دیوان اشعار ناصرخسرو از جمله آثاری است که همه ی ابعاد آن به تمامی پژوهش نگردیده است ؛ از جمله موضوعهایی که مورد بررسی قرار نگرفته یا بگونه ای محدود وگذرا مطرح شده است ، موضوع « مضامین اخلاقی در دیوان ناصرخسرو » است ، بنابراین هدف این تحقیق ارائه تصویری جامع از مضامین اخلاقی دیوان ناصر خسرو است . به عنوان درآمدی بر مباحث تحقیق ابتدا در فصل اول به اختصار در خصوص مبانی علم اخلاق و مفاهیم کلی آن و عمده مکاتب اخلاقی ، اهمیت، اهداف ، پیشینه و روش تحقیق توضیحاتی ارائه شده است . سپس در فصل دوم به منابع اخلاقی ناصرخسرو که عبارتند از افکار و احوال بزرگان ایران باستان ، اقوال فلاسفه و حکما ، متون دینی ، روش صوفیه و زهاد اسلام و تعالیم مذهب اسماعیلیه اشاره شده است .ودر فصل سوم فلسفه اخلاقی او و اصول آن که شامل خودشناسی ، خداشناسی ، دانایی محوری ، خردگرایی، معاد شناسی ، دنیا شناسی ، و ... بیان گردیده است . در فصل چهارم استفاده از آیات قرآنی و مفاهیم مذهبی، بیان استدلالی ، بیان انتقادی ، بهره گیری از آرایه های ادبی چون تشبیه ، تلمیح ، انواع جناس، تضاد، توازن، ارسال مثل و مراعات النظیر ،استفاده ار روش مقایسه ، بیان رزمی و استفهام به عنوان روش ناصرخسرو در بیان آموزه های اخلاقی شمرده شده است .در فصل پنجم به تحلیل مضامین اخلاقی در دیوان ناصرخسرو و ذکر شواهدی از هر مضمون اقدام شده است . و در فصل ششم (نتیجه گیری) بیان گردیده که ناصرخسرو به عنوان مبلغ اسماعیلیه یکی از روشهای اصلاح جامعه خود را آگاهی بخشی و تبیین فضایل و رذایل اخلاقی می داند ، و به همین منظور در اکثر قصاید خود ضمن تاکید بر دانش اندوزوی و خردگرایی مخاطب را به کسب فضایل و دوری از رذایل تشویق و ترغیب نموده است .

عارفان و بزرگان زیادی درباره ی حجاب های میان انسان و خالق سخن گفته اند و همه ی آنان بر این امر اتفاق نظر دارند که سالک الی الله باید همه ی موانع را بشناسد و درجهت رفع و خرق آن ها تلاش نماید. این پژوهش، متکفل بررسی موانع معرفتی و اخلاقی نیل به کمال، از دیدگاه مولانا و صدرالمتألهین، به عنوان دو صاحب نظر در این زمینه می باشد. بدین ترتیب که پس از فصل کلیات و تبیین مفهوم حجاب، طی دو فصل به طور مجزا این موانع را از دیدگاه دو اندیشمند مورد نظر، بررسی کرده و نهایتاً در فصل چهارم با اثبات شباهت بین افکار ایشان، نشان می دهیم که افکار صدرالمتألهین علاوه بر صبغه ی فلسفی، دارای رنگ و لعاب عرفانی نیز می باشد. هردوی ایشان، حب به دنیا، غفلت و نفس را به عنوان موانع معرفتی کمال، معرفی می کنند که رذایل اخلاقی و امراض نفسانی بی شماری از آن ها ناشی می شود. و هر دو اندیشمند بر این باورند که حجاب های نورانی، اگر هدفی غیر از تقرب به حق، در آن ها منظور شود، حجاب و مانع وصول سالک به مقصود اصلی خویش می گردند وگرنه خود، از مراحل تحقق کمال می باشند. اگرچه تفاوت هایی نیز به چشم می خورد اما تفاوت به تفصیل و اجمال و طرز بیان و استفاده از منابع است.

احمد غزالی طوسی، عارف نامداری است که در اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم می زیست. می توان گفت از تاثیرگذارترین اشخاص در روند شکل گیری ادبیات عرفانی فارسی بوده است. کتاب سوانح العشاق وی که نخستین اثر مستقل فارسی در زمینه ی عشق است، سرمشق و هدایتگر بزرگان پس از وی بوده. راهکارها و نظریات بسیار با ارزش غزالی در زمینه عشقِ مطلق، مکتب عرفانی خاص وی را که میراث بزرگانی چون حلاج، بایزید و جنید بود، تشکیل داد و به آیندگان تقدیم کرد.نظریات خاص و منحصر بفرد احمد غزالی به وی‍‍ژه در مورد مسئله ی عشق، اهمیت این کتاب را چند برابر کرده است. در این پایان نامه سعی بر گشودن پیچیدگی های این متن شده است.این پایان نامه شامل چهار فصل می شود: فصل اول کلیات، که شامل مقدمه، مروری بر تحقیقات انجام شده و روش تحقیق است، فصل دوم شامل معرفی احمد غزالی است که به چگونگی سبک و آثار و اندیشه های وی پرداخته شده است، فصل سوم که بخش اصلی پایان نامه است،شامل شرح متن سوانح العشاق است؛ که شرح لغات و عبارات، اصطلاحات عرفانی، اشعار عربی و فارسی، آیات و نقد شروح گذشته را در بر می گیرد، فصل چهارم که آخرین بخش پایان نامه است، شامل نتیجه گیری است.

خاقانی یکی از بزرگترین قصیده سرایان و از ارکان شعر فارسی است که به دلیل احاطه به علوم مختلف و داشتن اطلاعات فراوان و قدرت خارق العاده در بهره برداری از هنر خود در بکارگیری مضامین و خلق ترکیبات بکر، موجب پیدایش سبک خاصی در شعر و ادب فارسی گردیده است. مطالعه ی اشعار خاقانی و درک معانی و مضامینی که به کار گرفته؛ نیازمند اطلاعات وسیع و گسترده ای از علوم مختلف است با اینکه بعضی از معانی و افکار خاقانی در ظاهر، ساده به نظر می رسد اما طوری آنها را در ورای الفاظ غریب و ترکیبات پیچیده و کنایات دشوار به کار گرفته که فهم اکثر آنها نیازمند شرح و توضیح است. تاکنون شروح بسیاری برای درک راحت تر قصاید خاقانی نوشته شده که بسیاری از دشواری ها و پیچیدگی های شعری او گره گشایی شده است. ما، در این پایان نامه با توجه به دشواری و ترکیب های پیچیده و پیوندهای نغز و ابتکاری در اشعار خاقانی، کوشیده ایم که هفت قصیده از دیوان او را که تاکنون شرح نشده، بررسی و تحلیل نمائیم. این پایان نامه در چهار فصل، تنظیم گردیده است: فصل اول: با عنوان مقدّمه و کلیات، شامل مقدمه، اهداف تحقیق، اهمیّت و ضرورت تحقیق، پیشینه و روش تحقیق است. فصل دوم: دربردارنده ی سبک شعر در قرن ششم و شیوه ی شاعری خاقانی است. فصل سوم: به شرح و توضیح کامل هفت قصیده ی بلند شرح نشده از دیوان خاقانی، اختصاص دارد در این بخش، ابتدا اصل بیت را ذکر نموده سپس به واژگان و ترکیبات، معنی و مفهوم و آرایه های ادبی ابیات پرداخته ایم. فصل چهارم: به نتیجه گیری پرداخته است.

شیخ مصلح الدین سعدی شیرازی از تأثیر گذار ترین شخصیت های ادب پارسی است، که آثار وی از زمان حیاتش تاکنون با رویکرد و استقبال فراوان مخاطبان همراه بوده است. قرن هاست که گلستان و بوستان وی در مراکز آموزشی قدیم و جدید بعد از قرآن کریم در ایران و خارج از ایران خوانده می شود. افزون بر زبان آهنگین، رسا و پر تأثیر، توجه شیخ اجل به مسائل اجتماعی و بایدها و نبایدهای اخلاقی، در استقبال و رویکرد مراکز آموزشی و دیگر مخاطبان بی تأثیر نبوده است و همین امر موجب شده که شیخ شیراز در اذهان بسیاری از فارسی زبانان، بیشتر به عنوان یک معلم اخلاق نقش بندد. از آن جا که فرا خواندن به زیبایی ها و نیکی ها و بازداشت از بدی ها و زشتی ها از اصلی ترین مباحث و اصول علم اخلاق است در این پایان نامه قصد بر آن بوده که بررسی شود شیخ اجل در کتاب پر ارج گلستان مخاطبان را به چه اموری ترغیب و یا از چه اموری تحذیر نموده است و برای هدایت مخاطبان خود از چه شیوه های ترغیب یا فراخوانی و تحذیر یا بازداشتی بهره برده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که سعدی در گلستان، 47 مورد مختلف، مخاطب را به فضایل اخلاقی فرا خوانده و در 73 مورد نیز از رذایل اخلاقی باز داشته است، شایان یاد است که شیوه هایی نیز که او در این امر برگزیده، بسیار متنوع اند. یافته های این پژوهش در پنج فصل به شرح زیر ارائه شده است: فصل اول: کلیات و مقدمه. فصل دوم: گذری بر احوال و دیدگاه های تربیتی سعدی فصل سوم:. بررسی شیوه های ترغیب و فراخوانی در گلستان؛ مانند قناعت، سخاوتمندی، صبر و بردباری و ... فصل چهارم: بررسی شیوه های تحذیر یا بازداشتی سعدی در گلستان؛ مانند مردم آزاری، حرص و آز، بخل و سفلگی و .. فصل پنجم: نتیجه گیری

یکی از اصلی ترین شگردهایی که از دیرباز در تنوع و رشد انواع غنایی موثر بوده ؛ بهره گیری از داستان های شخصیت های دینی در اجزای این نوع ادبی است. در میان ادوار شعر فارسی، شاعران سبک خراسانی باتوجه به زمینه های سیاسی، اجتماعی، مذهبی و ادبی این سبک، شیوه هایی متعدد در به کارگیری عناصر دینی دارند. در محدوده ی زمانی این سبک (از نیمه ی دوم سده ی سوم تا نیمه ی اول سده ی ششم) قریب 130000بیت شعر از حدود 30 شاعر صاحب دیوان و بیش از یکصد شاعر بی دیوان می توان یافت که به نوعی با ادب غنایی پیوند دارند و در خلال این ابیات هزاران اشاره‏ی مستقیم و غیرمستقیم به شخصیت‏های دینی درج شده است. در این پژوهش باتوجه به اهمیت شعرهای بازمانده از سبک خراسانی در تکوین سیمای تاریخی و اسطوره ای پیامبران(ع)، امامان(ع) و صحابه در شعر فارسی، پس از بررسی دقیق تمام ابیات غنایی سروده شده در محدوده‏ی این سبک و استخراج نوع و میزان اشاره ها و بستر اجتماعی و ادبی ظهور آن ها، نتایج و تحلیل های تحقیق در 6 فصل ارائه شده است : در فصل نخست پس از ارائه ی طرح پژوهش، از اهداف، ضرورت ها و پیشینه ی تحقیق سخن رفته و در فصل دوم به جایگاه تلمیح های دینی در انواع شعر غنایی دوران سامانی چون مدح، وصف، تغزل، مرثیه، منقبت و دیگر انواع غنایی اشاره شده و در ادامه، مجموع اشارات دینی یافته شده در اشعار اندک دوره ی صفاری، و دیوان شاعرانی چون رودکی، دقیقی، کسایی و بیش از 120 تن از شاعران بی دیوان تا زمان مرگ فردوسی درج و تحلیل شده است . در فصل سوم که شعر دوران غزنوی اول( دوران محمودی و مسعودی) را پس از فردوسی تا اواسط سده ی پنجم دربر می گیرد؛ به شیوه ی فصل دوم پس از تحلیل جایگاه اشارات دینی در تکوین انواع غنایی (به‏ویژه مدح)، اشارات مستقیم و غیرمستقیم دینی در دیوان شاعرانی چون عنصری، عسجدی، فرخی، منوچهری، ابوسعید ابوالخیر، ورقه و گلشاه عیوقی و ده ها تن از شاعران بی دیوان، استخراج و طبقه‏بندی شده است. فصل چهارم، تحلیل و بررسی جایگاه شخصیت های دینی را در شعر دوران سلجوقی در بر می گیرد ، به همین سبب در این فصل اشارات دینی در دیوان ها و منظومه های شاعرانی چون فخرالدین اسعد گرگانی، باباطاهر، قطران تبریزی، ازرقی هروی، ناصرخسرو، یوسف و زلیخای منسوب به فردوسی، لامعی گرگانی، مسعودسعد سلمان، معزی، ابوالفرج رونی، خیام، سنایی و شاعران بی دیوان تحلیل و بررسی شده است. همچنین در فصل پنجم ، سیر تحول سیمای شخصیت های دینی درجه اول، از آغاز ورود به شعر فارسی تا پایان این دوره و نقاط عطف و تحول حضور آن ها، به صورت کوتاه تحلیل و ترسیم شده و در فصل ششم نتایج و یافته‏های این پژوهش درج شده است.

از جمله نتایج قابل ذکر این تحقیق آنست که در الفاظ و مفردات اشعار مختاری لغات نا مانوس و اصطلاحات غریب و ترکیبات نادر که مخالف طبع اهل زبان باشد بسیار به ندرت دیده می شود. لغات عربی در دیوان عثمان مختاری لغات متداول در زبان فارسی عصر اوست و ترکیبات عربی بسیار کم استفاده شده است مختاری از اصطلاحات علوم و فنون مختلف از جمله اصطلاحات نجومی و فلسفی نیز بهره برده،اما استفاده از این اصطلاحات باعث دشواری اشعار او نشده است.

یکی از سوالات اساسی بشر از ابتدای آفرینش این بوده است که "من کیستم؟". یافتن پاسخی برای این سوال می تواند راهگشای بسیاری از ابهامات و مشکلات بشری باشد. علم النفس و خودشناسی یکی از توصیه های موکد دین مبین اسلام است و بنابر گفته ی بزرگان دین، معرفت نفس رهنمون معرفت رب است و یکی از راه های خداشناسی به حساب می آید. برای یافتن رابطه ای بین خودشناسی و خداشناسی، باید مسیری را طی نمود. مرحله ی اول در این راه شناخت نفس ناطقه ی انسان، یافتن چگونگی رابطه ی قوای نفس با آن، درک چگونگی رابطه ی نفس با بدن و به طور کلی شناخت ذات، صفات و افعال است. در مرحله ی دوم، شناخت ذات، صفات و افعال باری تعالی در حد وسع و سعه ی وجودی فرد مطرح می شود. مرحله ی آخر که می توان آن را حساس ترین مرحله دانست عبارت است از مقایسه ی نفس ناطقه با حق تعالی. در این بخش با توجه به تشابهاتی که بین نفس و خداوند یافته ایم، و با تاکید بر این نکته که خداوند مثل ندارد ولی مثال دارد، به این نتیجه می رسیم که انسان با شناخت خود می تواند خالق و رب خود را بشناسد و سیر الی الله داشته باشد. در پژوهش حاضر، مراحل رسیدن از خودشناسی به خداشناسی را به صورت تطبیقی، بین حکیم ناصرخسرو و صدرالمتالهین به عنوان نمایندگان مکتب اسماعیلیه و حکمت متعالیه پی می گیریم و مشاهده می کنیم که این دو حکیم نیز بر رابطه بین معرفت نفس و معرفت رب تاکید دارند و خودشناسی را یکی از متقن ترین و نزدیک ترین راه های خداشناسی می دانند. کلید واژه ها: علم النفس، معرفت رب، مکتب اسماعیلیه، حکمت متعالیه، ناصرخسرو، ملاصد

چکیده بررسی و مقایسه برجسته ترین دیدگاه های اجتماعی سعدی و ملک الشعرای بهار به کوشش فاطمه نظری وانانی قرن هفتم هجری قمری و دوره ی معاصر، دو دوره ی مهم در تاریخ ادب فارسی به شمار می روند. سعدی و ملک الشعرای بهار از شاعران سرآمد این دو دوره می باشند که با توجه به شرایط اجتماعی و سیاسی عصر خود به تناسب به مسائل اجتماعی گرایش نشان داده اند؛ به گونه ای که از مهم ترین مضامینی که سهم عمده ای از اشعار این دو شاعر را به خود اختصاص داده، مسائل اجتماعی است که هر دو شاعر بلند پایه، با رویکردهای متفاوت و یا مشابه بدان پرداخته اند. برای تبیین و تحلیل این موضوع، یافته های خویش را در چهار فصل ارائه داده ام. فصل اول، مقدمه و کلیاتی از موضوع، اهمیت و ضرورت تحقیق، روش تحقیق، پیشینه و پرسش تحقیق است. در فصل دوم، اوضاع سیاسی و اجتماعی عصر سعدی و ملک الشعرای بهار و زندگی و اندیشه ی هر دو شاعر، مورد بحث قرار گرفت. در فصل سوم، ضمن بررسی و مقایسه ی برجسته ترین دیدگاه های اجتماعی سعدی و ملک الشعرای بهار، رویکردها و نگرش های مشترک و متفاوت ایشان در زمینه ی عدالت، آزادی، اتحاد و یگانگی و... بحث و تحلیل گردید. در فصل چهارم، نتیجه گیری آمده و تفاوت ها و هم سانی هایی که در زندگی و دیدگاه های اجتماعی ایشان وجود دارد، بیان شده است. کلید واژه: سعدی، ملک الشعرای بهار، اجتماع، مغولان، مشروطه

خاقانی و متنبی از بزرگ ترین شاعران ادب فارسی و عربی محسوب می شوند و مشابهت های زیادی در زمینه ی شعر مدحی دارند. بررسی و تطبیق شعر مدحی این دو شاعر بزرگ، شناختی بهتر از مدایح و سبک مدیحه سرایی آن دو به دست می دهد. هدف این تحقیق، بررسی مدایح خاقانی و متنبی و مقایسه ی آنها با هم است. روش این تحقیق به صورت تحلیلی- توصیفی و با استفاده از ابزار کتابخانه ای است. این رساله در هشت فصل نگاشته شده است. بعد از طرح کلیاتی در مورد شعر و اهمیت آن و تأثیر و تأثر ادبیات فارسی و عربی بر همدیگر، زندگی، شخصیت و افکار متنبی و خاقانی مورد بررسی قرار گرفته و در ادامه به انواع مدح در دیوان این دو شاعر و توصیفات گوناگونی که این دو شاعر در مورد ممدوحان بکار برده اند، اشاره شده است. بر اساس مطالعات انجام شده، هر دو شاعر علاوه بر مدح ممدوح، قضایای اجتماعی، سیاسی و انسانی را نیز در مدایحشان می آورند. تکرار معانی در مدایح هر دو شاعر دیده می شود. گاهی اوقات هر دو شاعر در مدح ممدوح، مرتکب ترک ادب شرعی شده اند. خاقانی در ابیات اندکی تحت تأثیر متنبی قرار گرفته است. یکی از تفاوتهای اساسی مضامین مدحی شعر متنبی و خاقانی مربوط به توصیف جنگهای ممدوح می باشد. اگر چه در دیوان هر دو شاعر در مورد جنگها و دلاوریهای ممدوحان صحبت به میان آمده است ولی بسامد مضمون ادبیات جنگ و ذکر ابزارآلات جنگی در دیوان متنبی بسیار بیشتر از دیوان خاقانی است.

بررسیِ تحلیلیِ اندیشه هایِ عرفانیِ شیخ سعدالدین احمد انصاری و بیان ادبیِ او با تکیه بر دیوانِ شورِ عشق، بحث محوری و کلیدی این پایان نامه می باشد که در هشت فصل آراسته شده است. شیخ سعدالدین احمد انصاریِ کابلی، شاعر ناآشنای زبان فارسی است که تا حال درباره ی زندگی، آثار و اندیشه های او هیچ پژوهش علمی در افغانستان و ایران نشده است؛ دراین رساله، ابتدا به زندگی، شخصیت و آثار او پرداخته شده و بعد از ستایش ایزدتعالی و درود برروان پیامبرخاتم، ص، و چهاریار فداکارش، اندیشه هایِ عرفانیِ شیخ سعدالدین با توجه به آثار عارفان بلند آوازه ای چون محمد غزالی، مولوی جلال الدین، ابن عربی، عزیزالدین نسفی و بیشتر عرفای دیگر مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. نگاهِ شیخ سعدالدین، به حوزه ی عرفان محققانه بوده و هم چنین دراین مکتب شیوه ی ویژه ای داشته که یکی از آن ها، کنارهم گذاشتن اندیشه های وحدت وجود و وحدت شهود است. در این پژوهش اندیشه های محوری او مورد بررسیِ تحلیلی قرار گرفته که مثلث آن ها عشق و هستی و نیستی و وحدت است؛ و در نهایت جز یک اندیشه ی وحدت بیش نیست. شیوه های تازه ی شیخ سعدالدین، تنها در بخش عرفان تمام نمی شود، بلکه او در حوزه ی ادب فارسی نیز یکی از چهره های شاخصِ زبانِ فارسی است. وی تشبیهات، استعارات، تکرارها و پارادوکس های گوناگون و بدیعی را در آثار خود آفریده است. تنوعِ آرایه های ادبی، در آثار وی سبب آفرینش گونه های ادبیِ تازه شده که دراین پژوهش نام های تازه ای برای آن های نهاده که یکی از دست آوردهای این پژوهش به شمار می آید؛ از جمله لف و نشرگسترده، تکرار صدر و عروضِ بر عجزهم سان و انواع دیگر ادبی را نیز شامل می باشد. نوآوری او در قافیه و ردیف شعر فارسی، به حدّی است که حتی گاهی از سرقافله سالار مبتکر این فن، مولوی جلال الدین، نیز گامی پیش گرفته است. از دیگرسو این پژوهش بیشترین قالب های شعرِ کلاسیکِ فارسی را دربردارد. و هم چنین قالب شکنی ها و نوآوری های شیخ سعدالدین، و ارزش شکلِ شعر او و پیوند آن با شعر دیگر گویندگان از جمله، عارف قزوینی، ملک الشعرابهار، نیمایوشیج، پژمان بختیاری و... را نیز شامل می شود. از میانِ شاعرانِ کلاسیک ادب فارسی شیخ سعدالدین، بیشتر به ساختارشکنی و نوآوری در حوزه ی قالب های شعرِ کلاسیک فارسی دست زده است. او شاعری است که قالب های شعر کلاسیک فارسی را درهم شکسته و با اضافه کردن عناصرِ تازه قالب هایی ایجاد کرده که در شعر فارسی سابقه ندارد؛ نگارنده نام های تازه ای بر آن ها گذاشته شده است: از قبیل مثنوی ترجیع بند، مثنوی دوبیتی، ترکیب ترجیع بند، مسمّط مستزاد، مستزادترکیب ترجیع، مستزاد متوازن ترجیع و... .

مفهوم آرمانشهر تفکری است فرا واقعیت و برگزیده و نخبه، که انسان ها برای رسیدن به آمال و آرزوهای خویش طراحی می کنند. این پژوهش به بررسی آرمانشهر در کتب سیاحتنام? ابراهیم بیگ، مسالک المحسنین و کتاب احمد به روش توصیفی – تحلیلی و با ابزار گردآوری کتابخانه ای انجام گرفت و با مطالع? منابع و مآخذ به استخراج جامع? آرمانی و مهمترین ویژگی آرمانشهری آنها در شش فصل پرداخته شد. پس از بیان کلیات، در فصل دوم به اوضاع مختلف عصر مشروطه و معرفی طالبوف و مراغه ای و بیان اندیشه های سیاسی آنان پرداخته شد. در فصل سوم ابتدا میزان تأثیرپذیری آنان از آراء فیلسوفان غربی و پس از آن آرمانشهر و مهمترین ویژگیهای جامع? آرمانی و میزان تأثیرگذاری شان بر جامعه بررسی شد. سپس در فصل چهارم به مطالع? تطبیقی مدین? فاضل? فارابی و اندیشه های آرمانی طالبوف و مراغه ای و وجوه تفاوت ها و شباهت های میان آنان پرداختهایم. در فصل پنجم به بررسی تأثیر عناصر زبانی و ادبی آثار آنان در خدمت توصیف جامع? آرمانی پرداخته شد و سرانجام فصل ششم به نتیجه گیری پژوهش اختصاص دارد. شاید بتوان شاخصه هایی همچون عدالت خواهی، تعلیم و تربیت، تأسیس مدارس، حفظ هویت بومی، توجه به فرهنگ و معرفت ایرانی، اصلاح الفبا، قانون مداری، توجه به فناوری نوین را از نشانه های آرمانشهر این دو نویسنده قلمداد کرد. اما هدف غایی جامع? آرمانی طالبوف دستیابی به آزادی و دموکراسی و هدف و مقصود آرمانشهر مراغه ای برقراری عدالت است. از مهمترین عناصر زبانی و ادبی که این دو نویسنده در خدمت توصیف آرمانشهر بهره گرفته اند می توان به این موارد اشاره کرد: بهره گیری از قواعد عربی، استعمال الفاظ فرنگی، کاربرد وجه وصفی، استعمال ضمایر خاص، استعمال ارسال المثل، استشهاد به آیه و حدیث و شعر شعرا و غیره.

شرح لغات واصطلاحات وابیات دشوارچهل قصیده ازآغازدیوان امیرمعزّی نیشابوری رسال? حاضرکاوشی در شرح احوال و دشواری های چهل قصیده از دیوان امیرالشعرا محمد بن عبدالملک نیشابوری متخلّص به معزّی از استادان قصیده سرا در اواخر قرن پنجم واوایل قرن ششم است.از وی دیوان شعری مشتمل بر18500 بیت به جامانده که حجم بسیاری از آن را قصاید مدحی تشکیل می دهد.معزّی در مدح دنباله رو شاعران سبک خراسانی است و تا حدودی تصاویر شعری را از آنان گرفته است،امّا نسبت به پیشینیان افکار و مضامین تازه ای دارد که به شعر او رنگ سبک عراقی بخشیده است.به علّت همراه بودن این شاعر با پادشاهان،وزراوامرای سلجوقی و غیرسلجوقی،قصاید وی مشتمل بر یک سلسله وقایع تاریخی و اطّلاعات مهم است که دراین رساله ضمن شرح اشعار،به برخی ازآن اشاره شده است.این شاعر با توجه به سمتی که در دربار سلجوقیان داشته چنان که شایست? مقام اوست نزد فارسی زبانان شناخته نیست،امّا با توجه به اطلاعاتی که شاعر درلابه لای اشعار دربار? خود آورده و نگارنده ضمن شرح به توضیح آنها پرداخته،می توان به شناخت بیشتراز او دست یافت.همچنین وجود ابیاتی در قصاید که درعین سادگی ممتنع است واستفاد? شاعر از رشت? کاملی از تشبیهات و استعاره های فراوان ،تلمیحات،اصطلاحات نجومی،معارف اسلامی،مسیحی و صنایع بدیعی دراشعار سبب شده که لزوم شرحی بر دیوان این شاعراحساس شود،که در ضمن شرح این موارد،مناسب با سرایش وزن و بحر عروضی،ردیف و قافیه و نوع آن،آورده شده است.نتایج این پژوهش اشاره داشت به اینکه،مهم ترین مضمون شعری دیوان معزّی مدح است.اوبه شیو?شاعران سبک خراسانی شعرمدحی می سرود.ازمحتوای اشعاراواطلاعات گرانبهای تاریخی می توان به دست آورد. این پایان نامه در چهار فصل تنظیم شده است:فصل اول با عنوان مقدمه وکلیّات که در بردارند? اهمیّت و ضرورت تحقیق،هدف تحقیق،پیشین? تحقیق و روش تحقیق است.فصل دوم شامل نگاهی گذرا به تاریخ سلجوقیان تا پایان عصر سنجر، شرح احوال معزّی،موضوعات و مضامین شعری وبررسی سبک شعراوست فصل سوم علاوه بر شرح لغات واصطلاحات وابیات دشوار40 قصیده از آغاز دیوان،بیان وقایع واطلاعات تاریخی درمورد اشخاص و شاعر است موردبحث قرارگرفته است.فصل چهارم به نتیجه گیری اختصاص دارد.

چکیده شرح دشواری های جلد اول « مواهب الهی در تاریخ آل مظفر» به کوشش پیوند بالانی مواهب الهی نوشته ی معین الدین علی یزدی، کتابی تاریخی است که در قرن هشتم درباره ی خاندان مظفری نگاشته شده است. این کتاب از معدود کتاب هایی است که درباره ی آل مظفر، هم زمان با حکومت این خاندان به رشته ی تحریر درآمده و حاوی اطلاعات ذی قیمت تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و ... در خصوص عصر مولف است. این اثر علاوه بر داشتن ویژگی های سبکی و نگارشی که آن را در حیطه ی متون ادبی قرار می دهد، بسیار مورد توجه دانشجویان تاریخ و محققانی است که در دوره ی سلطنت آل مظفر مطالعه می کنند. با وجود این که سعید نفیسی بخش نخصت مواهب الهی را در سال 1326 هـ.ش، تصحیح کرده است ولی این کتاب اغلاط و جاافتادگی های فراوانی دارد که درک مطلب را با مشکل مواجه می کند. علاوه بر این، تاکنون بر این اثر غنی تاریخی شرحی نوشته نشده است. نگارنده در رساله ی حاضر تلاش کرده، علاوه بر شرح دشواری های این اثر، با دست یابی به نسخه های متقدم تر از نسخه های اساس کار سعید نفیسی، اغلاط فراوان متن مصحح او را مورد بازبینی قرار دهد و بدین شیوه ابهام های این اثر ادبی – تاریخی را تا حدامکان رفع نماید.

ناصرخسرو ، از مشاهیر بزرگ نظم و نثر ایران است که مطالعه ی اشعار و درک معانی و مضامین شعری او نیازمند به داشتن اطلاعات وسیع و گسترده ای از اصطلاحات و تعابیر و علوم مختلف می باشد،همچنین این اشعار از زندگی در جامعه ای مایه گرفته که قرن هاست در غبار زمان محو شده است . بنابراین بسیاری از دقایق و ظرایف اندیشه ها و کلام او زمانی آشکارتر می گردد ، که به شرح و بررسی اشعار او بپردازیم . تاکنون شروح بسیاری برای درک راحت تر قصاید ناصرخسرو نوشته شده است. اما همچنان نکات مبهم و قصاید شرح نشده ی زیادی باقی مانده است.در این پایان نامه کوشیده ایم با توجه به معنای واژگان دشوار و بررسی عقاید و افکار شاعر؛چهل قصیده از دیوان ناصرخسرو که تا کنون شرح نشده ،بررسی و تحلیل کنیم. این پایان نامه در چهارفصل تنظیم گردیده است: فصل اول: با عنوان مقدمه وکلیات، شامل مقدمه ، اهداف تحقیق،ضرورت تحقیق، پیشینه و روش تحقیق است. فصل دوم: در بر دارنده ی تاریخچه ی اسماعیلیه ، شرح احوال و اندیشه های ناصرخسرو، محتوای قصاید و ویژگی های لفظی و ادبی اشعار ناصرخسرو است. فصل سوم : به شرح و بررسی چهل قصیده ی بلند و شرح نشده از دیوان ناصرخسرو اختصاص دارد که در این بخش ، ابتدا توضیح مختصری درباره ی قصیده آورده شده است و وزن قصیده ذکر گردیده ، سپس اصل بیت آورده شده و به واژگان و ترکیبات و معنی وآرایه های ادبی ابیات پرداخته ایم و برخی ابیات که نکته ی خاص سیاسی ، اجتماعی، تاریخی و فرهنگی و مذهبی داشته اند را توضیح داده ایم. فصل چهارم: به نتیجه گیری اختصاص دارد که شامل نکاتی است که به طور اختصاصی از شرح چهل قصیده دریافته ایم ازجمله تأثیر مذهب اسماعیلیه بر اشعار، دیدگاه شاعر به دنیا، وصف طبیعت.

رسیدن به کمال و سعادت، مهم ترین هدف پیش روی انسان است. هر مکتبی بر اساس دیدگاه خود کمال را تعریف می کند. در این میان، منابع دینی و عرفانی در تعریف کمال، عوامل رشد و موانع آن، نظر به آموزه های وحیانی دین دارند. در این رساله موضوع عوامل و موانع رشد و کمال انسان در نهج البلاغه و مثنوی بررسی شد که شامل پنج فصل است: مقدمه و کلیات، کمال انسان از دیدگاه حضرت علی (ع) و مولوی، عوامل رشد و کمال انسان در نهج البلاغه و مثنوی، موانع راه کمال انسان در نهج البلاغه و مثنوی و نتیجه گیری. نهج البلاغه و مثنوی درباره ی کمال، عوامل و موانع آن آفاقی وسیع دارند. کمال انسان از دیدگاه حضرت علی (ع) و مولوی در گرو پیوستن به خداست و این خود حاصل برقراری عدالت در بین قوای وجودی انسان و اعتدال و استوای او در بعد نظر و عمل است. پیروی از برگزیدگان حق و بهره گیری از عقل اصلی ترین عوامل رشد و کمال انسان در بعد نظرند. در بعد عمل، عبادات عامل رشد انسان است. از دیدگاه حضرت علی (ع) توحید، عامل اصلی سعادت انسان است و تقوای الهی که بر بنای توحید استوار است، در رأس همه ی فضایل اخلاقی قرار دارد. در مثنوی اگرچه همچون نهج البلاغه مسائل توحید و ایمان، نظام مند مطرح نشده است؛ اما همه ی تعالیم مولوی رویکردی توحیدی دارد؛ به عبارت دیگر فنای عارفانه و رسیدن به حقیقت توحید، مرکز همه¬ی سخنان مولوی است؛ اما مهم ترین موانع راه کمال شامل نفس اماره، شیطان و حب دنیاست؛ زیرا این عوامل سه¬گانه، خود مانع¬زاست؛ یعنی ریشه¬ی آفت¬های بسیار دیگری نیز به شمار می روند. در کلام حضرت علی (ع) دشمنانگی شیطان به نسبت نفس بیش¬تر است؛ زیرا نفس آن¬گاه که تبدیل مزاج می¬یابد، دیگر بر سر راه انسان قرار نمی¬گیرد؛ امّا در کلام مولوی، نفس غالباً به معنی نفس امّاره است؛ بنابراین خطر او از شیطان بیشتر است. دنیا در کلام امیرمومنان و مولوی دو چهره دارد: چهره¬ای فریبا و چهره ای پنددهنده. توجه به بعد فریبندگی دنیا باعث نابینایی فرد می شود؛ این چنین دنیایی مذموم است؛ اما توجه به جنبه ی عدمی دنیا باعث بینایی انسان است. این دنیایی است که در مسیر آخرت قرار دارد.

اخلاق یکی از مسائلی است که از دیرباز مورد توجه مردم و سخنوران بوده است و ترویج و گسترش فضایل اخلاقی را راهی برای رسیدن به سعادت و کمال دنیوی و اخروی دانسته اند. شاعران و نویسندگان نیز در آثار خود به این مسأله پرداخته اند. کمال الدین اسماعیل اصفهانی از شاعران بزرگ اواخر قرن ششم و اوایل قرن هفتم می باشد، اگر چه دیوان این شاعر بزرگ، سرشار از مدحیات است، اخلاق نیز نزد وی جایگاه ویژه ای داشته است به گونه ای که در این زمینه اشعار زیبا و پرمعنایی سروده است. در این پایان نامه به بررسی و شرح آموزه های اخلاقی در دیوان کمال الدین اسماعیل اصفهانی پرداخته شده است و تحقیقات نشان می دهد در بخش فضایل اخلاقی، احسان و نیکوکاری، داشتن انسانیت و بلند همتی از بالاترین بسامد برخوردار است و در رذایل نیز توجه وی به دلبستگی مردم به دنیا، هوا و هوس و مال اندوزی بسیار زیاد بوده است. یافته های این پژوهش در هفت فصل به شرح زیر ارائه گردیده است: فصل اول شامل: مقدمه، روش تحقیق، مروری بر تحقیقات گذشته و اهداف پایان نامه، فصل دوم: زندگی شاعر، اوضاع و احوال زمانه و سبک شاعری وی، فصل سوم: تعریف اخلاق، علم اخلاق و مکاتب اخلاقی، فصل چهارم به بررسی فضایل اخلاقی و فصل پنجم به رذایل اخلاقی اختصاص دارد، در فصل ششم مختصری درباره ی شباهت یا تفاوت های موجود بین سعدی و کمال سخن رفت و در فصل هفتم نتیجه ی پژوهش ها ارائه گردید.

در این پایان نامه ضمن بررسی شطح، انواع و ویژگی ها، مضامین و کارکردهای آن به بررسی ساختار و محتوای چهار اثر مهم عرفانی یعنی طواسین، تمهیدات، شرح شطحیات و عبهرالعاشقین پرداخته شده است.

هدف پژوهش حاضر، بررسی «مجلس گویی» به عنوان یکی از گونه های دیرپای سخنوری در فرهنگ و ادبیات ایران است. مجلس گویی به عنوان یکی از شیوه های آموزش در سنت و فرهنگ شفاهی ما به مثابه آیینه ای شفاف است که رخدادهای روزگار را در خود جمع و تفسیر نموده و اندیشه های صاحبانش را معرفی می کند. نگاهی بر تاریخ ادبیات و تصوف، آشکار می سازد که بسیاری از آثار متصوفه را مشایخی پدید آورده اند که خود اهل وعظ و منبر بوده اند و این شیوه در تدوین و تنظیم برخی از آثار بزرگ حوزه ادب عرفانی نمود یافته است. مسأله اساسی در این زمینه، یافتن شیوه ها و ویژگی های سبکی مجالس از نظر ساختار، زبان و محتوا است. بدین منظور آثاری که با این سبک پدید آمده، از دیدگاه زبان و محتوا تحلیل و بررسی شده است. مجلس گویی به عنوان یکی از شیوه های آموزش در سنت و فرهنگ شفاهی ما به مثابه آیینه ای شفاف است که رخدادهای روزگار را در خود جمع و تفسیر نموده و اندیشه های صاحبانش را معرفی می کند. دستاوردهای این پژوهش نشان می دهد که بیشتر مجالس از حیث محتوا از شیوه ها و ویژگی هایی برخوردارند که می-تواند به عنوان مولفه سبکی آن ها در نظر گرفته شود. پرداختن به موضوعاتی مانند ماهیت سخن و وعظ گفتن و آداب سخنوری، تأویل و تفسیر، نقد اوضاع اجتماعی و بزرگان و مشایخ تصوف، آسیب شناسی ناهنجاری های اجتماعی مذهبی (تعصب، تقلید و جنگ و داوری) یا مسائل بحث برانگیز تصوف مانند سماع، مسائل کلامی، ویژگی های مهم مجالس از نظر محتوایی هستند. به لحاظ ساختاری و زبانی نیز موارد زیر را می توان به عنوان پربسامدترین ویژگی های مجالس در شمار آورد: نثر خطابی همراه با ندا، امر، نهی و تنبیه، رکن مهم پرسش و کاربرد جمله های پرسشی (اعم از ایجابی و بلاغی)، تحمید، دعا و مناجات، کاربرد فراوان تمثیل و تشبیه، حکایت و داستان، استفاده از زبان گفتار و عناصر فرهنگ شفاهی، سادگی و ایجاز در سخن، بهره گیری از عناصر موسیقایی کلام، استشهاد به شعر و آیه و حدیث، کاربرد شگرد زبان حال، شیوه گفت و گو و خود اتهامی. در مجموع باید گفت در نظر داشتن مداوم نقش مخاطب در کلام که محوری ترین رکن علم بلاغت به شمار می رود؛ موجب رقم خوردن بسیاری از ویژگی های محتوایی و لفظی در شیوه «مجلس گویی» است.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

عرفی شیرازی از شاعران برجسته ی قرن دهم و از پیشگامان و مخترع طرز تازه ای است که بعداً به سبک هندی (اصفهانی) معروف شد و با صائب تبریزی به اوج خود رسید. غزلیات او سرشار از ترکیبات نو و زیبایی است که در مواردی به لحاظ ساخت نیز تازگی دارند. عرفی با به کاربردن فراوان صور خیال چون: استعاره، تشبیه و کنایه به مضمون پردازی و ایجاد معانی تازه اهتمام ورزیده، به لفظ توجه خاصی نداشته است. غزلیات عرفی افزون بر صبغه ی عرفانی و فلسفی، منعکس کننده ی نکته های ظریف اخلاقی و ملاحظات اجتماعی است. عرفی از تقلید و تتبع از غزلسرایان بزرگ چون حافظ و سعدی بی بهره نبوده است و غزلیاتی در زمینه ی غزل آنها به ویژه حافظ سروده است. رساله ی حاضر افزون بر شرح واژه ها و ابیات دشوار غزلیات عرفی شیرازی به بررسی موارد دیگر چون: یافتن ترکیبات کمیاب و نو و تحلیل بازتاب روابط اجتماعی در غزلیات او نیز پرداخته است.

کمال الدین اسماعیل اصفهانی از شاعران و قصیده سرایان معروف اواخر قرن ششم و نیمه اول قرن هفتم هجری است، وی در آوردن معانی دقیق مهارت دارد به همین دلیل ناقدان سخن به او لقب خلاق المعانی داده اند. در این تحقیق، با مراجعه به تذکره ها و کتاب های تاریخ ادبیات سعی شده به شرح احوال و اوضاع زمانه و سبک شاعر پرداخته شود و همچنین با مراجعه به فرهنگ لغات و اصطلاحات و کتب علوم بلاغی و دیگر منابع کتابخانه ای، ابیات دشوار قصاید و قطعات مصرّع دیوان شرح گردد. لازم به ذکر است که ابیات مشکل براساس شماره ابیات و صفحات دیوان مورد بررسی قرار گرفته است. این رساله در پنج فصل اصلی تنظیم شده است: فصل اول: شامل مقدمه است که هدف و ضرورت تحقیق ،تحقیقات گذشته درباره شاعر و آثار او و روش تحقیق را در بر می گیرد. فصل دوم: به معرفی زندگی شاعر، آثار و سبک او می پردازد. فصل سوم: مهمترین فصل این رساله را در بر می گیرد و شامل شرح ابیات و لغات دشوار قصاید و قطعات مصرّع دیوان شاعر است. فصل چهارم: شامل بیان نتایج حاصل از این تحقیق می باشد. فصل پنجم: دربرگیرنده فهرست آیات، احادیث و عبارت های عربی، واژه هاو نام ها، مطلع قصاید وقطعات و منابع و مآخذ می باشد.

در این رساله سعی شده است ضمن بررسی شیوه قصه پردازی مولانا، محور عمودی ابیات مثنوی مورد مطالعه قرار گیرد؛ گسست ها، گسست نماها، ابهامها، پیوند حاکم بر اثر و چگونگی انسجام آن نمایانده شود. بدین منظور در فصل دوم علاوه بر ارائه کلیاتی درباره شیوه داستان پردازی مولانا، اسلوب قصه در قصه و جریان سیال ذهن نیز به اختصار بررسی گردیده است. دقت در مصادیق اصطلاحاتی چون جریان سیّال ذهن و اسلوب قصه در قصه ما را به شباهتهایی چون برهم خوردن نظم منطقی رویدادها و تداعی های لفظی و معنایی و در عین حال تفاوتهایی از جمله ارائهآگاهیهای درونی شخصیّتها، وانهادن زمان خطی داستانهای سنتی و... رهنمون می سازد. تداعی معانی نیز از مقوله های قابل تأمل در مثنوی است و شناخت پیوند مطالب بدون شناخت کیفیت آن امکان پذیر نیست. دقت در سیر تداعی و خطوط اسلیمی قصه ها برخی از گسست ها، وانتقالهای متأثر از تداعی را نیز آشکار می سازد که در ادامه فصل دوم بررسی گردیده است. در فصل سوم رساله با نگرشی مبتنی بر تأمّل در تداعی و با توجه به لزوم شناخت ابهامها و گسستها، خط سیر قصه ها و حکایات به همان شکلی که مولانا سروده، پیگیری شده است. بنای این فصل بر این نظر بوده است که در مثنوی هر قطعه یا قصه ای با مطلب قبل از خود به نوعی پیوند و ارتباط دارد، منتهی در مواردی شناخت این پیوند مستلزم تأمل و درنگ است و این هدفی است که در طولانی ترین فصل رساله به دنبال آن بوده ایم. نمودارهای این فصل که در پایان هر دفتر ترسیم شده است خط سیر قصه ها را تا حدودی عینی می سازد. در فصل چهارم با دیدی ساختارگرایانه به قصه نگریسته شده است؛ با مقایسه ده قصه مهم و شناخت اجزای مشابه و مشترک آنها و طبقه بندی موضوعی قصه ها سعی شده به طوری نسبی، وحدت حاکم بر مثنوی نماینده شود.

قصه های عامیانه یکی از زیباترین و شیرین ترین جلوه های حیات فرهنگی هر ملت است. ازجمله متون نثر پارسی که دربردارنده ی تعدادی از این حکایات است، طوطی نامه «جواهرالاسمار» می باشد. در این پایان نامه، ابتدا به تاریخچه ی قصه، اهمیت و نقش آن در زندگی بشر پرداخته شده، سپس تحریرهای مختلف طوطی نامه معرفی و تفاوت ها و شباهت های محتوایی و ساختاری بین آن ها بررسی شده است. همچنین مقایسه ای اجمالی بین تعدادی از این طوطی نامه ها با سندباد نامه برّی صورت گرفته که یکی از نکات برجسته ی مشترک بین این آثار «حیله گری و شرارت زن» است. در فصل سوم، اعلام، لغات و تعبیرات دشوار با مراجعه به منابع و فرهنگ های مختلف معنی شده و بعد از آن گویندگان اشعار فارسی و عربی موجود در متن، مشخص گردیده است که متأسفانه برخی از گویندگان این اشعار ناشناخته باقی ماندند. همچنین ترجمه ای از اشعار، عبارات، آیات و احادیث عربی ارائه شده است. در بخش ضرب المثل ها نیز، با مراجعه به کتب مختلف امثال، ضرب المثل هایی که فقط در طوطی نامه «جواهر الاسمار» بوده، مشخص و معرفی گردیده است. در فصل چهارم، نتیجه و ماحصل این پایان نامه ارائه شده است.

اخلاق از دیرباز مورد توجه بشر بوده زیرا آن را راهی برای رسیدن به سعادت خویش یافته است و کسانی را که در راه ترویج مفاهیم اخلاقی کوشیده اند ، می ستاید. در ادبیات فارسی اندرزها و تعالیم اخلاقی از دیرباز جز مفاهیم برجسته شهر بوده است و شعرا تلاش زیادی برای نشر فضایل و جلوگیری از رذایل داشته اند. سنایی یکی از این شعرا است که بررسی دیدگاههای اخغلاقی او در مثنوی حدیقه الحقیقه موضوع این پژوهش واقع شده است . در فصل اول به بیان مقدمه ، روش تحقیق و مروری بر تحقیقات گذشته پرداخته شده است .در فصل دوم زندگی و آثار او مروری کوتاه شده است . سپس در فصل سوم به جهت وجود دو گونه تعالیم اخلاقی برای انسانهای عادی و انسانهای آرمان خواهی که سعی دارند با بریدن از تعلقات به وصل دوست ( خداوند ) دست یابند مقایسه ای گذرا بین اخلاق متعادل و متعالی انجام شده است . در فصل چهارم مروری بر مکاتب اخلاقی و فلسفه اخلاق از نظر سنایی به عنوان زیربنایی دیدگاههای اخلاقی او انجام شده است . در فصل پنجم به طرح دیدگاههای اخلاقی در حدیقه الحقیقه پرداخته شده است . فصل ششم به تاثیر حدیقه بر سایر شعرا و فصل هفتم به نتیجه این تحقیق اختصاص یافته است .

نجم الدین رازی در مرصاد العباد، ضمن بیان آداب سیرو سلوک اهل طریقت ، بعضی از آیات قرآن کریم را تفسیر کرده ، در این رساله آیات تفسیر شده در مرصادالعباد جمع آوری و با توجه به محتوای آنها در شش فصل ، با موضوعهای زیر تدوین شده است: مبدا آفرینش. داستان آفرینش آدم . پیامبران. معاد. ذکر . معاش. برای مشخص شدن ارزش و اعتبار برداشتهای تفسیری مرصادالعباد ، این برداشتها با تفسیر همان آیات و بعضا آیات مشابه در دو تفسیر معتبر کشف الاسرار میبدی و المیزان علامه طباطبایی مقایسه شده است.

حکمتها و اندرزها بایدها و نبایدهایی هستند که ریشه در تجارب پیشینیان دارند و به تعالیم دینی خصوصا از جهت ساختار ظاهری بسیار شبیهند. لذا در این رساله پس از فصل مقدمه در فصل دوم مکاتب اخلاقی از جمله مکاتب فلاسفه که از جهاتی به اندرزنامه ها و متون تعلیمی شباهت دارد، به طور مختصر مورد بررسی قرار گرفته اند.در فصل سوم رساله به بررسی و مقایسه اندرزهای متون پرداخته شده است.