمار می آیند در نزد مردم دارای جایگاه ویژه ای بوده اند. خواجوی کرمانی یکی از چهره های برجسته در عرصه ی ادب فارسی است که غالب اشعارش گواه قدرت و مهارت وی در شاعری است. وی پدید آورنده ی مثنوی هایی به تقلید از بعضی از شاعران پیشین، بخصوص نظامی گنجوی است. از جمله آثار خواجو، مثنوی گل و نوروز را باید نام برد که از منظومه های غنایی و بزمی به شمار می رود. این منظومه ی غنایی که نظیره ای است بر خسرو و شیرین، تأثیر پذیری خواجو را از داستان سرای گنجه هم از نظر محتوا و هم به لحاظ زبان و تصویر های شاعرانه به خوبی نشان می دهد. در این اثر، علاوه بر داستان اصلی، چندین داستان فرعی نیزبه چشم می خورد که از زبان قهرمانان داستان بیان شده است. خواجو، چنان که از آثارش برمی آید ، ظاهرأ داستان را دستاویزی قرار می دهد تا در سایه ی فضایی که داستان برای او فراهم می آورد، به هنرنمایی می پردازد و قدرت خود را به خصوص در ایجاد تصاویر شعری زیبا به نمایش بگذارد.البته نباید از نظر دور داشت که این توجه شاعر به مقوله های زبانی و ادبی موجب نشده تا او از آنچه که به محتوای اثرش مربوط می شود، غفلت ورزد.

در تحقیق حاضر بررسی گونه ای از نثر فارسی تحت عنوان نثر فنی مورد تحلیل قرار می گیرد. به علت گستردگی نثر و نثر فنی، به بررسی سه متن فنی پرداخته می شود. متونی مانند کلیله و دمنه، جهانگشای جوینی و سندبادنامه ظهیری سمرقندی. هدف اصلی از پژوهش در سه متن فوق، تطبیق آنها با یکدیگر از نظر روایت گری و عنصر توصیف می باشد.می دانیم که توصیف از عناصر پرکاربرد نثر فنی است. نویسنده از این عنصر برای پیشبرد روایت های مختلف موجود در متن سود می برد. گاه این توصیفات تا چند سطر ادامه پیدا می کنند. همچنین عنصر توصیف کارکردهای بی شماری دارد که در تحقیق حاظر، به ذکر کارکردهای اصلی آن می پردازد و از این منظر سه متن نامبرده را مورد تحلیل و مقایسه قرار می دهد ... .

چکیده مرگ پیرامون زندگی آدمی سیر می کند و زندگی، خود را میان مرگ، نو و تازه می سازد. مرگ، این واقعیت را که روزی آدمی نیست خواهد شد، در گوش بشر زمزمه می کند، بنابراین تفکر درباره ی مرگ، جزء جدایی ناپذیر اندیشه ی آدمی است و آدمی در برابر این واقعیت به رفتارها و راه های گوناگونی متوسل شده است تا از بار هراس ترس از مرگ، رهایی یابد. در این تحقیق، نگرش عمده و متفاوت سه شاعر بزرگ ایران را در این خصوص مورد بررسی قرار داده ایم.

برای شناخت اندیشه های خلاقی که به نوعی در فرهنگ و تمدن و ادبیات ما دارای تأثیری به سزا بوده و هرکدام از آن ها باعث خلق شاهکارهای ارزنده شده اند، نخست به شناخت و بررسی پیشینه ی خود وفقِ منابع موثق نیازمندیم، منابعی که اکثر محققین آن را تأیید کرده باشند. حکیم عمر خیّام نیز یکی از مفاخر ملّی ماست که علاوه بر اشتهار ِدر علومی چون ریاضیات و نجوم در سلک شاعری و ادب فارسی نیز از بزرگ ترین رباعی سرایان ایران است که درباره ی مقام علمی و هنر شاعری او بالغ بر دو هزار کتاب و مقاله وجود دارد که چاپِ رباعیات او توسط شاعر انگلیسی «فیتزجرالد» اهمیّت اندیشه ی وی در سطح جهانی را نشان می دهد. برای عملی ساختن چنین امری یعنی «شناخت و شکل گیری اندیشه خیّام» و تأثیر شاعران و اندیشمندان قبل از وی در راستای این ساختار ارزنده ابتدا به مطالعه ی آثار و آراء فلاسفه ای چون اپیکور فیلسوفِ بنام یونانی و همچنین مطالعه ی اوضاع فرهنگی و اجتماعی دوره ساسانیان به ویژه عصر انوشیروان و تفکّر مردمان آن روزگار اعمّ از تأثیر دین زردشت، پیدایش زروانیان و ظهور فلسفه ی نوافلاطونی پرداخته و همچنین نگاهی ویژه داشته ایم به چگونگی آمیزش و تلفیق افکار و فرهنگ یونان زمین با فرهنگ این مرزوبوم و تأثیر متقابلی که هر یک بر دیگری داشته اند و سپس مقایسه نقاط اشتراک و اختلاف شخصیت و افکار خیّام با شعرای پیش از خود را سنجیده ایم، از رودکی و فردوسی و ناصرخسرو و... گرفته تا شاعر عرب ابوالعلا معرّی که در این راستا نقش او و فردوسی در شکل گیری اندیشه های خیّام از سایرین پررنگ تر بوده است. در این مقایسه سعی شده تا دغدغه های مشترک خیّام و بزرگان قبل از وی را که عمدتاً در خصوص مسائلی همچون راز آفرینش، مرگ وزندگی، حیرت در کائنات، از کجا آمدن و به کجا رفتن، جبر، قضا و قدر، اغتنام اوقات، شاد خواری، میگُساری و غیره وجود دارد مورد مطالعه و بررسی قرار داده و نمونه هایی از اشعارِ هر یک را ذکر نماییم.

بن مایه های داستانی، از نوع عناصر ساختاری – معنایی و زیبا شناختی هستند که به تقویت جنبه های ساختاری داستان کمک می کنند و سبب عمیق تر شدن مفاهیم مندرج در داستان می شوند. این پژوهش بر آن است تا نقش و کارکرد خضر را در مقام بن مایه ای داستان مورد بررسی قرار دهد. نتایج به دست آمده از رهگذر تحقیق حاضر، حکایت از این دارد که خضر به عنوان یک کهن الگو و بن مای? داستانی در بسیاری از متون فارسی ایفای نقش می کند و از این لحاظ باید متون صوفیانه را مقدم بر دیگر متون دانست که خضر در آن بیشترین نقش را به عهده می گیرد. عمده ترین کار کردهای این بن مایه عبارتند از: پیر و راهنما، یاریگر، نصیحت گو، مشکل گشا، تعلیم و راهزن طریقت. نکت? دیگر این که خضر در متون روایی فارسی – به ویژه در متون صوفیانه - نقش مثبت و گاه نقش منفی دارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

مقامات حمیدی در ادبیات فارسی از حیث موضوع منحصربفرد و در نوع خود بی نظیر است .این کتاب بدون تردید یکی از گرانبهاترین گوهرهای گنجینه ادبی ایران است که می توان آن را از شاهکارهای ادبیات فارسی محسوب داشت. مقامات حمیدی ، نموداری از اوضاع قرن ششم ایران است.در تحقیق حاضر نگارنده در نظر دارد مشبه به های مقامات حمیدی را بررسی کند و به این نتیجه برسد که آیا می توان به جهان بینی ، شخصیت و محیط حمیدی پی برد یا نه؟ یا اینکه عواملی مانند لفاظی و سجع پردازی باعث شده که حمیدی نتواند احساسات درونی خود را به رشته تحریر درآورد.

مطالعه و بررسی اعتقادات عامه به عنوان بخشی از فرهنگ عامه از جمله ضروریات پژوهش درفرهنگ ملت هاست. از آن جا که بسیاری از این اعتقادات درادبیات فارسی انعکاس یافته است دراین رساله کوشش شده است تا با بررسی اعتقادات عامه درخمسه نظامی گنجوی و تنظیم آنها به صورت الفبایی: 1 - بخشی از فرهنگ رایج در عصر نظامی معرفی گردد. 2 - زمینه های دریافت معنا و مفهوم بسیاری از اشعار نظامی که منوط به آگاهی از باورهای زمان شاعر است فراهم شود. 3 - بسیاری از اعتقادات عامه که بعضا هنوز صورت مکتوب نیافته و ثبت و ضبط نشده اند ، صورت مدون یافته تا راهنمایی برای آشنایی بیشتر با آثار شاعران دیگر باشد.

در این رساله ، حسامیزی ، یکی از عناصر تصویرساز در شعر صائب مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. حسامیزی از دیرباز در شعر شاعران فارسی زبان به کار رفته است، اما کاربرد آن تا قبل از دوره سبک هندی چندان چشمگیر نیست. در سبک هندی بسیاری از شاعران از جمله بیدل و صائب حسامیزی را به طور گسترده در شعر خویش به کار برده اند.در فصل اول این رساله مباحث نظری حسامیزی عنوان شده است که شامل: تعریف حسامیزی ، حسامیزی ، مجاز یا استعاره ، انواع حسامیزی، ترتیب حواس، حسامیزی در شعر اروپا، مختصری در باره حسامیزی در شعر فارسی ، حسامیزی و موسیقی و حسامیزی و زبانشناسی است. در فصل دوم آماری از بسامد انواع حسامیزی های صائب نشان داده شده و حسامیزی های این شاعر مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است.بسامد نسبتا بالای حسامیزی در دیوان صائب بیانگر توجه شاعر به این عنصر بلاغی است. صائب از رهگذر این صنعت شعری ، تصویرهایی زیبا و بدیع خلق نموده است که جلوه ای خاص به شعرش بخشیده است.