چکیده: به منظور بررسی اثر سطوح مختلف مکمل های معدنی و نانو اکسید آهن جیره بر عملکرد، متابولیت های شکمبه، پلاسما و سرم، فراسنجه های هماتولوژی، قابلیت هضم مواد مغذی و ابقاء برخی مواد معدنی در بره های نر مهربان دو آزمایش طراحی گردید. در آزمایش اول 30 بره 5-4 ماهه بطور تصادفی به 5 گروه تقسیم شدند و تیمارها شامل: تیمار اول (جیره پایه بدون افزودن مکمل آهن)؛ تیمار دوم (جیره پایه + 25پی پی ام نانو اکسید آهن)؛ تیمار سوم (جیره پایه + 50پی پی ام نانو اکسید آهن)؛ تیمار چهارم (جیره پایه + 25پی پی ام سولفات آهن ) و تیمار پنجم (جیره پایه + 50پی پی ام سولفات آهن ) بودند.این آزمایش 80 روز به طول انجامید.جهت بررسی تغییرات وزن (رشد) بره ها، پس از تعیین وزن همه بره ها در ابتدای آزمایش، بره ها همچنین در روزهای 15، 29، 43 و 58 وزن کشی شدند. خوراک داده شده و پسمانده آن برای هر حیوان به صورت روزانه اندازه-گیری شد تا خوراک مصرفی (بر اساس ماده خشک) بدست آید. در روز های 0 ، 30 و 60 آزمایش از هر بره قبل از نوبت غذایی صبح خونگیری شد. از نمونه های خون روزهای 0 ، 30 و 60 جهت اندازه گیری فعالیت سرولوپلاسمین سرم، فعالیت آلبومین، پروتئین تام سرم، هورمون های تیروئیدی تری یدوتیرونین و تترایدوتیرونین، پارامترهای هماتولوژی، غلظت ca،p، zn، cu و feپلاسما استفاده شد. در آزمایش دوم 4 بره از هر کدام از گروه های آزمایش اول بطور تصادفی به قفس های قابلیت هضمی انتقال یافتند تا اثر سطوح مختلف مکمل های معدنی و نانواکسید اهن جیره بر قابلیت هضم ظاهری مواد مغذی و ابقاء ca،p، zn، cuو fe اندازه گیری شود. تغذیه بره ها مانند آزمایش اول بود. آزمایش قابلیت هضمی 18 روز طول کشید که شامل 12 روز عادت پذیری و 6 روز جمع آوری نمونه ها بود. در دوره نمونه گیری هر روز خوراک داده شده، باقی مانده احتمالی خوراک همچنین مقدار ادرار و مدفوع دفعی وزن و ثبت گردید. همچنین در روز های 61 و 80 آزمایش قبل از نوبت غذایی صبح مایع شکمبه توسط لوله معدی گرفته شد. این آزمایش به صورت فاکتوریل 1+2×2 در قالب طرح کاملا تصادفی انجام شد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار sas و مقایسه میانگین ها با استفاده از آزمون چند دامنه ای دانکن انجام شد. میانگین افزایش وزن روزانه، میانگین ماده خشک مصرفی و ضریب تبدیل غذایی تحت تاثیر آهن جیره قرار گرفت (05/0>p)، غلظت ca،p، zn، cuپلاسما، و سرولوپلاسمین سرم اختلاف معنی داری در بین تیمار ها نداشتند (05/0<p) اما غلظت آهن پلاسما بطور معنی داری افزایش یافت (05/0>p)، اثر سطح و منابع مختلف آهن در فراسنجه های خونی rbc، hct وhgbافزایش یافت و مکمل نانو اکسید آهن rbc، hct وhgb بالاتری داشت (05/0>p). غلظت آلبومین سرم، پروتئین تام و هورمون-های تیروئیدی تری یدوتیرونین و تترایدوتیرونین در تیمارهای دریافت کننده نانو اکسید آهن بیشتر از تیمارهای دریافت کننده سولفات آهن شد (05/0>p). ولی تغییری در غلظت سرولوپلاسمین سرم مشاهده نشد (05/0p>). گوارش پذیری ماده آلی، چربی خام، پروتئین خام، ان-دی-اف، ان-اف-سی و ای-دی-اف بین تیمارها معنی دار شد (05/0>p). همچنین اثر سطح و منبع نیز برای گوارش پذیری پروتئین خام، کربوهیدراتهای غیرالیافی و ماده آلی معنی دار شد به طوری که تیمارهای دریافت کننده مکمل نانواکسیدآهن گوارش پذیری بیشتری داشتند (05/0>p). ابقا ca،p، zn، cu و fe بین تیمارها تفاوتی نشان نداد (05/0<p)؛ ولی جذب ظاهری آهن بین تیمارها معنی دار بود (05/0>p). اثر سطح و منبع بر غلظت کل اسیدهای چرب فرار و غلظت آمونیاک تولیدی معنی دار شد (05/0>p)؛ به گونه ای که تیمارهای دریافت کننده سولفات آهن غلظت کل اسیدهای چرب فرار کمتر و تولید آمونیاک بالاتری را داشتند. نتایج نشان می دهد که بره های طرح حاضر بدلیل سن کم، نژاد، وزن پایین از شیرگیری با کمبود آهن روبرو بوده اند و بنابراین افزودن آهن به جیره سبب افزایش برخی فراسنجه ها از جمله rbc، hct ،hgb، غلظت آلبومین سرم، پروتئین تام و هورمون های تیروئیدی تری یدوتیرونین و تترایدوتیرونین، گوارش پذیری موادمغذی و تولید آمونیاک نسبت به تیمار شاهد شد. و همچنین وجود مکمل آهن سبب بهبود عملکرد و رشد در بره های مهربان شد. در بین تیمارها سطح 25 پی پی ام آهن در بسیاری از فراسنجه ها بخصوص عملکرد تاثیر بهتر و مطلوب تری داشت و در بین دو منبع مکمل نانو اکسید آهن بدلیل ریز بودن ساختار و قدرت جذب بالاتری که نسبت به فرم یونی سولفات در بدن داشت، اثر بهتری داشته است.