چکیده پوسیدگی ریشه و طوقه )پاخوره گندم( با عامل(ggt) gaeumannomyces graminis var. tritici یکی از بیماریهای قارچی مهم گندم در مناطق مختلف جهان به شمار می آید. در ایران این بیماری تاکنون از برخی مناطق همچون استان مرکزی گزارش شده است. طی چند سال اخیر علائم مشکوک به بیماری در برخی مزارع گندم استان زنجان مشاهده شده که با توجه به اهمیت کشت گندم در استان، بررسی دقیق بیماری را ایجاب نمود. تحقیق حاضر در راستای دو هدف اصلی دنبال شد. ابتدا قارچ عامل بیماری پاخوره گندم جداسازی و شناسائی گردید. سپس گروههای اصلی باکتریهای خاکزی مزارع گندم تعیین و اثر بازدارندگی مهمترین آنها علیه قارچ عامل بیماری در شرایط آزمایشگاهی و گلخانه ای ارزیابی گردید. بدین منظور ابتدا از 25 مزرعه گندم استان از خاک اطراف بوته های آلوده به پاخوره گندم و همچنین از ریشه و ساقه های آلوده گندم نمونه برداری صورت گرفت. از نمونه ها قارچ ggt جداسازی شد. علاوه برشناسائی آن بر اساس کلید های معتبر، بیماریزائی آنها روی گندم اثبات گردید و به این ترتیب این پاتوژن برای اولین بار از استان گزارش گردید. همچنین حدود 420 جدایه باکتری از خاک جداسازی شد. این رایزوباکترها براساس مورفولوژی کلنی و مناطق نمونه برداری شده گروهبندی شدند. در ادامه 140 جدایه انتخاب و طبق روشهای معمول آزمایشگاهی پتانسیل آنها جهت بازدارندگی از رشد قارچ ggt بررسی شد. این نتایج نشان داد حدود 60 جدایه با مورفولوژی متفاوت، با تولید آنتی بیوتیک اثر بازدارندگی بالایی در کنترل قارچ ggt دارند. آزمونهای بیوشیمیایی لازم جهت شناسائی جدایه ها مشخص نمود که باکتریهای آنتاگونیست قوی عمدتا متعلق به جنسهای pseudomonas، bacillus و erwinia بودند. جهت مطالعات in vivo تاثیر جدایه های نماینده روی شدت بیماری پاخوره گندم مورد بررسی قرار گرفت. نتایج آزمون گلخانه ای نشان داد که تیمار بذر با باکتریهای نماینده اثر قابل توجهی در کاهش شدت بیماری پاخوره گندم و افزایش شاخص های رشدی گندم در قیاس با شاهد آلوده داشتند. طبق نتایج حاصل از این تحقیق، امکان کنترل بیماری پاخوره گندم با باکتریهای موجود در ریزوسفر گندم در این استان وجود دارد. کلمات کلیدی: گندم، پاخوره گندم، gaeumannomyces graminis var. tritici، کنترل بیولوژیکی

fusarium solani قارچی خاکزاد با پراکنش جهانی و دامنه میزبانی وسیع است. بیماری پوسیدگی ریشه لوبیا ناشی از قارچ f. solaniیکی از مهمترین بیماری های لوبیا در استان زنجان به شمار می رود. در این تحقیق تنوع ژنتیکی و فنوتیپی و نیز دامنه میزبانی 30 جدایه قارچ f.solani جدا شده از لوبیا در استان زنجان مورد مطالعه قرار گرفت. نمونه برداری از مزارع لوبیا در 11 منطقه استان زنجان انجام شد. پس از اثبات بیماری زایی جدایه ها در گلخانه بر روی گیاه لوبیا قرمز رقم ناز، دامنه میزبانی قارچ با مایه زنی بر روی نه گیاه باقلا، نخود، عدس، اسپرس، یونجه، گندم، لوبیا سفید، لوبیا قرمز ولوبیا چیتی مورد آزمون قرار گرفت. تمام گیاهان به کار رفته به جز گندم، میزبان این قارچ بودند. سپس تاثیر دما بر ویژگی های فنوتیپی شامل قطر و رنگ پرگنه، اسپورزایی و وجود سرهای دروغین در دماهای 35، 25، 15و 5 درجه سانتی گراد بررسی شد. بیشترین رشد در دمای 25 درجه و کمترین رشد در دمای 5 درجه سانتی گراد رخ داد. اسپورزایی و سرهای دروغین در سه دمای 35، 25و 15 درجه دیده شد. دما تاثیری بر رنگ پرگنه ها نداشت. گرچه جدایه ها از نظر فنوتیپی دارای تنوع بودند ولی از نظر شدت بیماریزایی بر روی لوبیا در گلخانه تفاوت معنی داری نداشتند. به منظور بررسی تنوع ژنتیکی انگشت نگاری dna با استفاده از یک جفت آغازگر eric و هشت آغازگر rapd انجام شد. از این میان تنها آغازگرهای opa-13 و eric الگوهای باندی پلی مورفیکی را نشان دادند. تحلیل داده های مولکولی و ترسیم دندروگرام در نرم افزار e 02/2 ntsys pc انجام شد. نتایج نشان دهنده تنوع بالای ژنتیکی درون گونه مرکب f. solani در سطح منطقه بود.

بیماری پوسیدگی فوزاریومی ریشه در اثر (fsp) fusarium solani f.sp phaseoli از مهمترین بیماری های قارچی لوبیا در کشورهای مختلف و ایران می باشد. بررسی های انجام گرفته در استان زنجان نشان داد این بیماری به عنوان عامل غالب پوسیدگی ریشه لوبیا در استان، خسارات قابل توجهی را به زراعت لوبیا وارد می نماید. اهمیت کشت لوبیا در استان زنجان، موثر نبودن کنترل شیمیایی علیه این بیماری و اثرات نامطلوب زیست محیطی سموم، ضرورت تحقیق برای کنترل بیولوژیک این بیماری را در استان ایجاب نمود. بدین منظور در 47 مزرعه لوبیای استان از خاک اطراف ریشه لوبیا نمونه برداری صورت گرفت. حدود 680 ایزوله باکتری از خاک جداسازی شد. این رایزوباکترها بر اساس مورفولوژی کلونی و مناطق نمونه برداری گروه بندی شدند. طبق روشهای معمول آزمایشگاهی200 ایزوله انتخاب و پتانسیل آنها جهت بازدارندگی از رشد قارچ (fsp) بررسی شد. نتایج آزمایشگاهی نشان داد 16 ایزوله با مورفولوژی و تولید آنتی بیوتیک متفاوت، اثر بازدارندگی بر روی رشد قارچfsp دارند. در مطالعات in vivo تاثیر چهار ایزوله آنتاگونیست در کنار باکتری rhizobium (باکتری مولد گره ریشه) روی شدت بیماری مورد بررسی قرار گرفت. نتایج آزمون گلخانه ای نشان داد که تیمار بذر با هر یک از باکتری های آنتاگونیست، باکتری ریزوبیوم و تیمار های ریزوبیوم همراه ایزوله های آنتاگونیست اثر معنی داری در کاهش شدت بیماری و افزایش شاخص های رشدی لوبیا شامل وزن تر و خشک قسمت های هوایی، وزن تر و خشک ریشه، ارتفاع بوته و تعداد غلاف در قیاس با شاهد آلوده داشتند. نتایج حاصل از این تحقیق بیانگر پتانسیل بالای باکتری های ریزوسفر لوبیا در کنترل بیماری پوسیدگی ریشه و افزایش عملکرد این محصول در مزارع استان زنجان است.

به منظور شناسایی فوزاریوم های مرتبط با ریشه لوبیا در استان زنجان، نمونه برداری در تابستان 1389 از مناطق مهم کشت لوبیا در استان زنجان انجام شد. 50 جدایه فوزاریوم از ریشه های گیاهان بیمار جداسازی گردید و شناسایی آن ها با استفاده از کلیدهای معتبر انجام شد. به این ترتیب هشت گونه مختلف فوزاریوم شناسایی گردیدند. این گونه ها شامل fusarium solani، fusarium sp.، f. acuminatum، f. equiseti، f. oxysporum، f. crookwellense، f. sambucinum و f. semitectum می باشند که در این میان گونه هایfusarium.sp. ، f. crookwellense و f. semitectum بر روی لوبیا برای اولین بار در کشور گزارش می گردند. جهت مقایسه شدت تهاجم گونه های مختلف فوزاریوم بر روی ریشه لوبیا، چند شاخص مختلف شامل شدت بیماری در اندام های هوایی، طول اندام های هوایی گیاه، طول ریشه، طول نکروز ریشه، وزن خشک ریشه و وزن خشک اندام های هوایی، مورد مقایسه قرار گرفت. تمام گونه ها، بیماریزایی قابل توجهی را بر روی ریشه لوبیا ایجاد کردند و شدت بیماری ایجاد شده توسط آن ها بر روی لوبیا دارای تفاوت معنی دار بود. توانایی تهاجم بین 10 جدایه قارچ f. solani به عنوان گونه مهم در منطقه، نیز مورد مقایسه قرار گرفت. بر اساس دو شاخص شدت بیماری در اندام های هوایی و طول نکروز ریشه، جدایه ها در چند گروه قرار گرفتند. با این حال بسیاری از جدایه ها در یک گروه قرار گرفتند. آنالیز همبستگی پیرسون نیز نشان دهنده وجود همبستگی معنی دار مثبت بین این دو شاخص بود. در ادامه، سازگاری رویشی 42 جدایه f. solani که شامل 12 جدایه شناسایی شده در این تحقیق به علاوه 30 جدایه f. solani جداسازی شده از لوبیا در استان زنجان طی فصل زارعی 1388(کلکسیون آزمایشگاه قارچ شناسی دانشگاه زنجان)، با استفاده از جهش یافتگان نیت مطالعه شد. سپس فنوتیپ جهش یافتگان نیت بر اساس مشخصات رشدی آن ها در محیط mm حاوی منابع مختلف نیتروژن تعیین گردید. برای انجام آزمون های خودسازگاری جدایه ها، جهش یافته های نیت هر جدایه به روش های مختلف فنوتیپ nitm با nit1 یا nit3 و یا nit1 با nit3 مورد آزمون قرار گرفتند. آزمون مکمل سازی و تعیین گروه های سازگاری رویشی برای جدایه های خود سازگار صورت گرفت. جدایه هایی که قادر به تشکیل هتروکاریون های پایدار بودند، سازگار رویشی محسوب شدند. بر این اساس جدایه ها در شانزده گروه vcg قرار گرفتند که چهار گروه از آن ها تک عضوی و بقیه چند عضوی بودند. که به دلیل وجود جدایه های پل، اعضاء 12 گروه در هم ادغام شده گروه نسبتاً بزرگی را به وجود آوردند. در نهایت جدایه ها در پنج گروه vcg قرار گرفتند.

پوسیدگی ریشه و طوقه لوبیا در اثر rhizoctonia solani, fusarium solani و fusarium oxysporum از بیماری های مهم لوبیا در استان زنجان است. کاربرد عوامل بیوکنترل بومی در تلفیق با روش های شیمیایی از روش های مدیریت موثر جهت کاهش خسارات این بیماری می باشد. از سویی دیگر با توجه به اینکه این بیماری توسط چندین قارچ خاکزاد بطور همزمان ایجاد می شود، توجه به اثر سینرژیستی عوامل بیماری زا و بررسی تاثیر بخشی روش های مدیریتی بر آلودگی های همزمان گیاه، حائز اهمیت ویژه ای می باشد. تحقیق حاضر با هدف مطالعه اثر سینرژیستی سه عامل عمده قارچی پوسیدگی ریشه و طوقه لوبیا و بررسی اثر برخی رایزوباکتری های بومی منطقه زنجان بر آلودگی های جداگانه و همزمان لوبیا توسط این عوامل انجام گرفت. همچنین اثر سم بنومیل بر عوامل بیماری زای قارچی، باکتری های بیوکنترل و آلودگی های قارچی گیاه لوبیا مورد مطالعه قرار گرفت. در اوایل مرداد ماه سال 1390 از ریزوسفر گیاهان لوبیای منطقه جداسازی باکتری ها انجام شد و 46 جدایه ی باکتری حاصل گردید. دو جدایه از هر یک از سه عامل قارچی بیماری زای ریشه لوبیا که قبلا از مزارع لوبیای زنجان بدست آمده و بیماری زایی آنها اثبات شده بود، از کلکسیون آزمایشگاه قارچ شناسی تهیه شدند. رایزوباکتری ها بر اساس مورفولوژی کلونی و مناطق نمونه برداری به ده گروه تقسیم شده و از هر گروه یک جدایه نماینده، در آزمون های بیوکنترل آزمایشگاهی علیه سه بیمارگر به کار رفتند. از بین ده جدایه، با توجه به توانایی تولید آنتی بیوتیک، مواد فرار، سیانید هیدروژن و آنزیم پروتئاز، دو جدایه به عنوان بهترین جدایه ها علیه هر سه بیمارگر برای آزمایشات گلخانه ای انتخاب شدند. نتایج گلخانه ای نشان داد که تیمار بذر با باکتری های آنتاگونیست اثر معنی داری در کاهش شدت بیماری و افزایش شاخص های رشدی لوبیا در تیمار های جداگانه و همزمان قارچ های بیمارگر داشت. رابطه سینرژیستی بین هر سه بیمارگر اثبات شد که در این میان، اثر سینرژیستی بین f. oxysporum و rh. solani آشکارتر بود. اثر سینرژیستی در علائم برگی آشکارتر از علائم ریشه بود. در بررسی تأثیر بنومیل همراه با آب آبیاری و تیمار بذری آن در گلخانه مشخص شد که با وجود تأثیر بنومیل همراه با آب آبیاری، تیمار بذری آن در کاهش شدت بیماری در گلخانه بطور موثرتری عمل کرده است