چکیده محقق در این تحقیق یکی از اساسی ترین مفاهیم علم سیاست یعنی آزادی در آثار دو اندیشمند معروف یکی از حوزه تمدن اسلام ( شهید مطهری) و دیگری از حوزه تمدن مغرب زمین ( جان لاک ) با تاکید بر جامعه شناسی معرفت مورد بررسی و مقایسه قرار داده است . این تحقیق بر این باور است که در تعریف از آزادی این دو متفکر تقریباً برداشت یکسانی دارند و تعریف مشابهی ارائه می دهند. اما در بحث آزادی در جمع آوری مال اهمیتی که جان لاک برای این موضوع قائل است در آثار شهید مطهری مشاهده نمی شود زیرا لاک مالکان و صاحبان دارایی را عضو کامل جامعه به حساب می آورد و حق اداره کردن جامعه به آنها می دهد. ولی مطهری هرگز ثروت را عامل برتری معرفی نمی کند. در موضوع آزادی و مذهب، هر دو اندیشمند مخالف تحمیل دین به مردم هستند . اما در موضوع دین و دولت، لاک این دو را کاملاً از هم جدا می داند در حالی که مطهری دین و دولت را یکی می داند و بزرگترین ضربه ای که به اسلام وارد شد را از زمانی می داند که دین از سیاست جدا شد . یکی از مباحث دیگری که لاک و مطهری با هم اشتراک نظر دارند موضوع رد حکومت مطلقه می باشد زیرا لاک با این منطق که شرایط حاکم در حکومت مطلقه از وضع طبیعی بدتر است و مطهری با این نگاه که حقوق مردم و حاکم نسبت به یکدیگر دو طرفه است، حکومت مطلقه را قبول ندارد.

اصولا مطالعه، تحقیق، تدوین و تکمیل هر نوشته و هر موضوع نیازمند چینش و دسته بندی مطالب به صورت منطقی با شیوه و اسلوب متناسب به آن بوده و با رویکرد خاص تنظیم و بر اساس قواعد و ضوابط دنبال می گردد. نوشتار حاضر "بررسی علل پیشرفت و انحطاط مسلمانان با توجه به آیات قرآن" با توجه به اهمیت و ضرورت آن با رویکرد تاریخی و قرآنی به صورت زیر نگارش و تدوین یافته که شامل مطالب ذیل است: 1- بیان طرح تحقیق با زیرمجموعه و عناوین کلیدی آن: بیان موضوع، هدف و اهمیت تحقیق، پیشینه تحقیق، سوال اصلی پژوهش، فرضیات پژوهش، روش و سازماندهی پژوهش و...2- بیان مقدمه که حاوی توجه به دو مرحله کاملا متفاوت از هم در مورد تاریخ مسلمانان است. توجه به پیشینه و سابقه درخشان تاریخ مسلمین در برهه از زمان در پدید آوردن تمدن عظیم اسلامی و انسانی در سطح گیتی، تسلط و حکم روایی آنان در بخش اعظم از سرزمینهای آباد آن روز و قرار گرفتن در مرحله انحطاط و عقب ماندگی تاسف بار در قرون اخیر که این دو مرحله پویایی و بالندگی و افول و خمودگی ضرورت موضوع یا شده را تاکید می کند. 3- پیش درآمد تحت این عنوان گزینه های چون: پیشرفت شگفت انگیز تمدن اسلامی، اهمیت ابعاد تمدن اسلامی، اعترافات دانشمندان غربی، تاثیر تمدن اسلامی بر تمدن غرب، مورد بحث قرار می گیرد. 4- فصل اول، در این فصل به عوامل پیشرفت در سه حوزه مهم : اسلام، مسلمین، مقتضیات زمان و مکان پرداخته می شود. عوامل مربوط به روح و محتوای اسلام مانند بی پیرایگی در آموزه ها، قوت استدلال و اقناع وجدان و عقل، سازگاری با فطرت، جامعیت و اعتدال. عوامل مربوط به روحیات و خصلت های نیک مسلمانان چون ایمان، اخلاق و رفتار پسندیده، وحدت و یکپارچگی. شرایط و مقتضیات زمان و مکان 5- فصل دوم، به عوامل انحطاط مسلمانان از بعد اعتقادی، قر آنی و تاریخی می پردازد. عوامل تاریخی مانند انحراف فکری و عملی از مسیر اصلی اسلام، تحزب فرقه گرایی، زمامداران بی لیاقت، فعالیت تخریبی اقلیت های مذهبی و دشمنان اسلام، هجوم استعمار و بیگانه به کشورهای اسلامی، با برنامه های : (تخریب عقائد اسلامی، برهم زدن وحدت مسلمین، ترویج فساد، سلب افتخارات تاریخی و دینی، مخدوش ساختن چهره های اصیل اسلامی، اندیشه جدایی دین از سیاست). عوامل اعتقادی و قرآنی: تیرگی رابطه انسان با خدا (تکذیب وحی، اعراض از یاد خدا، برخورد مستکبرانه، نسیان غفلت، و...) تکذیب پیامبران، ظلم و ستم، بی توجهی به امر معروف و نهی از منکر، تفرقه و اختلاف، اختلاف طبقاتی، تبعیض ناروا، طغیان مترفین، عصیان و گناه. 6- فصل سوم، راهکارها؛ در این فصل به سه اصل مهم به عنوان راهکار و نجات دوباره از وضعیت فعلی پرداخته شده است. اصل اول: بازگشت به اسلام راستین، یعنی بازگشت به خدا، بازگشت به پیامبر، بازگشت به خویشتن. اصل دوم: عدالت و دادگری، این اصل با توجه به اهمیت آن با عناوین ذیل به بحث گرفته شده: تعریف عدالت، حوزه مختلف عدالت، اقسام عدالت (عدالت الهی و عدالت در عرصه حیات انسانی) عدالت اجتماعی (به مثابه تناسب، شایستگی، انصاف و برابری فرصتها، مساوات و به مثابه استحقاق ها و شایستگی ها) عدالت در قرآن و روایات، نتیجه، اصل سوم: اتحاد یکپارچگی، اهمیت وحدت از دیدگاه آیات و روایات، ضرورت وحدت، مقصود از وحدت اسلامی، موانع تحقق وحدت اسلامی (اختلاف مذاهب، تعدد دولت های اسلامی، اختلاف ملیت و نژاد، اختلاف زبان، جهل پیروان مذاهب از ماهیت مذاهب دیگر، سیاست های چندگانه در جهان اسلام، انحصارگرایی، دسیسه های موجود در کشورهای اسلامی) مولفه های وحدت اسلامی.

دراین رساله مسئله فطرت ، تا آنجاکه مقدور بوده است ازنظر قرآن و فلسفه مورد بحث قرار گرفته و دربحث فلسفی، فطرت ادراکی و فطرت احساسی تحقیق شده است . همچنین ضمن اینکه منابع اصلی، منابع اسلامی بوده است ، به نظریات فلاسفهء غرب نیز اشاراتی رفته است .