یکی از مهمترین موقوفاتی که در سالهای پایانی سده ی هشتم هجری در ایران صورت گرفت، موقوفات سیّد رکن الدین محمد و سیّد شمس الدین محمد از رجال مشهور و متنفذ اواخر دوران ایلخانی در شهر یزد بود. سیّد رکن الدین از خاندان مشهور دیوانی آل نظام از سلسله سادات عریضی است که از قرن چهارم هجری در یزد ساکن شده بودند. آل نظام در طی قرون متمادی در حیات سیاسی و اجتماعی یزد نقش مهمی ایفا نمودند و منصب های قضاوت و نقابت السادات شهر یزد به طور موروثی به آن ها تعلق داشت؛ ضمن آن که تعدادی از افراد این خاندان توانستند به مقامات حکومتی و مناصب دیوانی نیز دست یابند. از میان افراد برجسته این خاندان، سیّد رکن الدین محمد و سیّد شمس الدین محمد پسر وی توانستند شهرتی فراگیر یافته و نقش چشمگیر تری را نسبت به سایر اعضای این خاندان ایفا نمایند. آن چه که بیش از همه سبب شهرت سیّد رکن الدین شده است، موقوفات گسترده ای بود که توسط وی و پسرش سیّد شمس الدین در یزد و دیگر مناطق ایران صورت گرفت که شرح مفصل وقفیات صورت گرفته و چگونگی اداره و موارد مصرف آن در کتابچه ای موسوم به جامع الخیرات نگاشته شده است. در وقف نامه مذکور که پس از ربع رشیدی بزرگترین سند وقفی ایران محسوب می شود، همه ی جنبه های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی یزد آن دوره مورد توجه قرار گرفته است؛ افزون بر آن حاوی اطلاعات ارزشمندی در زمینه های جغرافیا، اقتصاد، فرهنگ و اجتماع یزد در طی آن دوره می باشد. در این پژوهش سعی برآن است تا با کنکاش در متن وقف نامه و بهره گیری از سایر منابع هم زمان به موضوعاتی چون انگیزه و اهداف حقیقی واقفین، موارد مصرف و کارکرد موقوفات بر حیات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی یزد در آن دوره پرداخته شود.

عمادالدین نسیمی، شاعر اواخر قرن هشتم و اوایل قرن نهم، یکی از شاعران دوره تیموریان است که بخشی از عمر خود را در دوره تیمور و بخش دیگر را در روزگار جانشینان وی سپری کرد. زندگینام? نسیمی، از تولد تا وفات، قسمتی از این پژوهش است. وی مرید و خلیف? فضل الله نعیمی، پیشوای حروفیه، بود. از این رو بازتاب اندیشه های حروفی در دیوان او به روشنی هویداست. از آنجا که این فرقه برای «تأویل» اهمیت ویژه ای قائل بودند اشعار آنان و از جمله نسیمی سرشار از رمز و نماد است. حروف مقطعه، حروف ابجد، حروف مجزا ( نظیر حرف «ب» و دو حرف «الف» و «لام»)، اعداد (نظیر عدد سی ودو، عدد بیست و هشت و...) هر یک در دیوان این شاعر نمادی از یک اندیشه اند. البته عقاید حروفی که در دیوان نسیمی تجلّی یافته اند به این موارد محدود نشده و در بخش پایانی رساله شرح مفصل آن آمده است زمان? ظهور فرق? حروفیه از دیگر مباحثی است که در این پایان نامه در مورد آن سخن گفته شده است. شرح و توضیح عقاید و اندیشه های حروفیه بحث دیگری است که نگارنده به آن پرداخته و در نهایت درونمایه-های سروده های شاعر را به طور دقیق بررسی کرده است. در دیوان نسیمی علاوه بر بازتاب اندیشه های حروفیه، مضامین دیگری از قبیل مضامین عرفانی (شامل اندیشه های وحدت وجودی، قلندری و ملامتی و...)، عقاید شیعی (شامل مدح امام علی(ع)، حضرت مهدی(عج) و...)، مضامین مذهبی (شامل تلمیح به آیات قرآن و احادیث نبوی و قدسی) نیز دیده می شود. اندیشه های اجتماعی و سیاسی از دیگر موضوعاتی است که در دیوان نسیمی وجود دارد، چرا که حوادث روزگار نظیر ظلم و جور حاکمان، جنگ و خونریزی های پی درپی کشورگشایان تیموری، ناامنی و کشتار و بی عدالتی سران حکومت روح و ذهن سراینده را به سوی سرودن اشعار سیاسی و اجتماعی سوق داده است. شکوه و شکایت از شرایط نابسامان جامعه و انتقاد از گروههای مختلف سیاسی و اجتماعی از جمله زاهدان و صوفیان ریایی و... در لابه لای سروده های شاعر دیده می-شود.

چکیده: استعمار،سیاست، نفت، تجارت، جاده، مشروطه و جنگ جهانی اول، حکومت قاجار را با کشورهای استعماری و ایل بختیاری در هم تنید. در دوره قاجار افرادی تحت عناوین گوناگون مانند دیپلمات، مستشار نظامی، باستان شناس و سیاح به ایران مسافرت کردند. انگیزه مسافرت آنها به ایران علاوه بر اهداف سیاسی و نمایندگی دولت متبوعشان، برقراری بازرگانی، علاقه-مندی های علمی و کنجکاوی های فردی بود. برخی از این افراد به دعوت سران ایل بختیاری و برخی دیگر به دلیل جذابیت های انسانی و طبیعی چهارمحال و بختیاری به این منطقه سفر کردند، برای آنها که عمدتاً از اروپا و شهرهای صنعتی به این منطقه سفر کرده بودند زندگی ساده و ابتدایی عشایر این منطقه، سخت کوشی آنها در هنگام کوچ، آداب و رسوم و سنن محلی، عقاید مذهبی، باورهای ملی، دست ساخت های عشایر، چگونگی تعامل ایل بختیاری با حکومت قاجار، پرداخت مالیات توسط عشایر، مناظر بکر و طبیعت دست نخورده منطقه در سرچشمه های دو رود بزرگ کشور یعنی کارون و زاینده رود جالب و دیدنی بود. در این زمان کشورهای استعماری و به خصوص انگلیس سعی می کردند با نفوذ در میان بختیاری ها از قدرت آنها برای پیشبرد سیاست های خود در مسائل ایران نظیر تجزیه افغانستان و انقلاب مشروطه بهره ببرند. همچنین منابع نفت ایران در خوزستان در این زمان در قلمرو بختیاری ها بود و انگلیسی ها برای حفاری، استخراج، بهره برداری و انتقال نفت، نگهداری و حفاظت از وسایل و تجهیزات این عملیات نیاز به کمک بختیاری ها داشتند، آنها حتی بعد از انعقاد قراداد نفتی با دولت مرکزی ایران تا زمانی که می دانستند بختیاری ها قدرتی محسوب می شوند سهم آنها را از منابع نفتی محفوظ داشتند. با وجود آن چه گفته شد سفرنامه نویسانی که به این منطقه سفر کردند، به مسائلی توجه کردند که شاید برای خود ما امری عادی بودند و چون انگیزه های متفاوتی هم در سفر به این منطقه داشتند از میان نوشته های آنها می توانیم به وضعیت سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و طبیعی منطقه پی ببریم. کلید واژه: چهارمحال، بختیاری، سفرنامه، قاجار، عشایر

استقرار و نهادینگی تشیع امامیّه در عصر صفوی، نه تنها فصل نوینی در حیات سیاسی ایران به شمار می رفت که بازتاب آن خاصّه در عرص? فرهنگ و اجتماع چون میراثی به دوران پسین خود راه یافت. در جنب تأثیرات ناشی از چنین رویکردی بر کلّ ابعاد حیات ایرانیان، عالی ترین نمود تمایز عصر مذکور را می توان در تأکید خاص بر اعیاد و سوگواری های شیعی دانست. مطالعات صورت گرفته، بیانگر این است که پیش از عصر صفوی برپایی مراسم عزاداری، عاشورا، و نیز اعیاد مذهبی، خاصّه عیدغدیر خم، به صورت علنی و عمومی از دوره آل بویه، جریان داشته است. با عنایت به نهادینگی تشیع در متن جامعه صفوی و به دنبال آن پیدایی شیعه فقاهتی، بستری مناسب برای تکامل آیین های شیعی در حیات سیاسی ـ اجتماعی و فرهنگی آن روزگار، مهیّا گردید. بر این پایه، مبانی پژوهش حاضر بر چگونگی برپایی و روند محتوایی مراسم مذهبی استوار گردیده، برآن است تا با سازمان دهی داده های موجود، به واکاوی در عواملی چند بپردازد: روند تکوین مراسم شیعی، سیاست شاهان صفوی در این فرآیند، تأثیر نهادینگی تشیّع در عرص? برگزاری مراسم مذهبی و ارتباط میان آئین های شیعی با اختلافات صفوی و عثمانی.

این تحقیق در پی مطالعه ی نقش یهودیان در اقتصاد عصر قاجار است. اوضاع نابه سامان اجتماعی و اقتصادی یهودیان ایران در دوران قاجار و رویکرد به نسبت سختگیرانه ای که اکثریت جامعه ی مسلمان ایران در قبال اقلیت های دینی ساکن این سرزمین داشتند، گذران زندگی را برای ایشان به شدت سخت کرده بود. این در صورتی بود که یهودیان از قدیمی ترین ساکنان ایران و از جمله اقلیت های دینی بودند که از دیرباز در این سرزمین روزگار می گذرانده اند. بر همین اساس در این پژوهش سعی بر این بود تا با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و بررسی اسناد و گزارش های مرتبط با یهودیان، حیات اقتصادی این اقلیت در ایران عصر قاجار مورد بررسی قرار گیرد. اوضاع اقتصادی ایران عصر قاجار و نیز بررسی زندگی اجتماعی یهودیان آن عصر، از پیش زمینه های تحقیق در حوزه ی مورد بحث به شمار می رفت. مطالعه ی اقتصادی دوران قاجار (یا مطالعه ی اقتصاد های زراعی، صنعتی و تجاری آن عصر) و همچنین بررسی پیشینه ی حضور و حیات اجتماعی یهودیان نیز، برای رسیدن به چنین مقصودی صورت پذیرفته است. نتایج تحقیق نشان می دهد که حیات اقتصادی این اقلیت و نقشی که ایشان در اقتصاد عصر قاجار بازی می کردند به شدت تحت تاثیر اوضاع اجتماعی حاکم در این عصر بود. فشارهای اجتماعی موجود موجب می شد تا یهودیان به سمت فعالیت ها و اشتغال های پست و کم اهمیت کشانده شوند. اغلب این فعالیت ها به این علت که کارهای خدماتی بودند نقش چندانی در اقتصاد آن عصر نداشت، گرچه بودند یهودیانی که توانستند در عرصه ی تجارت به جایگاه نسبتا ارزنده ای دست یابند. روابط دیرینه ی یهودیان ایران با یهودیان بصره که یکی از بزرگترین بنادر تجاری خلیج فارس بود و نیز یهودیان هند و بمبئی کمک شایانی به بهبود اوضاع یهود ایران خصوصا یهودیان بوشهر و شیراز کرد. گرچه نباید حضور خارجیان را در ایجاد این روابط از نظر دور داشت. گسترش تجارت شراب نیز موجب ایجاد یک درآمد دائمی برای یهودیان بود. منع دینی اسلام موجب شد تا بازار تجارت شراب خلیج فارس در انحصار یهودیان باشد. حضور خارجیان نیز عامل دیگری در بهبود شرایط برخی از تجار یهود بود. این تجار با استفاده از حضور خارجیان در مراکز تجاری ایران توانستند فعالیت های اقتصادی و بازرگانی خود را گسترش دهند. کلمات کلیدی: یهودیان ایران، قاجار، اقتصاد، تجارت

چکیده این رساله مقایسه ای است بین روند شکل گیری و رشد هنر خوشنویسی در دو دوره از تاریخ ایران: دوره ی تیموری که در آن خوشنویسی به صورت هنری تصویری و مفهومی نقش هنر مادر را به عنوان جهت دهنده ی سایر هنرهای تصویری ایفا می کند؛ و دوره ی معاصر که در آن به دلیل ظهور صنعت چاپ و گرافیک و همچنین تأثیرات مدرنیته دچار تحول بنیادین می شود که با وجود این تحول به حیات خویش ادامه می دهد و از نظر بصری و کاربردی جلوه ای متفاوت می یابد. شایان ذکر است نوع خط مورد نظر در این تحقیق نستعلیق است که خطی کاملاً ایرانی است و در دوره ی تیموری ظهور یافته و در اعصار بعدی، در جهت رشد و شکوفایی، تحولات زیادی را پذیرا گشته است. در این پژوهش سعی بر آن است در جهت مقایسه ی زمینه ها و انگیزه ی های متفاوت بروز نوآوری در خوشنویسیِ این دو دوره، ضمن مروری بر تاریخچه ی خط و خوشنویسی در ایران، جنبه های فرهنگی، ساختاری و زیبایی شناسی خط، مخصوصاً شیوه ی نستعلیق تشریح شود و در ادامه با بررسی عوامل موثر بر خوشنویسی در دوره ی تیموری، و پس از آن، واکاوی نمودهای متفاوت این هنر و تحولات آن در دوره ی معاصر، جایگاه هنر خوشنویسی در ایران نمایان شود و به این سوال پاسخ داده شود که خوشنویسی چگونه می تواند در شرایط امروز به حیات خویش به صورت بالنده ادامه دهد.

با توجه به اشاره ی منابع جغرافیایی و تاریخی در دوره های مختلف از موقعیت جغرافیایی شهر اصفهان در مرکز عراق عجم و مرکز جغرافیایی ایران، این موضوع به ذهن متبادر می شود که این شهر می بایستی از اهمیت زیادی برخوردار باشد. نیز وجود زاینده رود و به طبع آن آب و هوای مطلوب و قرارگیری اصفهان به لحاظ موقعیت خاص در مسیرهای ارتباطی مهم کشور در دوران مختلف تاریخی، این اهمیت را دوچندان می نماید. آن گونه که از منابع برمی آید، دوران تیموریان که دوره ی مورد مطالعه ی این رساله است نیز از قرونی است که شهر اصفهان، بعنوان یکی از مراکز سوق الجیشی برای شاهزادگان تیموری بوده که برای تسلط بر عراق عجم و دیگر نقاط ایران، موقعیت مناسبی داشته است. با تحلیلی تاریخی- جغرافیایی بر این موقعیت، نظری اجمالی بر جغرافیای تاریخی این شهر در دوره ی اسلامی، بررسی جغرافیای تاریخی شهر اصفهان در دوره ی تیموریان، کیفیت ابنیه ی تاریخی و راه های ارتباطی اصفهان در دوره ی مذکور با شهرهای مهم عراق عجم در این رساله، مشخص می شود کهشهر اصفهان در میان شهرهای عراق عجم از موقعیت ژئوپلتیک بسیار مهمی برای تسلط بر آنها برخوردار بوده است، همچنین اصفهان در مسیر راه های ارتباطی مهم عراق عجم و ایران قرار گرفته و از لحاظ استراتژیک و اقتصادی برای شاهزادگان تیموری بسیار حائز اهمیت است. افزون بر این که اصفهان این دوره با پتانسیل های بالقوه ی بسیار و آثار و ابنیه، توانسته الگویی برای تغییر بافت شهری در زمان صفویه باشد.در آخر با توجه به مطالعات و بررسی های انجام گرفته و مطالب ارایه شده در این رساله نقشه ای ترسیمی به عنوان نقشه ی شهر اصفهان در دوره ی تیموریان ارایه گردیده است.

چکیده: در این پژوهش به بررسی ژئودینامیک اطراف دریاچه ارومیه با تکیه بر داده های gpsپرداخته شده است در این راستا با استفاده از داده های زلزله نگاری و داده های gps به بررسی سایزموتکتونیک،نرخ استرین ودوران منطقه پرداخته وپس از تحلیل این موضوعات به ژئودینامیک فعال دراطراف دریاچه ارومیه پی برده شده است که در این میان فعالیت لرزه خیزی شمال و جنوب غربی دریاچه ارومیه و روند راستگرد گسل تبریز و زلزله های تاریخی به بزرگای (3/7> mb >7) وشکل زایی در اطراف چالدران، سیاه چشمه و گسل خوی اشاره نمود. و همچنین ناحیه جنو ب گسل شمال تبریز روی بلوک صلب سنندج-سیرجان می باشدمیزان واتنش بلوک جنوبی گسل شمال تبریز را صفر بیان کردند، که این موضوع عملکرد نسبتا صلب بلوک جنوبی گسل مذکور را نشان می دهد. بعبارت دیگر، گسل شمال تبریز جداکننده بلوک نسبتا صلب ایران مرکزی (دربرگیرنده پهنه سنندج-سیرجان) و بلوک دگرشکل شده تالش می باشد همچنین تاثیر گذاری حرکت صفحه عربستان به بلوک آذربایجان و دوران ساعتگرد منطقه پژوهش به طور واضح مشهود است.

سیر گسترش تشیع در ایران امری تدریجی می با شد ولی ورود مغولان به ایران نقطه عطفی در تاریخ ایران و تشیع محسوب می شود .با سقوط خلافت که عامل انسجام جهان تسنن بود و تساهل مذهبی حکام مغول زمینه ی رشد و شکوفایی و گسترش سایر فرق مذهبی فراهم گردید علاوه بر مرکزیت سیاسی در پرتوی آرامش نسبی و امنیت ایجاد شده در دوره برخی از امرای تیموری زمینه ی رشد فرهنگی در هرات فراهم گردید. آمیختگی تشیع و تصوف و نفوذ آن در ایران به عنوان یکی از مشخصه های برجسته ی قرن نهم هجری که مصادف با حکومت تیموریان بود محسوب می گردد . به طور کلی هدف از این پژوهش که به شیوه ی توصیفی –تحلیلی انجام شده آن است که ضمن برسی گذرا به تاریخ تشیع در ایران تا دوره ی مورد بحث ،اوضاع سیاسی ،اجتماعی و فرهنگی هرات نیز مورد کنکاش قرار گیرد در ادامه زمینه های گسترش تصوف و آمیختگی این دوبا همدیگر و ظهور فرقه های شیعی- صوفی از سویی و از سوی دیگر سیاست مذهبی شاهان تیموری و باز تاب تشیع در معماری هرات به عنوان بخشی از سیاست مذهبی شاهان تیموری در جهت همنواختی با مذهب عامه مورد بحث قرار می گیرد. نتایج حاصل از این پژوهش به این ترتیب است: امنیت و رشد اقتصادی ایجاد شده در دوره ی امرای تیموری باعث رشد و شکوفایی فرهنگی در هرات گردید. در این دوره علاوه بر ظهور فرقه های شیعی- صوفی با اندیشه مهدویت و همچنین حمایت شاهان تیموری از شیعیان و اقدامات فرهنگی به عنوان بخشی از سیاست مذهبی آنها منجر به رشد و گسترش تشیع در دوره تیموری گردید.

یکی از شاخصه های بررسی تاریخ جوامع، فرهنگ و تاریخ مرتبط بدان است و عصر صفوی در ایران یکی از دوران تأثیرگذار در روند فرهنگی مردم این سرزمین بر شمرده می شود. در این عصر، با رسمیت و نهادینگی تشیع امامیه هر عنصر فرهنگی در قالب آن قرار گرفته و مورد سنجش و سپس مورد قبول جامعه می گردید. با توجه به اینکه کاشان از شهرهای با سابقه شیعه به شمار می آید، می توانسته در عصر صفوی از اهمیت بالایی برخوردار باشد؛ در این زمینه تاکنون پژوهشی صورت نگرفته و مبهم و ناشناخته ماندن این بخش از تاریخ کاشان ضرورت انجام این پژوهش را می طلبید. کاشان از مراکز سنتی شیعه امامیه بود که موقعیت آن با روی کار آمدن صفویان تحکیم می شود؛ از جمله دلایل تحکیم پیشینه تشیع، موقعیت مناسب جغرافیایی، اهمیت سیاسی و اقتصادی آن را می توان بر شمرد. حسب جایگاه ذکر شده بررسی این شهر از لحاظ فرهنگی در دوره صفویه در ابعاد مختلفی چون تعدد چهره های اندیشمند و هنرمند، به عنوان یکی از مراکز اصلی فعالیت نقطویه، برگزاری آداب و سنن شیعی و نیز در ارتباط با اقلیت دینی یهودی حائز اهمیت می باشد. این رساله به روش توصیفی ـ تحلیلی صورت گرفته و بر آنست تا وضعیت فرهنگی کاشان عهد صفویه را در ابعادی چند از جمله: جایگاه مذهبی و عوامل و پیامدهای آن، بررسی مراکز آموزشی این شهر، آداب و رسوم، فعالیت نقطویه، حضور بزرگان و مشاهیر در عرصه های مختلف و وضعیت اقلیت دینی یهودی مورد واکاوی قرار دهد. نتایج مطالعات انجام شده مبیّن آنست که کاشان برگرفته از سابقه دیرپای تشیع امامیه، موقعیت سوق الجیشی و اهمیت سیاسی و اقتصادی در عصر صفویه مورد توجه بسیار قرار گرفت و این عوامل اعتبار دینی و به دنبال آن فرهنگی در پی داشت تا آنجا که «پایتخت مذهبی ایران» خوانده شد.

امنیت از مهمترین مسائلی است که در ثبات حکومتها و استقلال کشورها نقشی حیاتی و تعیین کننده ایفا می کند. برهمین اساس می توان جرایم علیه امنیت کشور و از آن جمله جاسوسی را بزرگترین عامل تهیه کننده امنیت و استقلال کشورها محسوب نمود.جاسوسی از جمله جرایم علیه امنیت خارجی کشور محسوب می گردد که امنیت و استقلال یک کشور را در صحنه بین المللی به مخاطره می اندازد و حتی در پاره ای از موارد منجر به سقوط دولتها، تزلزل حکومتها و حتی از بین رفتن استقلال و تمامیت ارضی آنها می گردد. به عنوان نمونه، می توان به کودتای 28مرداد 1332 در ایران اشاره نمود که منجر به سقوط دولت قانونی دکتر مصدق شد. این کودتا با طراحی دولت انگلیس و توسط سازمان جاسوسی آمریکا تحقق یافت. در عصر حاضر، به دلیل توسعه تکنولوژی ارتباطی و مخابراتی و پیدایش تجهیزات مدرن تجسمی مانند ماهواره ای جاسوسی و هواپیماهای تجسسی بدون خلبان و ... شگردها و انواع جاسوسی نیز بسیار پیچیده و متنوع شده است که همین امر، اصلاح و بازنگری قوانین کیفری پیرامون این جرم را ایجاب می کند.