بیماری های ویروسی توتون به دلیل تاثیر بر کیفیت و کمیت محصول، از اهمیت بسیاری برخودارند. یکی از مهمترین ویروس های توتون که از پراکنش جهانی برخوردار است، ویروس وای سیب زمینی (potato virus y, pvy) می باشد. مطالعه واکنش ارقام مختلف توتون تیپ نیمه شرقی و شناسایی منابع احتمالی مقاومت در برابر ویروس pvy، در راستای دستیابی به ارقام توتون مقاوم به این ویروس بوده و دارای اهمیت ویژه ای است. به این منظور، واکنش 31 رقم توتون تیپ نیمه شرقی نسبت به ویروس pvy در طرح کامل تصادفی در 10 تکرار (یک بوته در هر تکرار) در شرایط گلخانه مورد ارزیابی قرار گرفت. بذور مورد بررسی در گلدان های حاوی خاک استریل کشت شدند و نشا های هر رقم به گلدان های جداگانه منتقل شدند. بوته ها در مرحله چهاربرگی به روش مکانیکی با عصاره حاوی ویروس مایه زنی شدند. طی یک ماه بعد از مایه زنی، علایم ویروس یادداشت گردید و درجه بندی آلودگی بر اساس شدت علایم روی برگ و ساقه از صفر (بدون علایم) تا 11 (نکروز ساقه) انجام شد. طیف وسیعی از علایم و واکنش های مختلف در ارقام مورد بررسی مشاهده شد. میانگین درجه علایم بر اساس آزمون دانکن با میانگین کل مقایسه گردید و تیمارهای با میانگین بالاتر و پایین تر از میانگین کل با اختلاف معنی دار به ترتیب به عنوان حساس ومتحمل انتخاب شدند. آزمایش نهایی روی 9 رقم به عنوان متحمل به اضافه رقم tr.21 و ch.t.283-6 (درجه علایم حدود میانگین کل) ودو رقم به عنوان حساس به ترتیب مذکور انجام گرفت و میانگین درجه علایم بر اساس آزمون دانکن مقایسه شدند جهت تأیید وجود آلودگی نمونه هایی از بوته های توتون تهیه شد و با روش داس- الایزا مورد آزمایش قرار گرفتند. نتایج این تحقیق نشان داد که ارقامtr.27، tr.1، h.tr.1، samsoun katezini، tr.23و tyk kulaبا میانگین کل اختلاف معنی دار داشتند. وجود آلودگی در این رقم ها با استفاده از آنتی بادی پلی کلونال اختصاصی pvy (dsmz، آلمان) مورد تأیید قرار گرفت.

بیماریهای ویروسی، هر ساله خسارات عمدهای به محصولات زراعی و باغی، به خصوص در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری وارد میکنند. اولین گام در مدیریت این نوع بیماریها ردیابی، شناسایی و تعیین خصوصیات عوامل بیمارگر آن ها میباشد. ویروس موزاییک خیار (cmv) از خانواده بروموویریده و از جنس کوکوموویروس و عضو تیپ این جنس بوده و دارای ژنوم آر.ان.ای تک رشتهای و سه قسمتی است. این ویروس دارای بزرگ ترین دامنه میزبانی در بین سایر ویروسها و بالای 1000 گونه میزبان گیاهی دارد و با بیش از 75 گونه شته به طور ناپایا منتقل میگردد. در یک طبقهبندی کلی سویههای cmv بر اساس تجزیه تبارزائی orf پوشش پروتئینی و توالی ´5 ترجمه نشده درrna3 به دو سروتیپ i و ii تقسیم میشوند که سروتیپ i نیز خود به دو زیر گروه ia و ib تقسیم میگردد. به منظور بررسی و شناسایی سروتیپهای ویروس موزاییک خیار، طی سالهای 1388 و 1389 از شهرستانهای استان گلستان و از روی 10 میزبان زراعی (شامل گوجهفرنگی، نخودفرنگی، توتون، سویا، هندوانه، بادنجان، باقلا، کاهو، کدو و خیار)، تعداد 935 نمونه برگی بر اساس علائم تیپیک ویروسی جمعآوری گردید. نمونههای مشکوک توسط آزمون سرولوژیکی داس- الایزا و آنتیبادیهای پلیکلونال مورد بررسی قرار گرفتند و در کل 275 نمونه (4/29 درصد) آلوده به این ویروس بودند. در بین میزبانها، بیشترین و کمترین میزان آلودگی به ویروس موزاییک خیار به ترتیب با 9/22 و 2/2 درصد مربوط به گیاهان توتون و نخودفرنگی بود و از بین محلهای نمونهبرداری، شهرستان گرگان با 5/22 درصد و شهرستان مینودشت با 8/1 درصد به ترتیب بیشترین و کمترین آلودگی را به ویروس موزاییک خیار نشان دادند. نمونههای آلوده به ویروس cmv سپس با آزمون الایزای مرکب و به کمک آنتیبادیهای منوکلونال به منظور شناسایی سروتیپهای این ویروس، مورد ارزیابی قرار گرفتند. که در نهایت تعداد 198 نمونه آلوده به سروتیپ i (cmv-i)، تعداد 98 نمونه آلوده به سروتیپ ii (cmv-ii) و تعداد 45 نمونه هم به هر دو سروتیپ آلوده بودند. همچنین تعداد 24 نمونه هم به هیچ یک از سروتیپها آلودگی نشان ندادند. گیاهان توتون با 3/28 درصد و خیار با 5/1 درصد، گوجهفرنگی با 8/39 درصد و سویا با یک درصد، گوجهفرنگی با 6/35 و نخودفرنگی و کدو با 2/2 درصد، به ترتیب بیشترین و کمترین میزان آلودگی را در بین گیاهان میزبان به cmv-i، cmv-ii و cmv-i & ii نشان دادند. در بین شهرستانهای مورد مطالعه هم گرگان (%7/21) و مینودشت (%5/1)، رامیان (%6/28) و کردکوی (%0)، گرگان (%20) و کردکوی (%0) و بندر ترکمن (%0)، به ترتیب بیشترین و کمترین میزان آلودگی را به سروتیپ i، سروتیپ ii و هر دو سروتیپ به طور هم زمان نشان دادند. به طور کلی سروتیپ i نسبت به ii در استان گلستان غالبیت داشت